Arxitekturaviy landshaft sifatida tashkil etilishiga

Yo’l arxitekturaviy-landshaft loyihasining vazifalari 

Optimal trassa Yo’nalishini aniqlash; 

Suniy inshootlarni loyihalash; 

Yo’l va avtobuslarga xizmat ko’rsatadigan inshootlarni loyihalash; 

Yo’lni ko’kalamzorlashtirish xizmatiga mo’ljallangan inshootlarni 
loyihalash; 

Yo’l-muhandislik xizmatiga mo’ljallangan inshootlarni loyihalash; 

Arxitekturaviy monumental inshootlarni loyihalash. 
Loyihalashning shartlaridan kelib chiqqan holda Yo’l muhiti inshootlarini 
loyihalashda shaharlar qurish, rejalashtirish hamda arxitekturaviy kompazisiya 
qonunyatlariga asoslanmoqlik shart. Yuqorida keltirilgan omillarni hisobga olgan 
holda ikkita asosiy obekt : Yo’l va tabiat muzeylarni o’zaro moslashuv prinsipini 
ishlab chiqarish ilmiy asoslash va ekalogik nuqtai nazardan m’yorlashtirishni 
Yo’lga qo’ygan xoldagina loyihaga qo’l urish mumkin.
Chunki har qanday yangi qurilgan Yo’l eng avvalo atrof muhitining tabiiyligiga 
o’zining aks ta’sirini ko’rsatadi. So’ngra esa Yo’l muxitida joylashgan tabiiy 
landshaftning Yo’qolishiga olib keladi. Undan so’ng esa o’simlik dunyosining 
Yo’qolishiga, hayvonot dunyosi mo’xitining buzilishiga, qolaversa tuproq 
hosildorligining kamayishiga, havoning ifloslanishiga, yer osti va yer usti suvlari 
balansining buzilishiga olib keladi. 
Quyidagi Yo’lning landshaft ekanligini ifodalovchi ko’rinishlari keltirilgan. 
a) mavjud tabiatdagi Yo’l;
b) qishloq xujaligi tasarrufidagi Yo’l;
v) shahar tasarrufdagi Yo’l. 
Yo’lning asosiy tasavvuriy –landshaft ko’rinishdagi xarakteristikasi –bu tabiiy 
muxitda yaratilgan yangi sun’iy obekt qurilmasi bo’lib, muhitning ajralmas qismi 
sifatida tasvirlanadi. Shuning uchun ham Yo’lning landshaftli loyihasida tabiat 
muhitini iloji boricha asl holatida asrab qolish, yoki bo’lamasa kamroq 
o’zgashtirish kiritib integrasiya Yo’nalishini buzmasdan, hamda tabiatning 
Yo’qotilgan omillari o’rniga yangi, oldingisidan ham ko’rkamroq omillarni 
qo’llash arxitektorlarning kasbiy masulyatini belgilaydi. 
M: asosi tekis vodiy xududidan o’tkazilgan Yo’llar uchun tabiiy landshaft 
ko’rinishi – klotoida –ya’ni uzunligi bo’ylab takrorlanuvchi burilishlar yoki 
bo’lmasa har xil joyda uchrab turadigan monumentsifat (kubik polinomalar ) 
bo’lgan trassadan iborat bo’ladi. Bunday Yo’llar har tomonlama qulayliklarga ega 
bo’lib, nafaqat tabiiy manzaraning ko’proq ko’zga tashlanishi bilan, balki shu bilan 
birgalikda Yo’lovchilar va haydovchilarda kuchli estetik- ruxiyat o’yg’otishi bilan 

---

ahamiyatlanadi . Bundan tashqari har qanday tabiiy yoki shahardan o’tgan Yo’l 
landshafti o’zining bevosita masshtabiga ega. U o’z navbatida landshaftining 
tashkil etuvchilariga bog’liq holda avvolo uning o’lchamidan, ko’rinishi 
perspektivasidan, panoramasidan va Yo’nalish bo’ylab ko’zga tashlanadigan 
obodonlashgan xududga bog’liq bo’ladi.
Yullarni loyhalashda kupincha mavjud tabiiy relefdan o’tqazilishi yoki 
bo’lmasa qurilishi mo’ljallanayotgan sun’iy inshootning tabiatga mutanosibligini 
yaratish eng asosiy vazifalardan hisoblanadi. Lekin amaliyot xulosalaridan kelib 
chiqqan holda yul landshaftini mukammallashtirishning eng asosiy, ya’ni umumiy 
bo’lgan variantlarinigina hisobga olish mumkin bo’ladi: 
A – no’lli belgidan o’tgan Yo’llar, 
B - ko’tarmadan o’tgan Yo’llar, 
V – chuqurliklardan o’tgan Yo’llar, 
AB – va BA – no’ldan ko’tarmaga o’tuvchi va aksincha, 
AV – va VA – no’ldan chuqurlikka o’tuvchi va aksincha, 
BV – va VB- ko’tarmadan chuqurlikka o’tuvchi va aksincha. 
Tug’ri, ba’zi hollarda yuqorida keltirilgan variantlar to’liq bajarilmasligi 
mumkin. Bunday hollarda yulning arxitekturaviy landshafti boshqacharoq usulni 
qo’llashni taqoza etadi.
Shahar muhitida qurilgan Yo’llarning atrofi ko’proq inshootning ajralmas 
qismi sifatida shaklga ega bo’lishi, lekin qishloq xududlaridan o’tayotgan 
Yo’llarning o’lchamlari kichik bo’lsada ekologik nuqtai nazardan Yo’lning ikkala 
tomoni 50 m.dan iborat bo’lgan ihota va ko’kalamzor qatlamdlar Bilan boyitilishi 
nafaqat ekologik balki texnik – ijtimoiy omillarga ham to’liq javob berishi tabiiy. 
Shuning uchun har qanday qishloq Yo’llari loyihasida texnologik va lando’aftli 
obodonlashtirish omillarining ko’zda tutilishi barcha zamonaviy m’yoriy 
hujjatlarda keltirilgan.