Aniq va tabiiy fanlar metodikasi kafedrasi

Mavzu:ANORGANIK BIRIKMALARNING TURKUMLARI.
Nazariy ma’lumot


Oksidlar. Elementlarning kislorodli birikmalariga oksidlar deb ataladi. Oksidlar tarkibida kislorod hamma vaqt manfiy 2 valentlikni namoyon qiladi. Kimyoviy hossalari jihatidan barcha oksidlar tuz hosil qiladigan va tuz hosil qilmaydigan guruhlarga bo’linadi.
Tuz hosil qilmaydigan oksidlarga azot (I)- oksidi - N₂O, azot (II)- oksidi - NO, uglerod (II)- oksidi - CO misol bo’ladi. Bu oksidlar kimyoviy jihatdan passiv bo’lganligi uchun tuz hosil qilmaydi. Qolgan ko’pgina oksidlar tuz hosil qilish hususiyatiga ega. Shuning uchun ham tuz hosil qiluvchi oksidlarni 3 guruhga bo’lib o’rganiladi.
Asosli oksidlar. Asosli oksidlarga I , II bosh guruh elementlari (berilliydan boshqa) hamda V,VI,VII guruhlardagi tipik metallarning quyi valentli oksidlari kiradi. Masalan: natriy oksidi - Na₂O, kalsiy oksidi - CaO, hrom (II)- oksidi - CrO marganets (II)- oksidi - MnO, temir (II)- oksid - FeO lari asosli oksidlardir. Bu oksidlar suv bilan reaktsiyaga kirishib, metall gidroksidlarini hosil qiladi.
K₂O  H₂O  2KOH
CaO  H₂O  Ca(OH)₂
BaO  H₂O  Ba(OH)₂

Asosli oksidlar kislotalar bilan reaktsiyaga ko’rishganda tuz va suv hosil bo’ladi.

СаО + Н₂SO₄ = CaSO₄ +H₂O
MgO + 2HCI = MgCI₂ +H₂O
Asosli oksidlar tuzlar bilan reaktsiyaga kirishadi.
ВаО + Na₂SO₄ +H₂O =BaSO₄ +2NaOH
Ag₂O +2KCI + H₂O = 2AgCI +2KOH
Asosli oksidlar kislotali oksidlar bilan reaktsiyaga kirishib tuz hosil qiladi.
MgO + SO₃ = MgSO₄
CaO + CO₂ =CaCO₃
Kislotali oksidlar. Kislotali oksidlar deb metaloidlarning kislarod bilan hosil qilgan birikmalariga va yuqori oksidlanish darajasiga ega bo’lgan metallarning kislarodli birikmalarga aytiladi. Kislotali oksidlarga uglerod (IV) - oksidi CO₂, oltingugurt (IV) -oksid SO₂ , azot (V) -oksid N₂O₅ , fosfat (V) -oksid P₂O₅ , xlor (VII) -oksid Cl₂O₇ larni hamda marganets (VII) - oksid Mn₂O₇, xrom (VI) - oksid C₇O₃ lar misol bo’la oladi. Kislotali oksidlar suv bilan reaktsiyaga kirishib kislotalar hosil qiladi.
SO₃ + H₂O = H₂SO₄
Cl₂O₃ + H₂O = 2 HClO
N₂O₅ + H₂O = 2HNO₃
Kislotali oksidlar ishqorlar bilan reaktsiyaga kirishib tuz va suv hosil qiladi.
CO + Ca (OH) = CaCO₃ + H₂O
SO₂ + 2NaOH = Na₂SO₃ + H₂O
Tuzlar bilan reaktsiyaga kirishib, yangi tuz hosil qilish.
CO₂ + CaCl₂ + H₂O = CaCO₃ + 2HCl

Kislotali oksidalar asosli oksidalr bilan reaktsiyaga kirishib tuzlar hosil qiladi.

CO_{2 +} BaO = BaCO₃
CO₂ + MgO = MgCO₃