Article · January 023 citations reads 59 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Трансграничные территории Центральной Азии и сопредельных регионов: 
возможности и проблемы сотрудничества, г. Самарканд, 5-6 мая 2022 года
 
 
105 
Ipak yoʻli davlatlarining boshqa iqtisodiy rivojlanish dasturlari qatoriga Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti Taraqqiyot Dasturi tomonidan XXI asrning birinchi oʻn yilligidan boshlab amalga 
oshirilayotgan “Ipak yoʻli: mintaqaviy hamkorlik va rivojlanish uchun salohiyatni oshirish” mintaqaviy 
dasturi kiradi, unda Qozogʻiston, Qirgʻiziston ishtirok etadi. Tojikiston, Oʻzbekiston va Xitoy, 
shuningdek, UNWTO /YUNESKOning “Ipak yoʻli merosiga koridor yondashuvidan foydalangan holda 
turizmni rivojlantirish strategiyasi” qoʻshma loyihasi. UNWTO ma'lumotlariga ko'ra, bugungi kunda 
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta'lim, fan va madaniyat masalalari bo'yicha tashkiloti (YUNESKO) 
tomonidan belgilangan Ipak yo'li marshrutlari yoki "meros yo'laklari" turizmni rivojlantirish orqali 
mahalliy hamjamiyatlarga va madaniyatlararo almashinuvga iqtisodiy foyda keltirishi mumkin. 
Mintaqada 12 ta YUNESKOning Jahon merosi ob'ektlari mavjud. Ulardan: Qozogʻistonda — Turkiston 
shahridagi Xoʻja Ahmad Yassaviy maqbarasi; Tamgali arxeologik landshaftining petrogliflari (Tamgali 
trakti Olmaota shahridan 170 km shimoli-g'arbda joylashgan va Chu-Ili tog'larining janubi-g'arbiy 
qismida joylashgan bo'lib, janubdan shimolga Zayliy Olatu tog'idan Balxash ko'li va Betpak cho'li 
Dalagacha cho'zilgan [ 1].Chu-Ilining geografik joylashuvi va tabiati qadimdan yirik hayvonlar podalari 
(sayg‘oq, kulonlar)ning mavsumiy ko‘chish yo‘nalishini, keyinchalik esa Osiyo kengliklarida o‘rnashgan 
ko‘plab xalqlarning yo‘llarini belgilab bergan. Bronza davrida, miloddan avvalgi 3000 yildan ko'proq 
vaqt oldin, minglab qoyalarga o'yib ishlangan tog' ziyoratgohi paydo bo'lgan, ular yaratuvchilarning 
fikriga ko'ra, Quyoshning butparast ibodatxonasini bezatgan. Bu yerda saklar, turkiylar, lekin aksariyati - 
eng sirli, rivojlangan bronza davrida (3000 yildan ortiq) qilingan. Siz Tamgali traktiga Olmaota viloyatiga 
sayohatlar, shu jumladan turli xil vertolyotlarda sayohatlar paytida tashrif buyurishingiz mumkin. 
Qirg‘izistonda mamlakat janubidagi qadimiy O‘sh shahrining markazida joylashgan muqaddas 
“Sulaymon-Too” tog‘i jahon merosi ob’yektlariga kiradi. Qadim zamonlardan beri Sulaymon-Too 
musulmonlar uchun muqaddas joy bo'lib, u yerga ko'plab ziyoratchilar keladi. Hozirgi vaqtda tog'ning o'zi 
va uning ustida joylashgan inshootlar, ularning aksariyati bir necha asrlar oldin qurilgan, tarixiy-me'moriy 
majmuaning bir qismidir. Turkmanistonda Qadimgi Marv davlat tarixiy-madaniy bogʻi ham bor. 
Turkmanistonning hozirgi Maryam shahridan 30 km sharqda joylashgan Marv Buyuk Ipak yo'lida 
joylashgan eng qadimgi aholi punkti bo'lib, miloddan avvalgi 2-ming yillikka oid. Ashxoboddan 18 km 
uzoqlikda miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida qadimgi Parfiya davlatining poytaxti boʻlgan Niso 
xarobalari koʻtariladi. - Miloddan avvalgi I ming yillik Staraya Niso qal'asi qirollik qarorgohidir.
Sharq madaniyati durdonasi Xivaning tarixiy va meʼmoriy yodgorliklari hisoblanadi. Afsonaga 
ko'ra, unga afsonaviy Nuhning o'g'li Somning o'zi asos solgan. Xivaning ko'p asrlik tarixi Xorazm tarixi 
va taqdiri bilan uzviy bog'liq. “Buxoroi Sharif” iborasi shaharning islom olamidagi o‘ziga xos o‘rni 
haqida gapiradi. Buxoroning yoshi (2500 yil) uning Rim va boshqa qadimiy shaharlar qatori sivilizatsiya 
beshigi ekanligidan dalolat beradi. Buxoroning eng qadimiy yodgorliklari Ayub qudug‘idir. Chashma-
Ayub va Ark qal'asi, uning darvozasida diniy qahramon Siyovushning qabri joylashgan. Oʻrta asr Buxoro 
devorining bir qismi va darvozasi bugungi kungacha saqlanib qolgan. 
Sharq milliy taomlari, biologik mahsulotlarning ko‘pligi, bu yerda yetishtiriladigan turli meva-
sabzavotlar, beqiyos bo‘lgan sabzavot, yangi go‘sht, sut mahsulotlari, qimiz turli xil did va gastronomik 
afzalliklarga ega bo‘lgan mehmonlarni o‘ziga jalb qilishi mumkin. Oshpazlik san'ati xalqning milliy urf-
odatlari va xususiyatlarini mustahkam o'zlashtirgan bo'lib, ular har doim boshqa mamlakat vakilini 
qiziqtiradi. Shu bois sayyohlarni mahalliy aholining an’anaviy ovqatlanish xususiyatlari bilan tanishtirish 
va bu yo‘nalishda xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirish uchun turistik xizmatni rivojlantirish istiqbolli 
ko‘rinadi. Gastronomik turlar mezbon davlatning pazandalik an’analari va ishtiyoqlarini o‘rganish, 
oshxona orqali qabul qiluvchi davlatning tarixi, madaniyati, urf-odatlari, hayoti va folklori bilan tanishish 
istagiga asoslanadi. 
Xulosa. Transchegaraviy turizm imkoniyatlaridan samarali va oqilona foydalanish uchun 
quyidagi taklif va tavsiyalarni berish mumkin. 
Markaziy Osiyo turizm istiqboli uchun xorijiy turistlarning 5 ta davlatda qiyinchiliklarsiz 
mingratsiyasini ta’minlash uchun uchun yagona «Ipak yo‘li» turistik vizasini joriy etish; 
Markaziy Osiyo davlatlari transchegaraviy hududlari turistik firma va tashkilotlari hamkorligida 
turistik marshrutlarni ishlab chiqish; 
Markaziy Osiyo davlatlari oliy o‘quv yurtlari hamkorligida yirik «Markaziy Osiyo: Buyuk Ipak 
yo‘li-ma’daniy me’rosi», «Markaziy Osiyo tog‘ turizmi imkoniyatlaridan birgalikda foydalanish 
istiqbollari» mavzularida loyihalar ishlab chiqish. 

---