Asinxron motorlarni himoya sxemalarini va qurilmalarini sinash

---

Labaratoriya ishi -5 
ASINXRON MOTORLARNI HIMOYA SXEMALARINI VA 
QURILMALARINI SINASH. 
 
I-Ish maqsadi. 
Asinxron dvigatelni fazalar aro qisqa tutashuvi yuklanadi. 
Metodika xisobi va sxemasi bilan tanishish dvigatel himoyasi ishini xar 
xil xolatlarda himoya qiymatini tanlagan xolda tekshirish. 
II-Nazariy ma’lumot. 
Yuqori kuchlanishli asinxron motorda quyidagi shikastlanish va 
nonormal rejimlar kuzatiladi: Fazalararo qisqa tutashuv, bir fazali yer 
bilan q.t., yuklanish, motorlarda stator chulg‘amida va chiqish tugunlarida 
ko‘p fazali q.t. himoyasi tavsiya etiladi, yuklanish toki va bosim tushib 
ketish himoyasi. Asosan bir fazali yer bilan qisqa tutashuvdan himoyalash 
sxemalari qo’llaniladi. 
5.1 rasm. Asinxron motorlarni himoyasini tekshirish sxemasi. 
Yuqori tezlikli elektro motorlarda xar bir tezlik uchun alohida himoya 
qo’yiladi.
A) Ko’p fazali qisqa tutashuv himoyasi. 
Elektr motor (KM 4) uzgichi orqali ulanganda ko’p fazali qisqa tutashuv 
himoyasi saqlagich orqali bajariladi, agar saqlagich o’chirish qiymati 
yetarli bo’lganida. Ko’p fazali Q.T. himoyasiga tokli uzish bo’ylama 
differensial himoyasini qo’llash mumkin. 
Quvvati 5000 kVt gacha bo’lgan elektr motorlarda tokli uzish 
himoya qiymati qo’yish vaqtidagi tokdan rostlanadi. I
dv.pusk.maks
I qisqa 
tutashtirilgan qo’shish qurilmasidagi tok. (reostat yoki reaktor), tokli 
uzish himoyasini ishlash toki quyidagi formula orqali aniqlanadi.
I
ots
sz
=K
z
I
dv.pusk.maks
, (1) 
Bu yerda K
z
- zaxira koeffitsienti, bu quyidagi chegarada bo’ladi 
RT-40 tok relesida 1,4÷1,5 atrofida PT-81 induksion tok relesida esa 

---

1,6÷1,8 PTM turidagi relega esa 2,0÷2,5 atrofida bo’ladi. Tokli uzish 
relesini ishlash toki quyidagi formula orqali aniqlanadi. 
I
s.r.
=(K
sx
I
s.z.
)/n
tt
=(K
sx
K
z
I
dv.pusk.maks.
)/n
tt
, (2) 
Bu yerda K
sx
-sxema koeffistienti (ikki faza toki farqiga ulangan 
bitta relesini koeffitsient sxemasi) K
sx
=1,73 ga teng, to’liq bo’lmagan 
yulduz usulga ulangan ikkita releda esa K
sx
=1. n
tt
- tok transformatori 
koeffitsienti. 
Quvvati 2000 kVtgacha bo’lgan elektr motorlarda bir releli 
toklar farqi sxemasi yengilashtirish maqsadida agarda tokli uzish 
himoyasi sezgirligi yetarlicha bo’lmasa, u xolda ikkita releli tokli uzish 
himoyasi qo’llaniladi. (ikki releli tokli uzish himoyasi 
3
marta bir releli 
tokli uzish himoyasiga qaraganda sezgirligi baland). 
Tokli uzish himoyasi kamchiligi stator chiqishdagi tugunlar 
q.t.da himoya sezgirligi past. Shuning uchun quvvati 2000 kVtli 
motorlarda fazalararo Q.T.da differensial tokli himoya qo’llaniladi. 
(Agarda stator chulg’amida 6 ta chiqish bo’lsa). 
Kichik quvvatli motorlarda xam ikki releli tokli uzish himoya 
sezgirligi yetarlicha bo’lmasa differensial himoya tavsiya etiladi.
B) Yuklama himoyasi. 
Yuklama himoyasi tok relesida bajariladi, bu rele elektromagnit 
elementida tokli uzish himoyasini bajarish mumkin. Yuklama himoyasi 
PT-40 relesida va PTB to’g’ri ta’sirli vaqt relesi motorga signal berish 
yoki o’chirishni bajarish mumkin.
Yuklama himoyasi ishlash toki motor nominal toki bo’yicha I
dv.nom
hisoblanadi. 
I
s.z
=(K
z
/K
v
) I
dv.nom
, (4) 
Bu yerda K
z 
–zaxira koeffistienti =1,05÷1.2 gacha i K
q
=0,8÷0,85 gacha 
(qaytish koeffistienti) 
Yuklama relesini ishlash toki 
I
sr
=( K
sx 
I
sz
)/n
tt
=(K K
z 
I
dv.nom.
)/( K
v
n
tt
), (5) 

---

2-rasm. Asinxron motorlarni himoyasini bajarishda relelarni ulanish 
usullari.