Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ularning tasnifi, dori preparatlarining yangi avlodlari, tibbiyot amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan xillari haqida axborot berilgan

Natriy oksibutirat 
markaziy nerv sistemasida susaytirish jarayonlari mediatori
GAMK uiumi hisoblanadi, kisqartirilgan holda GOMK (gamma oksimoy kislotaning
natriy tuzi) deb ataladi. GAMK gematoensefalik to`siqdan GAMK
ga nisbatan
oson
o`tib, markaziy nerv sistemasiga GAMK ga o`xshash ta`sir ko`rsatadi, ya`ni susaytirish
jarayonlarini oshiradi.
Natriy oksibutirat yuborilgan miqdoriga qarab uxlatuvchi, talvasaga qarshi va
narkotik ta`sir ko`rsatadi. Shu bilan birga GAMK miyaning qon aylanishiga ijobiy ta`sir
ko`rsatadi, u yerdagi tomirlarning qisqarishini olib tashlaydi hamda moddalar
almashinuvini normallashtiradi. Miyada, yurak to`qimalarida kislorodning o`zlashtirilishi
yaxshilanadi, kreatin fosfat va ATF ning hosil bo`lishi oshib boradi. GOMK venalarga
sekin yuborilgandan 10—15 daqiqadan keyin talvasaga qarshi ta`siri boshlanib, 2 soatlar
ichida davom etadi. Bu moddani ikki barobar, kam miqdorda droperidol (neyroleptik)
bilan talvasaga qarshi qo`llash mumkin. Bolalarda talvasaga qarshi fentanil (narkotik
analgetik)
bilan
droperidol
(neyroleptik),
ya`ni
neyroleptoanalgeziya
uchun
qo`llaniladigan moddalarni yuborish mumkin.
Tutqanoqqa qarshi moddalar 
Tutqanoq (epilepsiya) — asabiy ruhiy kasallik, axoli o`rtasida ko`p uchraydi (100
aholiga 2 ta bemor). Bolalar kasalliklari ichida 1 % ni tashkil qiladi. Tutqanoq kasalligida
miyada alohida o`choqlar paydo bo`ladi, ularning tuzilishi yoki faoliyati o`zgargan, juda
qo`zgaluvchan bo`ladi, vaqti bevaqt tashqi jaroxatlovchi omillar shu razryadli
o`choqlarni qo`zg`atadi va qo`zgaluvchanlik, impulslar tarqaladi (irradiatsiya bo`ladi),
shu tufayli talvasali yoki talvasasiz hurujlar paydo bo`ladi. Tutqanoq surunkali kasallik
bo`lib, asosan 4 turi kuzatiladi:
1) katta tutqanoqlar — bunda katta xurujli talvasalar bo`ladi;
2) kichik tutqanoqlar — bunda bemor juda oz vakt, bir necha dakiqa talvasada
bo`ladi, hushidan ketadi, savollarga javob bermaydi, qimirlamasdan bir joyga tikilib
qoladi, yuz mushaklarida tez o`tadigan tortishish, uchish bo`lishi mumkin;
3) psixomotor ekvivalentlar, bunda umumiy talvasa bo`lmaydi, bemor o`zi bilmagan
holda ayrim murakkab kutilmagan harakatlar qiladi, lekin xuruj tamom bo`lgandan keyin
qayerga borganini, qanday harakat qilganini esidan chiqaradi;
4) es hushi yo`qolmagan holda mushaklarning kam muddatli talvasali tortishishlari,
mioklonus epilepsiya.
Tutqanokning qaysi turda kechishi tutqanoq o`choqlarining miya to`kimalarida
qayerda joylashishi va tarqalishiga bog`lik bo`ladi.
Tutqanoq sabablari, kelib chiqishi, rivojlanish mexanizmlari juda aniq emasligi
uchun bunday bemorlarni davolash ancha qiyin. Tutqanoqqa qarshi moddalar ushbu
kasallikning oldini olish va tutqanoq xurujlarini kamaytirish uchun qo`llanadi.

---

Tutqanoq kasalliklari tinchlantiruvchi moddalar — bromidlar bilan davolab

kelingan. Bromidlar unchalik zaharli bo`lmasa ham ta`siri yetarli bo`lmaydi. Tutqanoqqa
qarshi yuqori ta`sir qiladigan modda — fenobarbital (barbiturat unumlaridan) birinchi
marta 1912 yilda olingan. Fenobarbital uxlatuvchi modda bo`lgani uchun fenobarbitalga
o`xshash, lekin uxlatuvchi ta`siri kamroq moddalar — difenin, trimetan, geksamidin,
xlorakon va boshqalar sintez qilinadi.
Yuqorida keltirilgan tutqanoqka qarshi moddalarning ta`sir mexanizmi to`la-to`kis
aniqlangan
emas.
Ushbu
moddalar
epileptogen
o`choqdagi
neyronlar
qo`zg`aluvchanligini, impulslarning tarqalishini kamaytiradi. Tutkanoqqa qarshi
moddalar neyronlarning membranalarini mustahkamlab, ularning reflektor davrini
oshiradi, neyronlararo o`tkazuvchanlikni, epileptik o`choqdan o`tadigan impulslarning
tarqalishini kamaytiradi. Neyronlararo o`tkazuvchanlik, qo`zgaluvchanlik jarayonlarining
kamayishi bu moddalarning tormozlovchi jarayonlarni kuchaytirishiga ham bog`liq. Bu
moddalar talvasani ishga soladigan soxani susaytiradi, Ba`zi ma`lumotlarga ko`ra
tutqanoqka qarshi moddalar bosh miyada GAMK miqdorini oshirishi, miya xujayralarida
natriy ionlarini kamaytirishi mumkin.
Tutqanoqli dori moddalar bilan davolaganda quyidagi qoidalarga rioya qilinadi:
1. Tutqanoq xurujlarining turiga qarab davo qilish.
2. Davolash uzluksiz va davomli bo`ladi, moddalar tutqanoq xurujlari yo`qolgandan
keyin yana 3—5 yil davomida qo`llanadi.
3. Bolalarda tutqanokqa qarshi moddalarga o`rganib qolish hollari kam uchraydi,
shuning uchun qo`llanib turilgan moddani boshqasiga almashtirish maqsadga muvofiq
emas.
4. Bemorga ambulatoriya sharoitida, o`zi o`rgangan ish va uy sharoitida davo
qilinadi.
Tutqanokka qarsh.i moddalar shu kasallik turiga qarab qo`llanadi. Tutqanokning
katta xurujlarida — fenobarbital, geksamidin, difenin, xlorakon, karbamazepin; kichik
xurujlarida — etosuksemid, trimetin; psixomotor ekvivalentlarda — karbamaze.pin,
difenin, geksamidin, xlorakon; mioklonus epilepsiyada sibazon, nitrazepam qo`llanadi.