Aqirg’i miy-felensephalon

Aqirģi miy yarim sharlariniń ishki dùzilisi

Miydiń kletkadan dúzilgen qabiǵi astinda, yaǵniy kúlreń zattiń astinda aq zat qatlami turadi. Aq zat miydiń ótkiziwshi jollar xizmetin atqariwshi, hár tárepke baǵdarlanǵan júda kóp nerv talalarinan ibarat. Bul talalardiń ataqaratuǵin xizmetine qarap tómendegi úsh tiykarǵi sistemasi ajiratiladi. 1. Assotsiatsion talalar bir yarim shardiń ózindegi hárqiyli bólimlerdi bir-biri menen baylansitiradi. (Ekinshi yarim sharǵa ótpeydi). Negizinde olar kelte hám uzin talalardan ibarat. Kelte talalar kóbinese iyilgen sheńber tárizli boladi. Bul talalar tiykarinan bir izvilaniń qabiǵin ekinshi qońsi izvilina qabiǵi menen qosa, uzin talalar bir-birinen uzaq araliqta turǵan bólimlerdiń qabiqlarin qosadi. Misal ushin, ústingi uzin tutam (sheńber tárizli tutam) yarimsharlardiń mańlay bólimi járdeminde tómengi tóbe bólekshesi ense bólegi hám sheke bóleginiń arqa bólegi bir-biri menen qosiladi. Ilgek tárizli dáste yarim shar mańlay bóleginiń tómengi aldinǵi júzin (kóz kesesi ústinde turatuǵin bólimi) sheke zonasi menen qosiladi h.t.b. 2. Kommissural talalar hárbir yarim shardaǵi bir túrdegi (bir at penen ataliwshi) bólimlerdi bir-biri menen baylanistiradi. Bunday talalardiń eń kóp toplanǵan jeri shandiq dene. Bul deneniń kesesine tiǵiz jaylasqan talalari eki yarim shardi, ásirese, oniń sheke bóleklerindegi bólimleri menen qosadi. Kommisural talalardan dúzilgen aldińǵi pitispe, yarim shar iyis seziw zonalarin gúmbez pitispesi bolsa teńiz atin qosadi. 3. Proektsion talalar, miy qabiǵin usi qabiqtan tómenge túsiwshi bólimler hám arqa miy menen qosadi. Usi esapatan bul talalar sistemasi júda quramali dúzilgen. Bul talalar atqaratuǵin xizmetine qaray 2 túrge yaǵniy tásirdi sirtan miy qabiǵina alip bariwshi hám juwapshi miy qabiǵinan jumisshi organlarǵa alip keliwshilerge bólinedi. Proektsion talalar miy qabiǵi qasinda nurǵa (quyash nurina) usap tarqalip ketedi, áne usi jerge nurlar taji delinedi. Sonnan keyin talalardiń kópshiligi kóriw tompaǵi hám quyriqli ózek arasinda jaylasqan ishki qalta arqali ótedi. Ishki qalta aq zattan dúzilgen bolip, joqari da aytilǵan kúlreń zatlar menen shegaralanǵan. Ishki qaltaniń aldińǵi hám arqa ayaqshasi hám dizesi ajiratiladi. Proektsion talalar tómendegi sistemalarǵa bólinedi. 1. Miy qabiǵi menen arqa miy arasindaǵi jol-miy qabiǵinan baslanip arqa miyge shekem baradi. Barliq skelet bulshiq etlerine erikli háreket impulsin jetkeredi. Ishki qaltadan ótedi. 2. Miy qabiǵi menen miy ózekleri yaki miy piyazshasi arasindaǵi jol Joqaridanǵidan kelterek bolip, miy qabiǵina, miy piyazshasindaǵi háreketlendiriwshi bas miy nervleriniń ózeklerine baradi. Ishki qaltaniń dizesiniń ishinen ótedi. 3. Miy qabiǵi menen varoliev kópirshesi arasindayi jol. Miy qabiǵinan varoliev kópirshesindegi ózeklerge baradi. Miysheniń jumisin qabiq tárepten tártipke salip turiwda xizmet etedi. Mańlay kópir joli hám sheke ense kópir jolina bólinedi eki jol hám ishki qaltaǵa ótedi. 4. Kóriw tompaǵinan miy qabiǵina hám kerisinshe miy qabiǵinan kóriw tompaǵina bariwshi jollar. Bunda kóriw hám esitiw jollari talalari bolip olarda ishki qaltadan ótedi.