Aromatik karbon kislotalar

AROMATIK KARBON KISLOTALAR

• Nomlanishi.
• Olinishi.
• Fizk xossalari.
• Kimyoviy xossalari.
• Ishlatilishi.

• Nomlanishi va izomeriyasi

• 2-metilbenzoy kislota
• o-metilbenzoy kislota

• 3-metilbenzoy kislota
• m-metilbenzoy kislota

• 4-metilbenzoy kislota
• p-metilbenzoy kislota

OLINISHI

• Oksidlovchi sifatida KMnO4, CrO3 yoki kobalt va marganes tuzlari ishtirokida kislorod ishlatiladi.

• Metilarilketonlarni oksidlash ham mumkin. Oksidlovchi sifatida odatda gipoxloridlardan foydalaniladi.

Nitrillar, galogenmetilarenlar gidroliz qilinganda ham aromatik karbonkislotalar hosil bo‘ladi.

• Nitrillar, galogenmetilarenlar gidroliz qilinganda ham aromatik karbonkislotalar hosil bo‘ladi.

• Yuqoridagi usullardan tashqari aromatik karbon kislotalar olishda metallorganik sintez, karbonillash va boshqalardan ham foydalaniladi.

Aromatik dikarbon va polikarbon kislotalar asosan dimetil-, trimetil-, tetrametil arenlarni oksidlash reaksiyalari yordamida olinadi. Reaksiyalar suyuq yoki gaz-bug’ fazasida boradi.

• Aromatik dikarbon va polikarbon kislotalar asosan dimetil-, trimetil-, tetrametil arenlarni oksidlash reaksiyalari yordamida olinadi. Reaksiyalar suyuq yoki gaz-bug’ fazasida boradi.

FIZIK XOSSALARI.

• Aromatik monokarbon kislotalar rangsiz kristall moddalardir, ayrim vakillari xushbo‘y hidga ega. Karboksil guruhi benzol halqasi bilan bevosita bog‘langan kislotalarda tutash elektron sistema hosil bo’ladi. Karboksil guruh elektronoakseptor guruh sifatida ta’sir etadi.

KIMYOVIY XOSSALARI.

• Aromatik monokarbon kislotalar karboksil guruh bo‘yicha to‘yingan monokarbon kislotalarga xos barcha reaksiyalarga kirishadi. Aromatik karbon kislotalar mis kukuni ishtirokida, yoki ularning Ca, Cu li tuzlari 200°C dan yuqori temperaturada qizdirilsa dekarboksillanadi.

• Aromatik benzol halqasi bo‘yicha monokarbon kislotalar elektrofil reagentlar bilan ta’sirlashadi, o‘rinbosar odatda meta-holatga yo‘naltiriladi.

Benzoy kislotasini nitrolash natijasida meta-nitro benzoy kislota.

• Benzoy kislotasini nitrolash natijasida meta-nitro benzoy kislota.
• Benzoy kislotani oksidlab salitsil kislota olinadi.

Ftal kislotalarining xosil bo’lishi.

• Ftal kislotalarining xosil bo’lishi.

Arilsirka kislotalar molekulasida faollashgan metilen (-CH3-) guruhi mavjud bo’lganligi uchun ular metilen guruhi bo‘yicha galogenlanish, kondensatsiya reaksiyalariga kirisha oladi. Arilsirka kislotalari metilen guruhi bo‘yicha karbanion hosil qilishi mumkin. Masalan, metallorganik birikmalar ta’sirida tegishli anion hosil bo‘lib, u o‘z navbatida aldegidlar, ketonlar, angidridlar kabi har xil C-elektrofillar bilan ta’sirlashadi.

• Arilsirka kislotalar molekulasida faollashgan metilen (-CH3-) guruhi mavjud bo’lganligi uchun ular metilen guruhi bo‘yicha galogenlanish, kondensatsiya reaksiyalariga kirisha oladi. Arilsirka kislotalari metilen guruhi bo‘yicha karbanion hosil qilishi mumkin. Masalan, metallorganik birikmalar ta’sirida tegishli anion hosil bo‘lib, u o‘z navbatida aldegidlar, ketonlar, angidridlar kabi har xil C-elektrofillar bilan ta’sirlashadi.

• Tibbiy antiseptik modda.

• Benzoy kislota

Aspirin – shamollashni oldini oluvchi, issiqlik tushiruvchi, og’riq qoldiruvchi xossalariga ega, shu sababli uni tibbiyotda keng qo’llaniladi.

• Aspirin – shamollashni oldini oluvchi, issiqlik tushiruvchi, og’riq qoldiruvchi xossalariga ega, shu sababli uni tibbiyotda keng qo’llaniladi.

• Atsetil salitsil kislota

Organizmni barqarorligini shamollashga chidamliligini oshirish da askorbin kislotasini o’rni beqiyosdir - vitamin С (Askorbin kislotasi). Unung kislotaligi benzoy kislotasinikiga teng.

• Organizmni barqarorligini shamollashga chidamliligini oshirish da askorbin kislotasini o’rni beqiyosdir - vitamin С (Askorbin kislotasi). Unung kislotaligi benzoy kislotasinikiga teng.
• Bir kecha – kunduzlik me’yori, – 60 mg.

• Askorbin kislotasi

ISHLATILISHI

• Benzoy kislotasi – sanoatda bo‘yoqlar, dorivor va xushbo'y moddalar olishda ishlatiladi. Benzoy kislotasi bakteritsid xossaga ega. Uning natriyli tuzi oziq-ovqat mahsulotlarini konservalashda ishlatiladi.
• Fenilsirka kislotasi va Dolchin kislotasi - dorivor va xushbo‘y moddalar olish uchun ishlatiladi.
• p-aminobenzoy kislotasi - vitamin faolligiga ega, modda almashinuvida ishtirok etadi. Uning murakkab efirlari og‘riq qoldiruvchi ta’sirga ega bo‘lib, mahalliy anestetiklar hisoblanadi.
• Safitsil kislotasi - hosilalari, masalan, atsetilsalitsil kislotasi (aspirin), metilsalitsilat tibbiyotda dori vositalari sifatida qo‘llaniladi.

Ftal kislotasi - angidridi va murakkab efirlari katta amaliy ahamiyatga ega.

• Ftal kislotasi - angidridi va murakkab efirlari katta amaliy ahamiyatga ega.
• Tereftal kislotasi - sanoatda katta miqdorda lavsan (terilen) ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
• Trimellit kislotasi - angidridi issiqlikka chidamli polimerlar olishda ishlatiladi.
• Pirromellit kislotasi - diangidridi issiqlikka chidamli polimerlar olishda ishlatiladi.