Arxivlar haqidagi umumiy tushuncha

To’plamning ish rejasi

Ish rejasini tuzishdan avval adabiyotlar va manbalar
bibliografiyasini tuzib olish hamda adabiyotlarni sinchiklab o’rganib chiqish zarur. Adabiyotlarni o’rganish jarayonida mavzuga doir asosiy masalalar doirasi aniqlab olinadi va shu asosda ish rejasi tuzib chiqiladi. Reja tadqiqotchining ilmiy ishni tayyorlash borasida qilinadigan ishlarida ma’lum bir qo’llanma bo’lib xizmat qiladi. Ishda qanday masalalar yoritilishi zarurligini aniq belgilab olish va uni chuqur tasavvur etish materiallar, hujjatlarni to’g’ri topish, hamda tanlash uchun
juda muhim davr hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot rejasi boshqa har qanday ilmiy ish rejasi singari to’plam tuzuvchilar tomonidan to’plamning mas’ul muharriri rahbarligida tuziladi.
Dastlab ilmiy ish rejasi tuziladi. Demak, bu rejada hali mukammal
bo’lmaydi. Taxminiy rejadagi savollar hajmi ilmiy ishning tuzilajak mukammal rejasidagi savollar hajmiga qaraganda keng yoki tor bo’lishi mumkin. Chunki unda hali barcha mavjud manbalar hisobga olinmagan bo’ladi.
Ishning davom ettirish jarayonida taxminiy reja topilgan hujjatlar tarkibi, mazmuniga qarab o’zgarib, aniqlashib, mukammallashib boradi. Ilmiy ishni yozish uchun zarur bulgan barcha manbalar topil-ganidan keyingina ishda aniq masala yoki masalalarni to’la yoritish imkoniyati tug’iladi. E’lon qilingan, e’lon qilinmagan manbalarning hammasi topilganidan keyin shu asosda qat’iy reja tuziladi. Reja tuzishga ijodiy yondashib uni yangi boblar va paragraflar bilan to’ldirish yoki biron-bir bobdan, paragrafdan voz kechish, ayni paytda ayrim bob va paragraflarni kengaytirish, yiriklashtirish mumkin. Rejaning strukturasi so’z boshi, boblar, paragraflar va so’ng so’zdan iborat bo’ladi. Quyida ilmiy ishning dastlabki taxminiy rejasiga, uning o’zgarib borishiga misol keltiramiz.
Mavzuga taalluqli adabiyotlarni o’rganib chiqish asosida mana bunday taxminiy reja tuzildi:

TURKISTON ChORIZM MUSTAMLAKAChILIGI DAVRIDA

Hujjatlar to’plami

Kirish
I bob. Turkistonning Rossiya tomonidan bosib olinishi. II bob. Turkistonda milliy ozodlik harakati.

Mana shu rejaga binoan yig’ilgan hujjatlar va materiallar rejani o’zgartirishni talab qildi.

Yig’ilgan manbalar tarkibi va mazmuni rejadagi boblarni paragraflarga bo’lishni taqozo kildi. Shu sababli ilmiy ishning uzil-kesil variantini tayyorlash jarayonida bu boblar bir necha paragraflarga ajratildi va yana bir bob qo’shildi. Natijada ilmiy ishning qat’iy rejasi quyidagicha ko’rinish oldi.