Аҳоли пунктининг канализация тизимини лойихалаш

Бош коллекторнинг гидравлик хисоби
11 – жадвал

Бўлаклар номи	Узунлик, l, м	Сув сарфи, Q, м^3/с	Диаметр, d, м	Нишаблик, i	Тезлик, V, м/с	Тулдириш даражаси, h/d	Сув баландилиги, h	Қувурнинг тушиш баландлиги h= i · l	Ер сатхи Zер			Коллектор туби сатхи Zкол			Сув сатхи			Қувурни ётқизиш чуқурлиги
									бошида	охирида	бошида		охирида	бошида		охирида	бошида		охирида
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12		13	14		15	16		17
1-2	260	2,3	150	0,007	0,51	0,3	0,045	1,83	384,2	383,9	382,7		380,8	382,74		382,78	1,5		0,63
2-3	380	5,92	200	0,005	0,58	0,35	0,07	1,9	383,9	383,1	380,8		378,9	384,55		386,45	0,58		3,28
3-4	490	9,3	300	0,0025	0,5	0,3	0,09	1,22	383,1	382,2	378,9		377,7	386,42		386,51	3,23		5,35
4-5	260	47,54	500	0,0016	0,65	0,4	0,2	0,41	382,2	381,8	377,7		377,3	387,7		388,11	5,3		6,11
5-6	740	80,5	550	0,0012	0,67	0,5	0,165	0,88	381,8	380,5	377,3		376,5	388,02		388,9	6,06		8,24
6-7	650	112,84	550	0,0013	0,74	0,6	0,33	0,84	380,5	379,3	376,5		375,7	389,07		389,91	8,24		10,28
7-8	540	137,71	550	0,0013	0,78	0,7	0,385	0,7	379,3	378,4	375,7		375,06	389,96		390,66	10,28		11,88
8-Ти	700	158,9	550	0,0014	0,82	0,75	0,412	0,98	378,4	377	375,06		374,1	390,69		391,67	118,8		14,26

Тармоқни конструкциялаш қоидалари
Тармоқларда нормал гидравлик шароит фақат гидравлик элементларни тўғри белгилашга боғлиқ бўлмай, тармоқларни тўғри конструкциялашга ҳам боғлиқдир. Тармоқни конструкциялашда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш керак:
1. Келиб туташувчи ва олиб кетувчи қувурлар орасидаги бурчак 90⁰ дан кичик бўлмаслиги;
2. Ҳар бир бўлакдаги диаметр ўзидан олдинги бўлак диаметридан катта ёки унга тенг бўлиши;
3. Канализация қудуқлари орасидаги тармоқ тўғри чизиқли қилиб ётқизилиши ва тармоқнинг бурилган ҳамда нишаблиги, диаметри ўзгарган ва бир неча қувурлар келиб туташган жойларига қудуқ ўрнатилиши;
4. Ҳар хил диаметрдаги қувурларни бир – бирига улаш қувурнинг юқори сатҳи ёки сув сатҳи бўйича амалга ошириши;


7 – расм. Қувурларни қудуқ ичида туташтириш
а – сув сатҳи бўйича; б – қувурнинг устки қисми бўйича.


1. Тармоқларда оқова суюқликнинг ҳисобий тезлиги оқим йўналиши бўйича ошиб бориши, тезликнинг минимал қийматдан кам бўлмаган ҳолда камайиши фақат шаршара қудуқлардагина рухсат этилиши;
2. Ён томондан келиб қўшилаётган тармоқлардаги оқова сувнинг тезлиги асосий коллектордаги сувнинг тезлигидан катта бўлмаслиги;
3. Қудуқ ичида қувурлар очиқ лоток кўринишда уланишии керак.
Кузатиш қудуқлари
Канализация тармоғини мунтазам кузатиш ва тозалаб туриш учун унда кузатиш қудуқлари ўрнатилади. Кузатиш қудуқлари қуйидаги турларга бўлинади:
чизиқли – тармоқнинг тўғри чизиқли бўлакларида,
бурилиш – тармоқнинг нишаблиги ва йўналиши ўзгарган жойларда;
тугун – тармоқларнинг кесишган жойларига ўрнатилади.
ҚМваҚ 2.04.03. – 97 нинг 4.14 бандига асосан тўғри чизиқли бўлакларда кузатиш қудуқларини ўрнатиш қувур диаметрига боғлиқ бўлиб, қуйидагича бўлади:

Қувур диаметри ,мм	150	200 – 450	500 – 600	700 – 900
Масофа, м	35	50	75	100

Кузатиш қудуқлари ўлчамлари қувур диаметрига боғлиқ.
Диаметри 600 мм гача бўлган қувурларда кузатиш қудуқ диаметри 1 м бўлади. Қудуқлар шаклий лойиҳа бўйича қабул қилинган йиғма темир–бетон элементлардан иборат.


7. Канализация насос станциялари
Қувурни ётқизиш чуқурлиги жуда катта бўлган жойларда оқова сувларни кўтариб бериш учун канализация насос станциялари қабул қилинади. Насос маркаси унинг сарфи ва кўтариб бериш баландлиги бўйича махсус насослар каталогидан танланади.
Сув сарфи: Q_нас= q * 3,6; м³/соат
Q_нас= 158,9 * 3,6=572,04 м³/соат
Тўла босим Н_тўла = Н_геом + h_сур + h + h_ок; м
Н_тўла 2,9+0,64+0,7+1=5,24 м
бунда: q – бўлакдаги оқова сувнинг ҳисобий сарфи, л/сек;
Н_геом – сувни кўтариб беришнинг геометрик баландлиги, м;

бу ерда: Z – оқова сувларни олиш сатхи;
Z – оқова сувларни кутариб бериш сатхи;
h_сур – сўриш ва кўтаришга кетган босим исрофи;
h – узунлик бўйича босим йўқолиши, h = i * 1 бўлак;
h_ок – суюқликнинг эркин оқиб тушиши учун запас, h_ок = 1,0 м.
Оқова сувларни кўтариб бериш учун Ф, ФГ, НФ маркали насослар қабул қилинади. Насос станцияси биноси сув қабул қилиш бўлими ва насос ўрнатилган машина бўлимидан иборат. Насос станциясининг ер ости қисми бетон ёки темир – бетондан, ер усти қисми эса ғиштдан қилинади.

8. Шахар ташқарисидаги коллекторнинг гидравлик ҳисоби
Турар жой бинолари ва саноат корхоналаридан оқова сувларни йиғиб олгандан кейин уларни аҳоли пунктидан ташкарида жойлашган тозалаш иншоотларига олиб бориш керак. Шахардан тозалаш иншоотигача бўлган жойнинг рельефи аниқлангач, коллектор турини белгилаймиз (ўзиоқар ёки босимли) агар жойнинг рельефи ўзиоқар коллекторни қабул қилиш имкониятига эга бўлмаса (паст–баланд, нотекис) – босимли коллектор қабул қиламиз. Бунда канализация тармоғининг шахардан чиқиш жойига насос станцияси ўрнатилади. Лойиҳада тупроқ ишларига ортиқча харажат қилмасдан шахар ташқарисидаги коллекторни босимли қабул қилишимиз мақсадга мувофиқдир, яъни коллекторни ер юзасига параллел ҳолда 2,0 м чуқурликка ётқизилади. Бу коллекторнинг гидравлик ҳисобини қилишда қувурларнинг иқтисодий қулай диаметри ва босим исрофи аниқланади. Босим исрофини топиш учун Андриашев усули ва Шевелев жадвалидан фойдаланилади.
h = 1000i * l_бўлак
бу ерда: 1000i – 1 км даги солиштирма босим исрофи;
l_бўлак – ҳисобий бўлак узунлиги.


Барча маълумотларни билган ҳолда коллекторнинг бўйлама қирқимини чизамиз.


Оқова сувларнинг ифлослик концентрациясини топиш
Лойиҳада оқова сувларнинг ифлослик концентрацияси қуйқа моддалар ва БПК бўйича топилади. БПК (КБХТ) – биохимическая потребность в кислороде (кислородга бўлган биохимиявий талаб).
а) Коммунал – рўзғор оқова сувларнинг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси:



БПК бўйича:

∑L=560мг/л

бу ерда, n – оқова сув меъёри;
а – суткада бир кишига тўғри келадиган қуйқа моддалар бўйича ифлосликлар миқдори, а – 75 гр/сут (ҚМваҚ 2.04.03 – 97);
b – суткадка бир кишига тўғри келадиган БПК бўйича ифлосликлар миқдори, b – 40 гр/сут (ҚМваҚ 2.04.03 – 97).
12-жадвал

Ифлослик номи	Бир кишига бир кунда тўғри келувчи ифлослик миқдори, г/сут
Қуйқа моддалар	75
БПК тиндирилган сувда	65
БПК тиндирилмаган сувда	40
фосфатлар	1,7
хлоридлар	9

б) Саноат оқова сувларининг ифлослик концентрацияси махсус адабиётдан олинади (5 илова) ва қуйидаги жадвалга ёзилади.
13 – жадвал

№	Саноат тури	Қуйка модда бўйича ифлослик концентрацияси, Ксаноат, мг/л	БПК бўйича ифлослик концентрацияси, Lсаноат, мг/л
1	Консерва цех	800	400
2	Тегирмон	500	150

в) Саноат ва маиший оқова сувлар аралашмасининг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси:




Саноат ва маиший оқова сувлар аралашмасининг БПК бўйича ифлослик концентрацияси:




Аҳолининг келтирилган сонини аниқлаш
Панжара, қумушлагичда ушлаб қолинган қум ва чўкмаларнинг миқдорини билиш учун ахолининг келтирилган сонини билишимиз зарур. Бунинг учун саноат оқова сувларидаги ифлосликларнинг киши бошига ҳисобланувчи ахолининг эквивалент сони аникланади.



_киши


бу ерда: N – аҳолининг ҳисобий сони;
– аҳолининг эквивалент сони.
; киши


киши

бу ерда: – саноат оқова сувларининг қуйқа модда бўйича ифлослик концентрацияси, мг/л;
– саноат оқова сувларнинг суткалик сарфи, м³/сут;
а – суткада бир кишига тўғри келадиган қуйқа модда бўйича ифлосликлар миқдори.
Оқова сувларни тозалашнинг керакли даражаси
Босқич лойихасида сув ҳавзаларига тушаётган оқова сувларнинг керакли тозалаш даражаси қуйидаги кўрсаткичлар орқали ҳисобланади:
1. Қуйқа моддалар бўйича;
2. Оқова ва дарё суви аралашмасининг кислордга бўлган биохимик (БПК) талаби бўйича;
а) Оқова сувларнинг қуйқа моддалар бўйича керакли бўлган тозалаш даражаси қуйидаги формула орқали аниқланади:
; мг/л



бу ерда: – оқова сувлар аралашмасининг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси;
m – тозаланган оқова сувларнинг ташлашга рухсат этилган чегаравий қиймати;




бунда: р – оқова ва дарё суви аралашмасининг қуйқа моддалар бўйича рухсат этилган ифлослик миқдори;
Q_дарё – дарё сувининг сарфи, м³/сек;
q_max – оқова сувларнинг максимал сарфи, м³/сек;
К_дарё – дарё сувининг қуйқа моддалар бўйича ифлослик концентрацияси, мг/л;
a – аралашиш коэффициенти булиб, у табиий сув ҳавзасининг ўз–ўзини тозалаш қобилиятидан келиб чиққан ҳолда аникланади.
Сув хавзаларининг ўз – ўзини тозалаш кобилияти жуда кўп омилларга, жумладан дарё сув сарфи ва сув сифатига боғлиқдир. Аралашиш коэффициенти назорат (ҳисобий) створда аниқланади. Назорат створи – оқим йўналиши бўйича оқова сув ташланган жойдан 1–2 км масофадаги створдир.
Амалий ҳисобларда аралашиш коэффициенти В.А.Фролов ва И.Д.Родзиллер формулалари орқали топилади.




бу ерда: е – натурал логарифм асоси – 2.72;
оқова сув ташланадиган створдан ҳисобий створгача бўлган масофанинг дарё ўзани бўйлаб узунлиги;
дарё сувининг ўртача сарфи, м³/сек;
оқова сувларни максимал сарфи, м³/сек;
аралашиш жараёнига таъсир қилувчи гидрологик омилларни ҳисобга олувчи коэффициент


бу ерда: оқова сувларни ташлаш жойига боғлиқ бўлган коэфициент;
дарё ўзанининг эгилувчанлиги;
Е – турбулент диффузия коэффициенти.
Қирғоқ турдаги ташлаш қувурида 1.0.
Ўзан турдаги ташлаш қувурида 1.5.
Дарё ўзанининг эгилувчанлиги: .


=1,25
Турбулент диффузия коэффициенти: .





хавзадаги сувнинг ўртача тезлиги, м/сек;
дарёнинг ўртача чуқурлиги, м;

=2000+200=2200


Хулоса: Агар бўлса, оқова сувларни тўлиқмас механик тозалаш, агар бўлса, оқова сувларни тўлиқ механик тозалаш қабул қилинади.
б) Оқова сувларнинг БПК бўйича керакли тозалаш даражасини аниқлаш:

L_ст – тозаланган оқова сувнинг БПК бўйича рухсат этилган қиймати.





бу ерда: L_рухс – оқова ва дарё суви аралашмасининг БПК бўйича рухсат этилган ифлослик миқдори;
Q_дарё – дарё сувининг сарфи, м³/сек;
q_max – оқова сув сарфи, л/сек;
L_дарё – дарё сувининг БПК бўйича ифлослик концентрацияси, мг/л;
а – аралашиш коэффициенти;
оқова сув ташланган жойдан ҳисобий створ оралиғида сувнинг аралашиш вақти, сут;
, – дарё ва оқова сувларнинг кислородни истеъмол қилиш константаси , – 0.1, – 0.16
Аралашиш вақти:





Хулоса: агар бўлса, оқова сувларни тўлиқмас биологик тозалаш, агар бўлса, оқова сувларни тўлиқ биологик тозалаш қабул қилинади.