Aniq va nisbiy xatoliklar. Ularning taqribiy yechimi

 
 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
 
Special issue
 | 2022 “Raqamlashtirish davrida mediata’lim va mediakompetensiya”
 
Analytical Journal of 
Education and Development
3 
Taqribiy son
ning ishonchli raqamlari soni bilan uning nisbiy xatoligi orasida
bog‘lanish mavjud. Arifmеtik amallar bajarishda absolyut va nisbiy xatolarning 
o‗zgarishini ko‗rib chiqaylik. 
1) Sonlarni qo‗shish va ayirishda ularning absolyut xatoliklari qo‗shiladi: 
=
Umumiy holda, agar
bo‗lsa,u holda
∑
Xususan
hol uchun ∑
. 1 Agar
bo‗lsa, ushbu 
√
Chebotaryev formulasidan foydalaniladi. 
Arifmеtik amallarning nisbiy xatolar ( 
) quyidagicha topiladi: 
Formulalar bo‗yicha hisoblanadi, 
2) Ikki son bir-biriga ko‗paytirilganda yoki bo‗lingada ularning absolyut va nisbiy xatoliklari 
qo‗shiladi: 
Umuman olganda, sonlar ustida amallar bajarishda quyidagi qoidalarga amal qilgan ma‘qul: 
1) sonlar ketma-ketligini qo‗shishda va ayirishda ularni modulining oshib borishiga qarab, 
ularni qo‗shib yoki ayirib borish kerak;
2) qiymati bir biriga juda yaqin bo‗lgan sonlarni ayirishdan imkoniyati boricha qochish kerak;
3) ushbu 
– ifodani – kabi, – ifodani esa – kabi yozish mumkin. 
Agar
va sonlar bir biriga juda yaqin bo‗lsa, u holda ayirmani ko‗paytma va bo‗linmadan 
oldin bajarish zarur; 
4) hisoblashlarda arifmetik amallar sonini minimal holatga keltirish tavsiya etiladi. 
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, hayotimizda va texnikada uchraydigan istalgan matematik
misollarni yechishda turli sonlardan foydalanamiz. Bunda biz aniq va taqribiy qiymatlarga ega 
bo‘lamiz. Taqribiy sonlar ustida amallar bajarilganda xatolikni baholash katta ahamiyatga ega 
bo‘ladi.Taqribiy sonlar biror kattalikning aniq qiymatiga juda yaqin bo‘lgan sonni ifodalaydi. 
O‘lchovning nisbiy xatosini olish uchun ko‘rib chiqilayotgan o‘lchovni va uning mutloq
xatosini bilish kerak.Mutloq xatolik miqdorining haqiqiy qiymati va o‘lchov qiymati
o‘rtasidagi farq moduli sifatida aniqlanadi. Biz matematik masalalar va matematik
o‘lchovlarni doim aniq emas balki taqribiy qiymatlariga ham ega bo‘lamiz. Ilmiy maqolamni 
yozish davomida ma‘noli va ishonchli raqamlarga ham to‘xtalib o‘tdim va shu bilan birga 
absolyut va nisbiy xatoliklar ustida amallar bajarish ham ko‘rsatilgan.