Article · May 019 citations reads 810 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

---

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: 
https://www.researchgate.net/publication/360928999
Xorazm shevalarida to`y marosim bilan bog`liq ayrim laqablar
Article
· May 2019
CITATIONS
0
READS
810
1 author:
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Ogahiyning "Firdavs ul iqbol" asarida Harbiy mansab va rutbalarni ifodalovchi terminlar
View project
Xurshida Kadirova
Urgench State University
33
PUBLICATIONS
1
CITATION
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by 
Xurshida Kadirova
 on 29 May 2022.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

---

Xorazm shevalarida to‘y marosimi bilan bog’liq ayrim laqablar.
Xurshida Qodirova
Onomastikaning hajman salmoqdor ko‘lamlaridan biri antroponimiyadir. 
Antroponimiya mikroko‘lamining asosiy tarkiblaridan biri bu laqablardir.
Laqab - shaxsga uning atrofidagilari tomonidan beriladigan, shaxsning biror 
xarakteri belgi, xususiyatini ifoda qiluvchi, asosan, shaxs ismi bilan birgalikda
qo‘llaniladigan nom
1
.
Hozirgi kunda Xorazm shevalarini sof qipchoq yoki o‘g‘uz shevalariga 
ajratish muammoli jarayondir. Chunki sheva vakillarining qo‘shiluvi natijasida 
ularning aralashib, ayrim shevaga xos so‘zlarning butunlay yo‘qolib ketishi va 
uning o‘rnini boshqa sheva yoki adabiy tilga xos bo‘lgan so‘z egallashi mumkin.
Xorazm shevalariga xos bo‘lgan shaxsning kasb-kori, mehnat malakasi bilan 
bog’liq nisbiy laqablar mazkur tizimda alohida o‘ringa ega.
Shaxsning kasb-kori, mehnat malakasi bilan bog’liq nisbiy laqablarga to‘y 
marosimlarida bajaradigan ishi bilan bog’liq laqablarni ham kiritamiz, ularni 
quyida ko‘rishimiz mumkin: 
Jrçi(jarchi) - odamlar ko‘p to‘planadigan joylarda rasmiy e’lonlar eshittirib 
yuruvchi kishi
2
, qishloq joylarida to‘y va ma’rakalarga mahallalarda yurib 
qichqirib aytib chiqadigan kishi: Qobil mosh jrçi. Jarchi so‘zi o‘rnida Xorazmning 
ayrim hududlarida aytaqҫi (aytuvchi) so‘zi ishlayiladi.
Xadin (xodim) – o‘g‘uz shevalarida qo‘llaniladigan ushbu xodim so‘zining 
arabcha “xadim” shakli mavjud…Bu so‘zning xodima muannas shakli “ayol 
xodim” ma’nosini anglatadi
3
. Qishloqda ayollarga bosh bo‘luvchi, urf-odatlarni 
yaxshi biluvchi, muomalali ayol. U doimo yig‘inlarda, to‘y-marakalarda 
qatnashadi: Maryam xadin. 
Elt(i) – “elti” so‘zini keksa onaxonlar “el ichida yuruvchi faol ayol”deb 
izohlashdi. Elti xodimga qaraganda tor ma’noli bo‘lib, ular har bir mahallada bor, 
mahallaning faoli, doimo yig‘inlarda, to‘y-marakalarda qatnashishni xush 
1
Begmatov E. Uluqov N. O‘zbek onomastikasi terminlarining izohli lug`ati. Namangan, 2006. 42-bet. 
2
O‘zbek tilining izohli lug`ati, 2-jild, “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”– Toshkent, 2013. 75-bet. 
3
Sh.Rahmatullayev O‘zbek tilining etimologik lug`ati, II. Toshkent, “Universitet” 2003, 486-b. 

---

ko‘rganlari uchun hamma joyda bo‘ladilar, Ular barcha oilaning ahvoli, 
muammosini bilishadi, dalda berish kabi bir qancha vazifalarni bajarishadi: Röza 
elt(i). 
Çeça:(checha)- shevada qo‘llaniladigan so‘z, u yanga, kelinoyi
4
ma’nosini 
beradi, u kelinga nozik munosabatlarda maslahat berib, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatadi. 
Odatda bo‘lg‘usi kelinlar o‘zi ishongan yaqin qarindoshlari ichidan bitta kelinni 
tanlab o‘ziga yanga qiladi. Çeça: qipchoq lahjasida uzoq davrlardan buyon 
ishlatiladi, hozirda bu so‘z keksalar nutqidagina saqlanib qolgan bo‘lib, yosh avlod