Arxivshunoslik ta’lim yo‘nalishi 20. 90-guruh talabasi Mashrabov Sardorbekning jahon arxivlari tarixi fanidan «Skandinaviya davlatlarida arxivlar faoliyati tarixi

1.2.Shvetsiya milliy arxining vujudga kelish tarixidan
Shvetsiya milliy arxivi Shvetaiya hukumatining rasmiy arxivi bo`lib, Shvetsiya davlat organlarining yozuvlarini boshqarish uchun javobgardir. Arxivlar asosan davlat arxivi vazifasini bajarsa-da,ayrim shaxslar va nodavlat tashkilotlarining hujjatlarini ham saqlaydi. Arxivning vazifasi hujjatlarni to`lash va kelajak avlod uchun saqlashdir.Shvetsiya milliy arxivi Madaniyat vazirligi qoshida tashkil etilgan davlat boshqaruv organi hisoblanadi.Shvetsiyada Riksarkivarie nomi bilan tanilgan milliy arxiv rahbari strategik masalalar, umumiy muvofiqlashtirish va rivojlantirish uchun ma`sul hodimlar bilan birga ishlaydi. Hozirgi bu lavozimni Karin Astryom Iko egallab turibdi. Tashkilot tuzilmasi beshta bo`limga bo`lingan. Mintaqaviy departament, Milliy deportament, Tabiatni muhofaza qilish va raqamli infratuzilma departamenti, Davlat axborotini muhofaza etish departamenti va Ma`muriy deportament. Shvetsiya milliy arxivi Shvetsiyadagi eng qadimgi davlat organlaridan biri bo`lib, uning ildizi O`rta asrlarga taqaladi. Qirol Gustov Vasa davridan boshlab arxiv ilgari to`plangan eskinhujjatlari, olingan ba`zi hujjatlar va Qirollik idorasida tzuilgan hujjatlardan tuzilgan. 1618-yil 18-oktabrda Lord Oliy kansler Aksel Oksenstierna Maxfiylik Kengashi buyrug`i bilan arxivga ma`sul bo`lish uchun ikkita yozuvchi bilan birga maxsus kotib tayinlash to`g`risida konsler faoliyati uchun ahamiyati kamayib, tarix tadqiqotchilari uchun qimmatliroq bo`lib qoldi. Biroq, 1878-yilgacha milliy arxiv mustaqil organ sifatida tashkil etilgan.
1419-yilda bo`lgan yong`inda nafaqat Stokgolmdagi Tre Kronor qal`asi, balki butun shahar zarar ko`rdi, shu jumladan shahar hokimiyati va shahar arxivlari vayron bo`lgan.
1697-yilda yana Stokgolmdagi Tre Kronor qasrida bo`lgan yong`inda arxivning katta qismi yo`q bo`ldi, natijada o`rta asrlarga oid buyumlar va hujjatlar jiddiy zarar ko`rdi. 24500 kitob va 1400 qo`lyozmalardan faqat 6000ta kitob va 400ta qo`lyozma saqlanib qolgan xolos. Shvetsiyaning eng mashxur kitoblaridan biri “Kumush Injil” (Silverbibeln)ni olovdan qutqarish uchun qal`a derazasidan tashqariga uloqtirilgan. Milliy arxiv dastlab Qirollik idorasi bilan cheklangan edi, keyinchalik vaqt o`tishi bilan Milliy arxiv boshqa markaziy va mahalliy hokimiyat organlari arxivlari uchun ma`suliyatni o`z zimmasiga olgan.
Nega Tre Kronor qal'asi yonib ketdi?
Qal'aning va shaharning muntazam ravishda yonib ketishining ko'plab sabablari bor edi. Ehtimol, eng muhimi shundaki, ular binolarni isitish, pishirish, ishlab chiqarish va hokazolar uchun ochiq olovdan foydalanganlar. Shu bilan birga, ular yog'och, somon va boshqalar kabi yonuvchan materiallardan foydalanadilar va samarali yong'inga qarshi vositalar yo'q edi. Agar siz bir-biringizga yaqin qurganingizni ham qo'shsangiz, u muntazam ravishda yonib ketganligi va yong'inlar ba'zan halokatli bo'lib qolganligi hisobga olinadi.
Mintaqaviy va mahalliy hokimiyatlarning hujjatlarini saqlash uchun 1899-1935-yillarda yettita shaharda mintaqaviy arxivlar tashkil etilgan. Vadstena arxivi 1899-yilda ochilgan birinchi mintaqaviy arxiv edi. Lund va Uppsaldagi mintaqaviy arxivlar1903-yilda, Visbida 1905-yilda, Gothenburgda 1911-yilda, Ostersundda 1928-yilda, va nihoyat, 1935-yilda Harnosandda mintaqaviy arxivlar ochilgan. Viloyat arxivlari 2010-yilda qo`shma hokimiyat asosida Milliy arxivlar bilan birlashtiriladi. ⁴
Milliy arxivdagi eng qadimgi hujjat(2010-yilda ro`yxatga olingan) X asr oxirida Angliyada yozilgan missal pergamentidir. Hujjat Shvetsiyaga Norvegiyadagi ingliz nasroniy missioneri orqali kelgan. Qirol Gustav Vasa davrida XVI asrda arxivlash kengaytirilgan hujjatlar Milliy arxivda to`plangan. Novgoroddagi krill alifbosidagi varaqlar 1611-1617-yillardagi Shvetsiya istilosi xotirasi uchun saqlab qolingan. Turli xil materiallar, jumladan vazirlik, parlament va markaziy hokimiyat hujjatlari ham mavjud. 1840-1980-yillardagi hukumat qarorlarining hujjatlari tadqiqotchilar uchun ochiq va mavjud. Arxivda 1697-yildan 1993-yilgacha bo`lgan davlat fuqarolik davlatlarining 100 mingga yaqin xaritalari va rasmlari bor.
Milliy arxivning asosiy yo`nalishi davlat yozuvlari bo`lsada, ba`zi shaxsiy arxivlar ham mavjud bo`lib, ular ilgari musodara va munozara yo`li bilan, yaqinda esa xayriya sifatida olingan. Shaxsiy kolleksiyalarga XVII-XVIII asrlarga oid feudal arxivlari, Skokloster kolleksiyasi, Syoxolms, Stafsund va Eriksberg arxivlari hamda davlat va madaniyat arboblarining boshqa arxivlari kiradi. Shuningdek, nodavlat-notijorat birlshmalari va korxonalarining ayrim arxivlari, yangiliklar arxivlari ham mavjud.⁵