Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
H. II. Bayezid’in Safevilere Karşı Anadoludaki Vilayetlere ve Taşra Politikası
Download 6.7 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sultan Mahmud’a hitaben verilen emirler
- Sultan Mahmud’a verilen Emirler
- 4. Sivas Sancak Beyine verilen Emirler
- 5. Sultan Ahmet’e Hitaben verilen Emirler
- 6. Sultan Şehinşah’a Hitaben verilen Emirler
- I.Şah İsmail’in II. Bayezid’e Cevabı
|
H. II. Bayezid’in Safevilere Karşı Anadoludaki Vilayetlere ve Taşra Politikası Sancaklar’a Verdiği Hükümler: 1.Sivas’ın Sancak Beyine veren Emirler; Şimdiki halde yüce dergâhıma mektupla bir adamı gönderip ve demişsiniz: bundan önce siz padişaha ferman vermiştiniz. Erdebil Süfilerinden Erdebil oğlunun(Şah İsmail) yanına gidenler tutulan Süfilerin mal varlıkları geri verilsin ve idamdan muaf olsunlar. Şimdilikle sizden böyle Süfiler‟in mallarını kendilerine bırakalım diye duyulur. Sen ona önem verme ve tutuklanan Süfilerden her birisinin 400 akçe ve halifelerinden 2000 akçe al, ihtiyat için arz olunmuş demişsiniz” böylelikle Erdebil Oğlu‟na varan Süfiler hakkında olan yasaklarım kusursuz sabittir. Bu konuda gayret gösterin, adamlarınıza ve askerlerinize bilgilendirmeleri için sağlamlaştırın süfiler taifesinde Erdebil Oğlu‟na varanlar, yolda, varışta, gidiş geliş esnasında herkes onları ele geçirmesine fırsat vermeden hemen tutsun ve malları kim tutarsa onun olsun. Ama bu hususta adamlarından ve askerlerinden iste bundan kendileri için hemen bir kazanç ve mevki düşünmesinler, tutuklananlardan sadece mal, malzeme ve akçesini alıp cezalandırmadan serbest bıraksınlar. Size bellidir ki o taife nasıl Ehli fesat olup ve nasıl yukarı tarafta fesat etmişlerdir. Hemen onların o tarafa gelmelerini engel olmak için karar aldılar. Benim bu şerif hükmüm size ulaştıktan sonra, süfilerden kimse nasıl ve ne kadar tutuklanmalarını bize gelen postacıyla ilan et. Yazıldı Miladi 1500 yılı Hicri 906 yılının Zilkade ayını sonları. 751
751 Ahkâm defteri, no:27, s. 8.
242
Öncede ġah Ġsmail‟in izleyenlerini idam cezası değil mal cezası da Osmanlı Devletinde söz konusu olup olmadığının bu mektuba dayanarak kesin değildir. II. Bayezid‟in davranıĢı valilerinede yansımıĢtır. Ġmparatorluk siyasi hükümetinde Hâkimin bir olaya yumuĢak ve metanetle tepki göstermesi valilerine de yansıtılır. Diğer taraftan böyle bir durumun devam ettirilmesi iĢi kontrolünden çıkarabilir, karmaĢaya dönüĢebilir. Çünkü Hâkim yetkisine göre yumuĢak politikasını bir taktik olarak kullanır ve onu değiĢtirmek için güç ve imkânı vardır. Ama valiler onu bir taktik olarak sabit bir politika olarak algılayabilerler. Bu nedenle II. Bayezid bu mektupta Sivas Hâkimi‟ne süfilere mal cezası vermesi vurgulanmaktadır. Bir süre sonra II. Bayezid‟e zikredilen süfiler silahla Erdebil‟e Ġsmail‟in yanına gidiyorlardı raporu verdiği zamanda, iĢin Ģiddetinin artırması nedeniyle mal cezası dıĢında idam cezasında karar verdi: 2.Sultan Mahmud’a hitaben verilen emirler: Bundan önce benim korunmuş memleketlerimde bazı süfiler silahlarıyla diğer tarafa gidip Erdebil Oğluyla birleşip orada o asi zümre ve eşkiya taifesi çeşitli kasavete meşgul olmuşlar. Bu nedenle yukarı tarafa gitmeleri yasak olsun, eğer gidiş geliş esnasında süfilerden kimse tutulursa malları yakalayanın ve kendileri de idam olsun, emir etmiştim ve bu hususta benim şerif fermanım size gönderilmişti. Şimdilikle şöyle duyulur ki o şerir taifenin hakkında benim şerif hükmüme amel olunmamış, sufilerin idam etmesi karşısında malları alınır, süfilerden 400 akçe ve halifelerden ikişer bin akçe alınıp cezalandırılmıyorlar, süfiler öte tarafa gitmeğe fırsat bulup, adı geçen eşkiyalar para cezasına razı olup gidiş gelişlerine devam ediyorlar. Böylelikle o taifenin gerçek durumu tam bellidir, şer ve fesatları tamamen aşikâr ve nerede hangi kasaveti yapmakları belli ve hepsi benim yüce tahtımın gövdesine arz olunmuştur, 243
cüzi servetine yönelmek benim onların cezalandırma fermanımı görmezliğine neden olup, şimdi emrim bu konuda henüz kusursuz sağlamlaştırmaktadır. Şimdi buyuruyorum o taifeden yukarı tarafa gidenlerin, saadetli sarayınızın asker ve hizmetçilerinize süfilerin yolları kontrol etmesine sipariş edin ve süfi taifesinden kimse benim emrimle muhalefet edip yukarı tarafa giderse tutuklansın, malları tutanlara verilsin onlara bir fırsat imkânı vermeyip tutuklanan süfileri öldürsün, Bu şerif hükmüm sana ulaştığında tutuklananların sayısını bu tarafa ilan et. Ama bu hususta asker ve adamlarına tekit ve sipariş et bu meseleyi kendilerine bir kazanç ve meslek olarak bakmasınlar ve süfilerin mal ve malzemelerine tamahlaşmayıp tutulanları bırakmasınlar. Eğer bu konuyu duyulursa çetin öfkelenmeyle cezalandırılacaklar, Şöyle bileniz, işte bu ferman uygun görmek için gönderildi. Alamet-i şerife ye güvenin. Yazıldı Miladi 1500 yılı Hicri 906 yılının Zilhacce ayının sonları, 752
onlara ciddi bir Ģekilde dikkatini çekiyordu ve Osmanlı‟nın sınırdaki hâkimlerine onları tutuklanması ve idam ettimesi, tutuklayan Süfilerin adlarını Ġstanbul‟a göndermesi, her yakalayan Süfiden 400 Akçe, Halifelerinden 2000 Akçe ceza alması, mallarını zapt etmesi ve hiçbir Ģekilde serbest bırakmamaları emrini vermiĢti. Ancak bu sadece bir taktik olarak kullanılıyordu, asıl amaç ve II. Bayezid‟in genel politikası hemen hemen barıĢ ve askerlik değil siyasi yollardan sorunu çözmek idi. Bu II. Bayezid‟in siyasi üslubunu dikkat edilirse belli olacaktır, kullandığı üslubun; Süfi,
752 Ahkâm Defteri, no:71, s.21. 244
Erdebil Süfileri, Süfi taifesi ve ġah Ġsmail‟i de Erdebil oğlu adlandırmakta KızılbaĢ adı nadir yâda bazen kullanılıyordu. Yön tarafları da; Yukarı taraf, Diğer taraf, Süfi Canibi, ġark tarafı, ġark‟ın Yukarı tarafı, ġark Canibi gibi kullanılmaktadır. Böyle bir kullanım edebiyat ile ilgilendiği niĢanelerini göstermektedir, Ne kadar da edebiyatında yabancı bir meseleyi göstermiĢ olsa da ama Ġslam dıĢı bir mesele sayılmamaktadır.
II. Bayezid‟in zamanında Safevilerle iliĢki mezhebi bir çatıĢma, hatta ciddi bir uyandırma olsa da öz de sert bir gerginlik görünmemektedir. II. Bayezid kiĢisel cezalandırmağı yeterli olduğunu düĢünüyordu. ġunu valilerine verdiği hükümler de görünmektedir. 3.Sultan Mahmud’a verilen Emirler: Bundan önce benim defalarca ahkâmı şerifim gönderilmişti; Erdebil Oğlu‟na gidip gelen, fitne ve fesada neden olan süfilerden yol esnasında tutuklanırsalar malları onları tutanlara verilsin ve kendileri de idam olunsalar. Hâlbuki duyulur benim yüksek fermanım o taife hakkında amel etmeyip cezalandırma yerine sadece malları alınır, Müritlerden 400 akçe ve tutulan halifeden 2000 akçe alınıp cezalandırmadan muaf ediyorlar. Gayet yaramazlık vuku bulunmuş. Kesinlikle akçe almağa muvafık ve razılığım yoktur ve benim ferman ve hükmüm değildir. Böylesine buyuruyorum benim hükmü şerifim size ulaştığında fermanızda olan vilayetinizin valilerine bu hususta oldukça gayret göstersinler tekit ve sipariş edin. Yol esnasında her hangi tutulan yâda evine eriştikten sonra orada olduğu belirlense halife yâda sufilerden olsa korku ve çekinmeden idam olunsunlar. Eğer sonrada idam edilen kişinin akrabaları kan bedelini istemek için kalksalar, benim şerif fermanım şudur onların kan bedel kavgası yapılmayacaktır. Benim âlem sığınması olan yüce eşiğimden kimse gelirse 245
idam edilmesi ve benim hükmüm yerine getirmesi gereklidir. Birkaç ay sonra güvenli adamlar gönderip bu meseleyi iyi bir şeklinde teftiş edip soruştursunlar. Bu adamları hakkında bir eksiklik görünürse, eksik edenler senin şehzadelerin öğretmeni olsa da Allah‟ın ruhuna yemin ederim sadece işten atılmayacaklar belki cezaya da müptela olacaklar. Hatta senin saadet sarayının memuru yâda asker ve subaşlılarından veya diğer halktan olsa serbest bırakılma yerine idam olunacaklar. Sen her üç aydan bir hükümetinin emrinde olan vilayeti teftiş edip, olayın niceliğini idam olan süfilerin sayısıyla birlikte benim yüce dergâhıma ilan et. Eğer senin subaşılar ve askerlerin benim fermanıma itaat edip ve süfileri idam etseler yaptığı hizmet için benim yanında makbul olup benim çeşitli inayetlerim onları kapsayacaktır. Şöyle biliniz, şerif alametime güvenin. Sultan Ahmet‟e de aynı mazmunla ferman yazılsın. Sultan Alemşah‟a da aynı mazmunla ferman yazılsın. Sultan Selimşah‟a da aynı mazmunla ferman yazılsın. Yazıldı Miladi 1500 yılı Hicri 906 yılının Zilhacce ayının baĢlangıçları, 753
politika izleyeceğini düĢünüyordu, kendi valilerine verdiği fermanlarda Ģu konuyu iyice inceleyip nasıl düĢündüğünü gösteriyor: 4. Sivas Sancak Beyine verilen Emirler: “Şimdilikle benim yüce dergâhıma mektup gönderip doğu tarafına merakı edip, adam gönderip Erdebil Oğlu‟nun, Murat Han‟ın, Ebülfeth Mirza‟nın ve Şırvanşah Bey Oğlu Gazi Beyi niceliğini bildirmişsiniz, Böylece buyurdum bundan sonra bilgili
753 Ahkâm Defteri, no: 28, s. 78-79. 246
durumun gerçeğini benim yüce dergâhıma ilan et. Şöyle biliniz. Yazıldı Miladi 1500, Hicri 906 yılının Zilhacce ayının baĢlangıçları. 754
iyice bir tarza ve düzene ulaĢması görünmektedi: 5. Sultan Ahmet’e Hitaben verilen Emirler: Şimdilikle benim yüce dergâhıma mektup ve adam gönderip yukarı doğu diyarına gönderilen adamın dilinde demişsin, Sufi taifesi kur suyunun öte tarafında oturup, Şirvan vilayetinin verimli ovalarında taun hastalığı ortaya çıkmış, Akkoyunlu bu tarafta oturup uşaklarından muhafıza ediyorlar” Diye bildirilmiĢti. Öyleyse sürekli güvenli adam gönderip, anlamak için merak ederek durumun gerçeğini ne şekilde olduğunu benim âlem sığınağı olan yüce dergâhıma ilan edin. Karahisar Sancak Bey‟e mektup göndermiş. Demiş ki: Şark Beylerden Zünnun Bey adına Karahisar Sancak Bey‟den saadetli eşiğe iltica istiyor söylemişsin. Bizimle yukarı Şarkla aramızda tam dostluk vardır. Eğer o taraftan bu tarafa biri kaçıp gelirse aramızda sıkıntı ve soğukluğa neden olur. Zikredilen Sancak Beyin‟e mektup gönderip sipariş et. Zünnun‟un bu tarafa gelmesine gerek yoktur. Gelmeye ve Amasya‟da Amire binasında… Yazıldı Miladi 1500… Hicri 906 yılının Zilhacce ayının sonlarında, 755
olmuĢtu. Ona verdiği raporlarda bu sufilerin baĢkaldırmaları ve sufilerle ilgili isyan çıkartmaları onun düĢüncesini değiĢtirdi ve onları terbiye vermek için kiĢisel
754
Ahkâm Defteri, no:330, s. 99. 755
Ahkâm Defteri, no:453, s. 125. 247
cezalandırmayı kabul edip emir verdi ve verdiği fermandan sonra Miladi 1502 yılı Hicri 907-8 yılında onları Morya‟ya sürgün ettiler. 6. Sultan Şehinşah’a Hitaben verilen Emirler: Bundan önce hükmümü Hümayun‟umu gönderip: ,Yukarı tarafa varan Erdebil sufilerinden gidiş gelişte bulunanları idam edin, diye emretmiştim. O hususta şimdi tam gayret gösterin öncede gönderilen gerekli hükmü Hümayunuma amel edin, adı geçen sufilerin ele geçirenlerine fırsat vermeyip idam edin. Bu hususta gönderilen hükmü Hümayunumun tarihinden şimdiye kadar kaç sufi idam olunmuş belirtin, deftere yazın ve yüce dergâhıma gönderin. Bundan sonra her ayda bir kez yâda her iki ayda bir kez cezalandırılan sufilerin sayısını ilan edin. Bu hususta hükmü Hümayunumu söylediğim gibi amel edin. Emrimde olup olmadığını ihmal etmeyin yerine getirmeğizaman ardında olun. Şöyle biliniz, Alameti şerifeme güvenin. Yazıldı Miladi 1500 yılı Hicri 906 yılı Zilhacce ayının sonları, 756
fermanını sınır beylerine verdikten sonra onlardan bazılarını Osmanlı‟nın batısına özellikle Yunanistan‟ın güneyine gönderdi. 757 Bayezid‟in bu tavrı ġah Ġsmail‟le çatıĢma yerine idare etmek siyasetini göstermektedir. Bayezid idarecilik politikasını uyguladıktan sonra ġah Ġsmail adı Muhammed olan elçisinin aracılığıyla çok edepli ve tarihsiz bir mektup II. Bayezid‟e yazdı. 758
Bu mektupta Bayezid‟e saygıdeğer unvanlarla hitap ederek Bayezid‟den istedi ki: “Anadolu Türkmenleri Safeviler‟in Erdebil Hangahı‟nın ziyaretine gelmelerine engel olmasın”. Aslında ġah Ġsmail‟in
756 Ahkâm Defteri, no:454, s.126. 757
H. Roemer, a.g.e, Op, Cit P 219.
758 Feridun Bey, a.g.e, s. 345. 248
asil kuvveti bu Türkmenlere ulaĢıyordu. Bu nedenle II. Bayezid‟den istemiĢti ki onların gelmelerine izin versin.
249
Eskiden beri siz ve memleketlerinizin halkı, özellikle Anadolu halkının bizim hanedanımıza olan saygı, bağlılık ve muhabbetini bütün dünya biliyor ki bu herkese ispat olunmuştur. Sürekli Anadolu‟dan sülük ve talep ağaları bizim hidayet yuvası ve cennet mekânı olan yüce ilahi ruha sahip Şeyhler‟in (atalarını kast ediyor) mukaddes türbelerini ziyaret için geliyorlardı. Arada bir sınırdaki bazı valileriniz onların gelmelerine engel olmuşlar. Sizden bu konuyu çözmek için beklentim vardır. Sınır beyleri ve valilere emir verin de benim ve hanedanımın ziyaretine gelenlere engel olmasınlar 759 . ġah Ġsmail bu mektubu çok zekice yazmıĢtır. Çünkü II. Bayezid‟e gerekli saygıyı eksik etmemiĢtir. Aynı zamanda ġah Ġsmail eriĢtiği güce hiç iĢaret etmeyip, kendi hanedanına halkın hidayet etmesi ve atalarının bu yüce durumundan bahsediyor. ġah Ġsmail diğer memleketlerin memurları gibi Osmanlı memurları da onlara söylediği fermanı yerine getirdiğini bilmesine rağmen, II. Bayezid‟in adını getirmeyip Sufilerin Anadolu‟dan Erdebil‟e gelmelerine engel olmasının suçunu sınırdaki valiler ve Ģehirlerinhâkimlerine aktarıyor. Bu mektupta ġah Ġsmail kendi ve ailesini mezhep kutsalları sayarak bu makamda olduğu iddia ediyor. Safeviler‟in rakipleri Osmanlı toprağında yaĢayan iki devletin çatıĢmalarına neden olabilirdi. II. Bayezid ġah Ġsmail‟in yazdığı mektubuna verdiği cevapta ġah Ġsmail‟e çok hoĢnut olup sizin istediğiniz konuyu araĢtırdım ve çoğu bu Erdebil‟e gelen ziyaretçilerin dıĢarıya çıkmasına engel olmasını ziyaret etmek için değil, onların askerlik hizmetinden kaçmaları ve orduya zarar vermelerini söylüyor. Sonra Ġsmail‟e diyor ki: sizin söyledikleriniz bana ulaĢtığı zaman iki tarafımızın muhabbeti
759 Feridun Bey, Munşeatus-Selâtin, s. 345.
250
sağlamlaĢtırması için emir verdim. Herkes Allah evliyalarını ziyaret amaçları varsa kimse onlara engel olmasın. Sultan Bayezid mektubunda ġah Ġsmail‟e Ģöyle diyor: …Sizin bana şerefli işaretiniz ulaştığı zaman, bu sınıfta olanlar (Safeviler‟in izleyenleri) her zaman Allah‟ın Aleyhürrahme evliyaların ziyaret amaçları varsa geri dönmek şartıyla, hiç kimse onlara defedip engel olmasınlar diye ferman verdim. Böylece muhabbet yolu iki taraf için açık olsun ki aramızda dirlik düzen olsun. Olsun ki bizi ve sizi bağlıyan muhabbet ipi kesilmesin… 760 II. Bayezid bu mektupta oldukça Ġran-Osmanlı dostluğunu dostlukları devam etmelerine çaba gösteriyor. Bu Türkmenler Anadolu‟dan askerlikten kaçmak için Ġran‟a gitmelerini araĢtıran ve bildiğine rağmen yine barıĢçı siyasetini sağlamak isteyen II. Bayezid, ġah Ġsmail‟in isteğini reddetmedi. II. Bayezid sınır ve Ģehir valilerine onların gitmelerine engel olmasınlar diye emir verdi. Bu mektupta dikkat edici konu II. Bayezid‟in önceden de mektuplarında ġah ismail‟in atalarını Allah Evliyası unvan ettiği gibi hitap etmesidir.
760 Feridun Bey, a.g.e, s. 345-346.
251
ġah Ġsmail merkezi-milli bir hükümet kurmak amacıyla parçalanmıĢ olan Ġran coğrafyasını bütünleĢtirmek için bu topakları ele geçirerek beylerbeylikleri ortadan kaldırmak zorundaydı. Ġran‟da bir sürü hükümetler vardı. ġah Ġsmail 16 yıl mücadele ve savaĢtan sonra Sünni-ġii mezhebi anlaĢmazlıkları olduktan sonra, siyasi ve milliyetçilik çatıĢmalarını, cihat ve mezhepcilik çatıĢmalarına dönüĢtürdü. Ġran‟ın merkezi-milli birliği ve bağımsızlığını gerçekleĢtirdi ve Ġran‟ın bütünlük emniyetini kurdu. 761 Miladi 1503 yılı Hicri 910 yılında ġah Ġsmail II. kez Elvend Mirza‟yı Hamedan‟da ve Sultan Murat‟ı ġiraz‟da yendikten sonra Safeviler‟i sağlam bir siyasi duruma ulaĢtırdı. Böylece komĢu ülkelerine özellikle Osmanlı Devleti için bu yeni gücü bir siyasi gerçek ve devlet olarak kabul edilmek zorunda kaldı. Böylelikle Safevi Devleti‟nin Sunni komĢusu olan Osmanlı, Memluklar ve Türkistan memleketlerine karĢı sağlam bir siyasi set kurmaya çalıĢtı. ġah Ġsmail böyle bir dıĢ iĢleri ortaya koymakla Ġran‟ın birliğini kendi amacı doğrultusunda gösteriyordu. Miladi 1504 yılı Hicri 911 yılında Osmanlı Devleti tarafından (II. Bayezid) bir elçiyi (ÇavuĢlu Balaban) hediyelerle ġah Ġsmail‟e tebrik etmek için ve Sunni mezheplere karĢı iyi davranması için göndermiĢti. ġah Ġsmail de dostluk göstererek elçiyi hediyelerle geri gönderdi. Ama özde II. Bayezid‟in öğütlerine itina etmeyerek kendi istediği politikayı yaptı. II. Bayezid ġah Ġsmail‟in Ģiddetle yaptığı istekleri gördüğünde Osmanlı Devleti‟nin illerinin Hâkimlerine Anadolu‟dan Ġsmail‟in izleyenlerinin Erdebil‟e gitmelerine engel olmaları emrini vermiĢti. Miladi 1506 yılı (Hicri 913) yılında Ġsmail bir elçiyi (Muhammed Bey) II. Bayezid‟in sarayına gönderdi ve bu konuyla ilgili fermanını ortadan kaldırmasını istemiĢti. II.
761 Hammer Purgsthal, Osmanlı Tarihi, c. II, s. 823. 252
Bayezid da kabul etmiĢti. Miladi 1507 yılı (Hicri 914) yılında Alauddevle ile savaĢ için Osmanlı topraklarından geçmek zorunda kalmıĢtı. Bu kez de II. Bayezid görmezden gelmeyi kabul etmiĢti. 762
ġah Ġsmail‟in Merv savaĢında ġeybek Han‟ı yenip ve onun kesik baĢının derisini samanla doldurarak 763 II. Bayezid‟a göndermesi Osmanlıyla Safevi‟nin dıĢ iĢlerini Ģiddetle etkildi. 764
Bu zaman da Osmanlı Sarayın da huzuru olan Trabzon Sancak Bey‟i ġehzade Selim Ġsmail‟e kin bağlayıp intikam almaya yemin etti… Bundan sonra meğer bazı has durumlara göre bu önemli iki Ġslami Devlet ara vermelerine rağmen uzun bir zamana kadar gergin bir iliĢkileri vardı. Diğer taraftan Safeviler‟in Osmanlı‟ya karĢı çıkması Avrupalıların ilgilisini çekmiĢti. Çünkü Avrupalılar Osmanlı‟yı kendilerine düĢman biliyordu ve her hangi devlet özellikle Müslüman bir devlet Osmanlı‟ya karĢı çıksaydı onların iĢine geliyordu. 765
ġah Ġsmail Böylece bu Ġslam dünyasında oluĢan iki devletin arasındaki krizden yararlanan Avrupalılar Safevilerle ticari ve siyasi iliĢkiye girdiler. Bu iki konu Safeviler‟in dıĢ iĢlerinin siyasetini oluĢturuyordu. Osmanlı-Safevi iki önemli Ġslam Devletinin çatıĢmalarından Hıristiyan devletler yararlanadı. Sonunda en çok Ġngiltere ve Ruslar onların topraklarını birer birer ayrıarak kendi egemenliğinin
762
Nıcolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, Ġstanbul 2005,cII, s 221; Handemir, Habibus-Siyer, s. 657. 763 Tahsin Yazıcı, “ġah Ġsmail”MEB, Ġ.A, 1968: C.XI, s. 276. 764 Hammer Purgsthal, a.g.e, c. II, s. 824. 765 Abdülriza HüĢang Mehdevi, İran‟ın Dış İşleri İlişkisinin Tarihi, Ketibe Yayınları, Tahran 1971, s 14-17. 253
altına aldılar. 766 ġah Ġsmail ġeybek Han‟ın kesik baĢın saman dolu derisiyle birlikte bir mektupta ġeybek Han‟ı yenilmesi hakkında II. Bayezid‟e yazmıĢtı ama bu mektup hiçbir yerde bulunamadı. Miladi 1511 yılı (Hicri 917) yılının kıĢında ġah Ġsmail Herat‟tan Gum‟a geldi. II. Bayezid, ġam ve Mısır hâkimi Kansu Gavri elçileri hediyelerini sunduktan sonra Merv fethini tebrik ettiler. ġah Ġsmail de onlara muhabbet ederek bahĢiĢ ve hediye verdikten sonra kendi ülkelerine döndüler. 767
Bu zamanda Osmanlı Devleti iç çatıĢmalarının zirvesindeydi. 768 Hem ġah Kulu Baba hem de oğullarının isyanıyla karĢılaĢmıĢtı. I. Selim babası II. Bayezid‟ı saltanattan çekmeden önce 769 oğlu Selim‟den, ġah Ġsmail‟le vuku bulunacak savaĢta komutan makamında katılmasını istemiĢtir. II. Bayezid‟in Safeviler‟e savaĢ açma fikri iç çatıĢma da olan zor durumdan ortaya çıkmasıydı. II. Bayezid ġah Ġsmail‟e dostluk göstermesine rağmen ġah Ġsmail‟in yaptığı iĢleriden dolayı hem oğullarının isyanı ve hem de askerleri iç savaĢla meĢgulken onunla savaĢmak zorunda kalmıĢtı. II. Bayezid Ġranla savaĢ açmaması için tüm çabalarını göstermiĢti. ġah Ġsmail‟in yaptığı aĢırı kötü iĢlerine karĢı çok sabırlı davranmıĢtı. Diğer taraftan siyasetçiler ve komutanlar özellikle din hocaları ġah Ġsmail‟i ilk üç halifeye küfür etmesi için zorluyorlardı. ġah Ġsmail kendi yaptıklarından dolayı Osmanlı ülkesinde Ģartları
766
M. Brendet, “La porte ottuman‟ın face aux cosaques Zaporogus 1600-1637, Harvard Ukrainian stadies. I”1967, s. 273-307. 767 Anonim, Cıhanguşayı Hakan, s. 404-405, Giyasettin Hondmir, Habibus-Siyer, s. 521, Ahmet Gumi, Hulasetul-Tevarih, s. 117. 768
Kemal PaĢazade, Tevârih-i Âl-i Osman, IX. Defter, (nĢr. Ahmet Uğur), Berlin 1985, s. 39 . 769
ġinasi Altundağ; “Selim I”, M.E. B, Ġslam Ansiklopedisi, c. 10, 1966, s.423-434. 254
kendi zararına karĢı hazırlamıĢtı. Bayezid ne kadar cabalasa da ġah Ġsmail yaptıgı hatalardan vazgeçmedi. Ama bu yaptığı saygısızca davranıĢ Bayezid‟in barıĢsever düĢüncesine ağır bir darbeydi. Feridün Bey‟in ġeybek Han‟a yazdıgı bazı Arapça mektuplar vardı. Bunun da anlamı Bayezid‟in ġeybek Hanla iletiĢim ve mektuplaĢmalarını göstermektedir. 770 Hem Bayezid Hem de ġeybek Han ġah Ġsmail‟in siyaset mezhebinden rahatsızdılar. II. Bayezid ġah Ġsmail‟in böyle bir davranıĢına karĢı dolaylı yoldan onun yaptıklarını bütün mektuplalarında bilerek KızılbaĢlardan iyi söz etmiyordu. ġah Ġsmail de bir değiĢik görmediği zaman sonunda direk olarak Bayezid ġah Ġsmail‟e: “Eğer sünniliğe karşı mezhebini bırakmazsan Doğu ve Batı tarafından kendi Devlet ve memleketini Müslümanların düşmanlık okunun hedefine koyarsın” 771
demiĢti. Burada Bayezid‟in kastettiği Doğu ġeybek Handır. ġah Ġsmail ġeybek Han‟ın kesik baĢını II. Bayezid‟e, kolunu Mazandaran valisi Ağa Rüstemdar Ruz Afzün‟e göndermiĢti. Ağa Rüstemdar Ruz Afzün: “Benim elimdi Şeybek Han‟ın eteği” söylediği için ġeybek Han‟ın elini ona göndermiĢti. Ġsmail‟in amacı Bayezid‟i tehdit etmekten fazla gençlik gururundan dolayı idi. II. Bayezid ġah Kulu Baba isyanı ve Ġsmail‟in bu iĢi yapmasından sonra Türkçe bir mektup ġah Ġsmail‟e yazdı. 772
II. Bayezid bu mektupta ġah Ġsmail‟i öğütle tehdit etmiĢtir. Ġsmail‟in söylediği ünvanlardan sonra ona: “Eğer herkes bilerek bir mümini öldürse Allah‟ın ona verdiği ceza sürekli cehenem
770 Feridün Bey, a.g.e, s. 354-355. 771 Erzurumi, İnkılâbı İslam, s. 68. 772 Erzurumi, İnkılab İslam, s. 98-100, naklen Hakikatüttavarih yazar Ġsmail Bayat Tügiyi bu mektup Feridün Bey de yazmamıĢtır. 255
773 demiĢti. Bu ayet iki kere Kur‟anda geçmektedir. 774 Ġsmail‟i mezhep için Müslümanların kanına sebep olmaması ve Allah‟ın cezasından korkması için uyarmıĢtır. Mektupta ġah Ġsmail‟in atalarına saygı göstererek onların yoluna gitmesini istemiĢtir. Ġsmail‟in ġeybek Han‟ın kesik baĢını gönderdikten sonra “Şeybek Han‟ın gönderilen kesik başı cesaretli Osmanlı Sultanlarını korkutmaya yetmez” demiĢti. 775
Ve gönderdiğiniz halifeler ve Anadolu ġiilerini kıĢkırtmanız ve Ġran‟a göndermeniz, onlarına yol esnasında Ģehirleri katliam etmelerine kızdı ve böyle iĢler eĢkiyaların iĢidir dedi. 776
Bayezid çok güzel bir teĢbih yaparak, Ġran Ġslam dünyasının köprüsüdür, (Sultan selim‟de aynı kelimeyi kullanmıĢtı) demiĢti. 777
sakın bir baĢka iĢ yapmaya yönelme Ġslam dünyasının köprüsünün kesilmesine ve Müslümanların irtibatlarının kesilmesine neden olacak, diye söylemiĢtir. Bayezid Ġsmail‟e önemli bir konuda, Osmanlılar‟a bir zarar verebileceğini söyledi.
773
Maide suresi, 95. Ayet, Nisa suresi, 93. Ayet. 774
Nisa Süresi, 92 ve 126. ayet.
775 Ruzbihan Hunci, Mihmanname-ye Buhara, Manüçehr Sütüde çalıĢması, Ġlmi Yayınları, c. I, Tahran 2005, s. 213. 776 Feridun Bey, Munşeatus-Selatn, s. 374-377. 777
Feridun Bey,
a.g.e, s. 434; Rahimzadeye Safevi, Tarih-i Şah İsmail, s. 95. |
