"aniq va tabiiy fanlar" kafedrasi

---

1 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI 
 
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI 
 
“ANIQ VA TABIIY FANLAR” KAFEDRASI 
 
Biologiya yo‘nalishi 3-kurs 20.51 - guruh talabasi 
Asqarova Mohigulning “Biofizika” fanidan 
 
 
 
 
 
 
 
 
Mavzu:
 
Umurtqalilarda ko’ndalang targ’il muskullari qisqarish jarayoni, 
sirpanuvchi ipchalar modeli
 
 
Topshirdi: __________ _________________ 
Qabul qildi: __________ ________________ 
 
 
2022-2023-o‘quv yili
 

---

2 
Mavzu: Umurtqalilarda ko’ndalang targ’il muskullari qisqarish jarayoni, 
sirpanuvchi ipchalar modeli 
Reja: 
 
1. Kirish 
2. Muskul qisqarishi 
3. Harakatchan va qisqaruvchan jarayonlar 
4. Muskullar tonusi 
5. Muskullarning charchashi 
6. Xulosa 
7. Foydalanilgan adabiyotlar 
 

---

3 
Kirish 
Muskul qisqarishi normal nerv impulsiga javoban muskulning kalta tortishi 
muskullarning asosiy fiziologik xossalaridan biri. Qisqarish muskulning kattalanishi 
yoki taranglashida namoyon bo’ladi. Muskul qisqarishi odatda biror ish bajarilishini 
taminlaydi. Muskul qisqarishida miofibrillar tarkibiga kiruvchi oqsillar miozin va 
aktin ishtirok etadi.
Muskul qisqarishi chog’ida har ikki oqsil o’zaro tasir etib aktomiozni 
komplesksini hosil qiladi. Muskul qisqarishi uchun zarur energiya aktomiozin va 
adenozintrifosfat kislota o’zaro tasirlashuvidan yuzaga keladi. Bundan tashqari 
muhitdan malum miqdorda kalsiy ionlari Sa+2 bo’lgandagina muskul qisqarishi ro’y 
berishi aniqlangan.
Muskullar odam va hayvonlar gavdasi azolari nerv impulslari tasirida qisqarish 
xususuyatiga ega to’qima (muskul to’qimasidan) tashkil topgan . Silliq kondalang 
targ’il va yurak muskullari birgalikda organizmning muskul sistemasini tashkil 
etadi. Harakat ----borliqning ajralmas xususiyati bo’lgan o’zgaruvchanlikni (qarang 
barqarorlik va o’zgaruvchanlik) ifodalovchi falsafiy kategoriya.
Harakat tushunchasi imkoniyatlarning voqelikka aylanishini ro’y berayotgan 
hodisalarni olamning beto’xtov yangilanib borishini aks ettiradi. Olamdagi har 
qanday jarayon. Harakat tufayli sodir bo’ladi. Har qanday o’zgarish harakatdir. 
O’zgarishlar faqat moddiy obyektlarga emas balki manaviy g’oyaviy obektlarga 
ham xosdir. 
Harakat shakillari 1. mexanik harakat jismlarning fazodagi o’rni vaqt o’tishi 
bilan boshqa jismlarga nisbatan o’zgarishi. 2. fizik harakat bularga elemetlar 
zarralar, atomlar, yadrosi va atomning harakatdan tortib olamning fundamental 
kuchlari issiqlik, elekt va maydon harakatigacha yorug’likdan tortib koinotning 
gravitatsiya kuchigacha barchasi shu harakat shakliga mansubdir. 3. Kimyoviy 
harakat bunga molekulalarning assotsiatsiyasi va dissotsiatsiyasi, ionlar harakati, 
moddaning muzlashi va kristallanish jarayonlari ham kiradi.