Aniqlash metodikasi

Tadqiqotlar quyidagi hollarda zarurdir:

mamlakat 
bozorida 
tovarlarni 
sotuvchi 
kompaniyalarni 
faoliyatini o„rganish uchun;

ishlab chiqarishni talabga ega bo„lgan mahsulotni ishlab 
chiqarishga o„zgartirish;

yangi mahsulot, boshqarishning yangi metodlariga o„tish bilan 
raqobatchilar kurashining kuchayish ehtimoli uchun;

tashqi bozordagi raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish 
maqsadida.
Marketing faoliyatining muhim obyekti - firma uchun yangi 
bozorlarni aniqlashdir. Alohida tovarlar va tovar guruhlari, alohida 
regionlar va mamlakatlar, ichki va tashqi bozorlar, kapital, ish kuchi, 
qimmatbaho qog„ozlar, xaridorlar va sotuvchilar bozorlari mavjud. Ular 
ichidan eng muhimi tashqi va ichki bozorlardir. Ichki bozor - bir 
mamlakat chegarasidagi tovar muomalasini o„z ichiga olsa, tashqi bozor 
- milliy davlat chegaralari ortidagi tovar muomalasi yig„indisidir. Ichki 
bozor ishtirokchilari mahalliy va chet el firmalari, korxona va 
tashkilotlari bo„lsa, tashqi bozor ishtirokchilari alohida mamlakatlar 
milliy chegarasidan tashqariga qiladigan tovar muomalasida ishtirok 
etadigan korxona, firmalardir, ya‟ni bu bozor ma‟lum bir mamlakatga 
nisbatangina tashqi hisoblanadi. Ichki va tashqi bozorlarning rivojlanish 
darajasi ular konyunkturasi va sig„imiga bog„liq bo„ladi. Ma‟lumki, 
konyunktura bu - ma‟lum davrdagi vaqt darajasi sharoitidagi talab va 
taklif nisbatidir.
Bozor konyunkturasini va uning istiqbollarini yetarlicha hisobga 
olmaslik, korxonalar uchun inqiroz, zarar, sinishga olib kelishi mumkin. 
Yetarlicha miqdordagi buyurtmaning yo„qligi sababli «Konkord» dasturi 
bo„yicha samolyot ishlab chiqarish to„xtab qoldi, bundagi ilmiy-izlanish, 
tajriba-konstruktorlik ishlari uchun 2,5 mlrd. dollardan ko„p mablag„ 
sarflangan. 
Bozor 
konyunkturasi 
bir-biri 
bilan uzviy o„zaro 
aloqadorlikda bo„lgan va unga bir vaqtda ta‟sir qiluvchi iqtisodiy, 
siyosiy, ijtimoiy, ilmiy-texnik omillarga bog„liq bo„ladi, bu omillar 
konyunkturani to„ldirishi, kuchaytirishi yoki, aksincha, susaytirishi 
mumkin. Bozor konyunkturasiga iqtisodiyotni davlat tomonidan 
boshqarish, ilmiy-texnika taraqqiyoti, kapital va ishlab chiqarishning 

---

markazlashuvi, inflyatsiya, iqtisodning harbiylashuvi orqali ta‟sir 
o„tkazish mumkin.
Omillarning bir qismi doimiy emas, shuning uchun konyunkturaga 
epizodik ta‟sir o„tkazadi. Bunday omillarga quyidagilar kiradi:
-
ijtimoiy omillar, jumladan, ish tashlash, baykotlar, tabiiy ofatlar, 
beqaror siyosiy holatlar va boshqalar.
Ma‟lum bozorlar shartlari va xususiyatlariga bog„liq ravishda 
konyunktura hosil qiluvchi omillar soni o„zgaradi. Ularning 
konyunkturaga o„tkazadigan ta‟sir kuchi ham o„zgaruvchandir. Birgina 
omil turli xil sharoitlar va vaqt oralig„ida ma‟lum bozorga va uning 
alohida sektorlariga turlicha ta‟sir qiladi.
Mana shu sababdan konyunkturani o„rganish faqatgina muhim va 
kerakli bo„lmay, balki murakkab hamdir. Bu ish turli usullarda o„z 
kuchlari bilan vositasi ixtisoslashgan firma va tashkilotlar orqali amalga 
oshiriladi. Bu faoliyat natijalari mos keluvchi davrdagi konyunktura 
holati sifatida rasmiylashtiriladi. Konyunktura holatining kompleks 
tavsifnomasi unda o„z aksini topadi, asosiy yo„nalishlar, prognoz va 
uning rivojlanishi ta‟kidlanadi. Konyunkturani tadqiq qilish bozorning 
tovar bilan to„yinishi iqtisodiy samaradorligini hisoblash bilan 
yakunlanishi kerak. Bozorning turidan qat‟iy nazar, iqtisodiy 
samaradorlik natijalar va xarajatlar nisbati bilan aniqlanadi.
Ichki bozor sig„imini hisoblashda boshqa omillar ham hisobga 
olinadi: to„lov qobiliyatiga ega talab, yil boshidagi tovar zaxiralari 
qoldig„i, tovarlar bozorining umuman (raqobatchilar tovarlari bilan ham) 
to„yinganligi, kishi boshiga o„rtacha iste‟mol, korxonalar, tashkilotlar 
ehtiyojlari.
Milliy 
iqtisodiyot 
ayrim 
tarmoqlarining 
rivojlanish 
tendensiyalarini, ularning texnik va texnologik rivojlanish darajasi tashqi 
firma davlat va tadbirkorlar tomonidan amalga oshiriladigan 
investitsiyalarini ham, shuningdek e‟tiborga olish kerak. Muammoni 
nisbatan keng, har tomonlama va kompleks o„rganish kerak.
Firma o„z manfaatlaridan kelib chiqqan holda, o„z tovarlarining 
bozordagi ulushini ortishiga harakat qilishi kerak, bu narsa shu 
bozordagi yetakchilikka erishishning asosiy omilidir. Lekin bunda 
bozordagi ulushning ortishi bilan korxonalar oladigan foyda o„rtasida 

---

uzviy aloqadorlik qonuniyati mavjud. Bu masalani amalga oshirish 
uchun bahoning pasayishi, tovar sifatining ortishi, yangi tovarlarni 
ishlab chiqarish va joriy qilish, reklamani kengaytirish va umuman firma 
«imidji»ni oshirishga yo„naltirilgan marketing faoliyatini kuchaytirish 
kerak.