Anotatsiya. Bu maqolada zamonaviy ta`lim tizimida yetakchi texnologiyalaar va ularning tasnifi to`g`risida fikr yuritilgan. Hozirgi axborotlashgan davrda shaxs sotsiogen

Shodiyeva M.Sh.,

O’zDJTU talabasi

ZAMONAVIY TA`LIM TIZIMIDA YETAKCHI TEXNOLOGIYALAR VA ULARNING TASNIFI

Anotatsiya. Bu maqolada zamonaviy ta`lim tizimida yetakchi texnologiyalaar va ularning tasnifi to`g`risida fikr yuritilgan. Hozirgi axborotlashgan davrda shaxs sotsiogen, biogen va psixogen omillarning birgalikdagi ta`siri natijasida shakllanadi deb hisoblashadi. Biroq ma`lum bir texnologiyada ulardan faqatgina birortasi asosiy deb olinishi mumkin va shunga qarab ta`lim tizmidagi texnologiyalar guruhlarga bo`linadi va tasniflanadi.

Tayanch so’zlar:texnologiya, avtoritar, assotsiativ-reflektor , didaktosentik texnologiyalar.

Аннотация.В данной статье рассматриваются ведущие технологии в современной системе образования и их классификация. В нынешний информационный век считается, что индивид формируется за счет совокупного воздействия социальных, биогенных и психогенных факторов. Однако в данной технологии только одна из них может рассматриваться как базовая, и, соответственно, технология в системе образования группируется и классифицируется.

Ключевиеслова:технология,авторитарный ,ассоциативный, дидактоцентик технология

Annotation.This article discusses the leading technologies in the modern education system and their classification. In the current information age, it is believed that an individual is formed by the combined effects of sociogenic, biogenic and psychogenic factors. However, in a given technology, only one of them can be considered as basic, and accordingly the technology in the education system is grouped and classified.

Key words:technology,

______________________________________________________

«Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq…¹»

Hozirgi kunda ta`lim sohasida olib borilayotgan ilmiy-tadqiqot natijalari, mamlakatimiz hayotidagi iqtisodiy, madaniy-siyosiy o`zgarishlar, islohotlar borasida to`plangan katta tajribalar, doimiy ravishda yuzaga kelayotgan innovatsion jarayonlar tizimli tahlillarni va umumlashtirishni taqozo etadi. Bunday vaziyatda turli texnologiyalarning amaliyotga tadbiq etilishi va undan foydalanishni yo`lga qo`yish sohani rivojlantirishga, turli kamchiliklarning oldini olishga yordam beradi.

Texnologiya (yunoncha techne – san`at, mahorat, malaka, logos – ta`limot degan ma`nolarni anglatadi) tushunchasi juda ko`p talqinlarga ega. Biroq u ayni paytda metodlar, malakalar, ko`nikmalar, bilimlar, faoliyat usullari va algoritmlar majmuyi, biror muammoni hal etishning ilmiy ishlanmasidir<sup>2</sup>. Ular ko`p hollarda ta`limni yangilash va o`zgartirishda muhim omil hisoblanadi. N.F.Talizina uning mohiyatini “belgilangan masadga erishishning oqilona usullarini aniqlashdan iborat” deb tushuntirsa, V.P.Bespalko “texnologiya – bu o`qituvchi amaliyotiga joriy etish mumkin bo`lgan pedagogik tizim loyihasi” degan fikrni ilgari suradi.

Ilmiy adabiyotlarda keltirilishicha, «texnologiya» lingvodidaktik tushuncha sifatida «kam vaqt, kuch va mablag‘ sarflab, ta’lim maqsadiga erishishni ta’minlovchi sa’y-harakatni ilmiy tashkil qilishning oqilona usullari majmui»ni ifodalaydi³.

Umuman olganda, faqat bitta omil, metod, prinsipdan foydalanadigan monotexnologiya yo`q. U doimo kompleks holda qo`llaniladi. Ammo ta`lim jarayonining muayyan bir tomoniga urg`u berish bilan texnologiya o`ziga xos xususiyat kasb etadi va uning nomi ham xuddin ana shundan kelib chiqadi:

• 
  tajribani o`zlashtirishning ilmiy konsepsiyasi bo`yicha assotsiativ-reflektor, bixevioristik, rivojlantiruvchi texnologiyalar alohida ajratib ko`rsatiladi;
  
• 
  shaxs tuzilmalariga yo`naltirilganligi bo`yicha-axborot texnologiyalari (fanlar bo`yicha bilim, malaka, ko`nikmalarni shakllantirish); operatsion texnologiyalar (aqliy faoliyat usullarini shakllantirish); hissiy-badiiy va hissiy-axloqiy texnologiyalar (estetik va axloqiy munosabatlar sohasini shakllantirish);
  
• 
  mazmuni va tuzilish xususiyati bo`yicha-ta`lim beruvchi va tarbiyalovchi, dunyoviy va diniy, umumta`lim va kasbga yo`naltiruvchi, gumanitar va texnokratik, turli sohaga oid, predmet (fan) larni o`qitishda qo`llaniladigan texnologiyalar, shuningdek, monotexnologiyalar⁴.
  

G.K.Selevkoning fikricha, monotexnologiyalarda butun o`quv-tarbiya jarayoni biror ustuvor (yetakchi) g`oyaga, prinsipga, konsepsiyaga asoslanadi; kopmplex texnologiyalarda-o`quv-tarbiya jarayoniturli monotexnologiya elementlaridan tashkil topadi.

• 
  bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish turi bo`yicha V.P.Bespalko ta`lim tizimi texnologiyalarini tasniflashning o`ziga xos modelini taklif etgan. Xususan, o`qituvchi va o`quvchining o`zaro erkin suhbati ham misol bo`lishi mumkin.
  
• 
  avtoritar texnologiyalarda pedagog o`quv-tarbiya jarayonining birdan-bir tanho subyekti hisoblanadi, o`quvchi esa faqat “obyekt”, “vintcha” xolos;
  
• 
  didaktosentrik texnologiyalarda o`quvchining shaxsiga e`tibor berilmaydi⁵;
  
• 
  ta`lim jarayonini tashkil etish va boshqarish samaradorligi asosidagi pedagogic texnologiyalar. Masalan, dasturlashtirilgan ta`lim, tabaqalangan ta`lim texnologiyalari, ta`limni individuallashtirish texnologiyalari, ilgarilovchi ta`lim, ta`lim berishning guruhiy va jamoaviy usullari, kompyuter, axborot texnologiyalari;
  
• 
  alternative texnologiyalar: R.Shteynerning valdorfs pedagogikasi, S.Frenenning erkin mehnat texnologiyasi, A.M.Lobkaning ehtimolda tutilgan ta`lim texnologiyasi va boshqalar zamonaviy ta`lim tizmidagi yetakchi texnologiyalar sirasiga kiradi⁶.
  

Bugungi kunda texnologik yondashuvlar va texnologiyani ijtimoiy jarayonlarda, ma`naviy ishlab chiqarish, ta`lim sohasida qo`llash bizning mamlakatimiz hayotida yangilik hisoblanadi. Biroq, ta`lim-tarbiya ishlari bilan shug`ullanuvchi kishilar texnologiyani mukammal egallashsa, o`zlarining kasbiy faoliyatlarini samarali tashkil etadilar, voqealarni oldindan ayta oladilar, ijtimoiy jarayonlarni loyihalay biladilar. Zero, XXI asrda zamonaviy ta`lim tizimiga texnologiyaning kirib kelishi natijasida murakkab ijtimoiy, xususan, pedagogik jarayonlarni boshqarish imkoniyati paydo bo`ldi.

1^ Islom Karimov. «Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch». T.: «Ma’naviyat» 2008, 61-bet.

2^ I. Xolliyev, J.Husanov. Kasb-hunar ta`limi: Texnologiya. Ma`naviyat. Mahorat. T.: “O`qituvchi” 2003, 190-bet

3^ http://www.fikr.uz/blog/18161.html

4^ I. Xolliyev, J.Husanov. Kasb-hunar ta`limi: Texnologiya. Ma`naviyat. Mahorat. T.: “O`qituvchi” 2003, 200-bet

5^ I. Xolliyev, J.Husanov. Kasb-hunar ta`limi: Texnologiya. Ma`naviyat. Mahorat. T.: “O`qituvchi” 2003, 201-bet

6^ I. Xolliyev, J.Husanov. Kasb-hunar ta`limi: Texnologiya. Ma`naviyat. Mahorat. T.: “O`qituvchi” 2003, 204-bet