Қарши филиали ахборот технологиялар факультети

Бошқарув тизимининг поғоналилиги. Одатда исталган ташкилот бир неча 
объектлардан иборат мураккаб комплекс бўлиб, уларнинг ўзи ҳам бошқарув 
жараёни ва қисмларидан ташкил топган. Шу боис ҳам комплекснинг келишилган 
ҳолда ишлаши учун қўшимча бошқариш қисми киритилади. У бошқа бошқариш 
қисмлари ва бошқарилувчи жараёнлар (локал бошқариш тизимлари каби) 
харакатларини мувофиклаштиради, улар фаолиятини комплекснинг умумий 
максадларини бажаришга йўналтиради. Анча мураккаб тўзилишли бошқарувчи 
жараёнда бошқариш қисми кўп даражали тўзилмага эга бўлиши мумкин. Бу кўплаб 
бошқарув тазимлари учун хос хусусият. 
Одатда объектнинг бошқариш қисмида бошқаришнинг олий, ўрта, қуйи 
даражаси фаркланади. Улардан ҳар бири ўз функциялари тўплами, компетенция 
даражаси билан изохланади ва тегишли ахборотга мухтож бўлади. 
Бошқаришнинг юкори даражасида стратегик бошқариш, ташкилот вазифаси, 
бошқариш максадлари, ўзоқ муддатли режалари, уларни амалга ошириш 
стратегияси белгиланади. Бошқаришнинг ўртача даражаси — техник бошқарув 
даражаси ҳисобланади. 
Бунда такгик режалар тўзилади, уларни амалга ошириш назорат қилинади. 
ресурслар кўзатиб борилади ва ҳоказо. Бошқарувнинг куйи даражасида тезкор 
бошқарув режаси, яьни. хажм-тақвим(календарь) режалари бажарилади, тезкор 
назорат ва кайд этиш амалга оширилади. 
Бошқариш даражаси (бошқарув фаолият тури) ҳал этиладиган масаланинг 
мураккаблиги билан белгиланади. Масала қанчалик мураккаб бўлса, уни ҳал этиш 
учун шунчалик юкори даражадаги бошқарув талаб этилади. Бу ўринда шуни 
назарда тутиш керакки, тезкор ҳал этишни талаб этувчи оддий масалалар нисбатан 
кўп юзага келади. Демак, улар учун тезкор қарор қабул қилинадиган, нисбатан куйи 
бошқарув даражаси қабул қилинади. Бошқарув пайтида шунингдек, қабул 
қилинадиган қарорларни амалга ошириш динaмикacини ҳам ҳисобга олиш зарур. Бу 
ҳол бошқарувга вақтинчалик омил нуқтаи назаридан қараш имконини беради. 
Тезкор бошқарув даражаси кўп марта кайтарилувчи вазифалар ва 
операцияларини ҳал этишини ҳамда келадиган жорий ахборотлар ўзгаришини қайд 
этишни таъминлайди. Мазкур даражада бажариладиган операциялар ҳажми ҳам, 
бошқарув қарорларини қабул қилиш динамикаси ҳам етарлича юкори. Уни кўпинча 
вазият ўзгаришига тез жавоб қайтарш зарурияти туфайли тезкор бошқарув 
даражаси, деб ҳам юритишади. 
Ўрта (тактик функционал) бошқарув даражаси биринчи даражада 
тайерланган ахборотларни олдиндан тахлил этишни талаб қиладиган масалалар 
ечимини таъминлайди. Мазкур даражада бошқарувнинг тахлил вазифалари кенг 
аҳамиятга эга бўлади. Ҳал этиладиган масалалар хажми камаяди, бироқ уларнинг 
мураккаблиги ошади. Айни пайтда керакли ечимни ҳар доим ҳам тезкор ишлаб 
чикиш имкони бўлмайди. Бунинг учун етмаган маълумотларни йиғиш, тахлил этиш 
ва фикрлашга кўшимча вақт талаб этилади. Бошқарув хабар келиб тушган вақтдан 
то қарор қабул қилиш ва уни амалга оширгунча, шунингдек қарорни амалга ошириш 
вақтидан то унга бўлган таъсирни кайд этгунча бўлган айрим оралиқ тўхталишлар 
билан боғлиқ. 
Стратегик даража ташқилотнинг узок муддатли стратегик мақсадларига 
эришишга йуналтирилган бошқарув қарорларни танлашни таъминлайди. Мадомики, 

---

9 
қабул қилинадиган қарорлар натижалари орадан узок вақт ўтгач кўринар экан, ушбу 
даражада стратегик режалаштирш каби бошқарув вазифалари мухим аҳамиятга 
эга. Бошқарувнинг бошқа функциялари бу даражада етарлича тўлиқ ишлаб 
чиқилмаган. Кўпинча бошқарувнинг стратегик даражаси стратегик ёки узок муддатли 
режалаштириш деб юритилади. Ушбу даражада қабул қилинган қарорнинг 
ҳаққонийлиги узоқ вақт ўтгачгана ўз тасдиғини топиши мумкин. Қарор қабул қилиш 
масъулияти жуда катта. Бу математик ва махсус аппаратлардан фойдаланган 
ҳолдаги тахлил натижалари билангина эмас, шунингдек, менежерларнинг касбий 
интуицияси билан ҳам белгаланади. 
Бошқарувнинг 
учта 
даражасидаги 
фаолият 
мазмуни 
1.2-жадвалда 
келтирилган. 
Бошқарувнинг ҳар бир даражасидаги маълум бир меҳнат таксимоти бошқарув 
кисмининг алоҳида элементларига режалаштириш, ташкиллаштириш, ҳисобга олиш 
ва назорат, баён этиш, таҳлил ва бошқарув каби алоҳида вазифаларни 
бириктиришга олиб келади. Бу вазифалар турли ҳажмда ва бошқарувнинг турли 
даражасида амалга оширилади. Уларнинг айримлари хатто бошқарувнинг бирор 
бир даражасида ҳам амалга ошмаслиги 
MVMKIIH
. 
Ташқилотнинг бошқарув қисмида вазифа элементларининг мавжудлиги 
ахборот тизимларида тегишли кенжа тизимлар пайдо бўлишига олиб келади. 
Масалан, бошқарув вазифаси сифатида режалаштириш ва назоратнинг 
намоён 
бўлиши 
ташқилотнинг 
ташқилий 
таркибига 
тегшили 
таркибий 
элементларини, унинг ахборот тизими доирасида эса режалаштириш ёки назорат 
кенжа тизимларини ҳосил қилади. Уларнинг биринчиси бизнес-режа ишлаб 
чиқариш, маркетинг тадқиқотлари, режалар, молиявий режалар ва ҳоказолар 
шаклланишини, иккинчиси — назоратнинг ахборот кўмагини таъминлайди. 
Ташқилот фаолпят юритаётган иқтисод тармоғи ва бошқарув қисми 
даражасига кўра, бошқарув объектидаги ўзгаришлар тўғрисидаги ахборот ушбу 
бошқарув қисмига турли тезлик билан келиб тушади. Олайлик, машинасозликда 
завод директори ишлаб чиқариш, тўғрисида ҳар куни цех бошлиғидан ҳар смена 
ҳақида маълумот олади, мастер эса ушбу ишлаб чиқаришни кузатади. Қурилишда 
ахборот олиш частотаси пастроқ. Масалан, нефть-кимё тармоғидаги технологик 
жараёнларни бошқариш тўғрисида гапирадиган бўлсак, у ерда ахборот доимий 
равишда келиб тушади. 
Шундай қилиб миллий иқтисод тармоғининг турли бошқарув даражасида 
бошқарув жараёни тўғрисида ахборот олиш дискретлиги турличадир. Худди 
шунингдек, ташқилотнинг бошқарув органи томонидан мақсадга мувофиқ ушбу 
жараённи тузатиш зарурияти ахборот олиш частотасига кўра юзага келади ёки 
келмайди. 
Қуйида тўлик бошқаришнинг асосий вазифалари санаб ўтилган: 
/.