Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar

 
 
 
21.10-rasm. G`ilofli issiqlik almashgich (a) va g`ilofni qurilmaga biriktirish usullari (b — 
flanes yordamida; d — payvandlash yo׳li bilan): 
1 - idishlarning qobiqlari; 2 — isituvchi g`iloflar; 
3 - halqalar; 4 - flaneslar. 
Bu turdagi qurilmalarning yuzasi chegaralangan (10 m
2
 gacha) bo׳lib, g`ilofdagi ortiqcha bosim 1 MPa 
dan ortmasligi kerak. Devordan suyuqlik muhitiga issiqlik berishni jadallashtirish uchun idishning 
ichiga mexanik aralashtirgich joylashtiriladi. Ayrim paytlarda qurilma ichidagi suyuqlik bug` yoki 
siqilgan gaz bilan ham aralashtirilishi mumkin. 
 Qirrali issiqlik almashgichlar.
 Texnikada anchagina ko׳p qo׳llanilib turiladigan ba’zi issiqlik 
almashinish jarayonlarida issiqlik o׳tadigan yuzaning ikki tomonidagi issiqlik berish koeffitsientlari bir-
biridan katta farq qiladi. Masalan, havoni kondensatsiya bo׳layotgan suv bug`i bilan isitishda bug`dan 
devorga issiqlik berish koeffitsienti 
К
м
Вт
2
1
15000
1000
÷
=
α
 bo׳lsa, devordan isitilayotgan havoga 
issiqlik berish koeffitsienti 
К
м
Вт
2
2
15
10
÷
=
α
 bo׳ladi. Bunday sharoitda samaradorligi kam bo׳lgan 
issiqlik tashuvchi agent (havo) tomonidagi quvurlar qirrali qilib tayyorlanadi. Natijada issiqlik 
almashinish yuzasi kattalashib, bug`dan havoga o׳tgan issiqlik miqdori ko׳payadi. 21.11-rasmda 
quvurlari qirrali qilib tayyorlangan issiqlik almashgichlarning elementlari ko׳rsatilgan. 
Tadqiqotlardan ma’lumki, quvurlarning yuzalari qirrali qilinganda issiqlik almashinish yuzasining 
ko׳payishidan tashqari, qirralar oqimning girdobsimon holatga kelishiga yordam berganligi sababli 
issiqlik berish koeffitsienti ham ortadi. Shuni ham hisobga olish kerakki, bunda issiqlik tashuvchi 
agentni haydash uchun bo׳lgan sarf ko׳payadi. 

 
76
 
 
 
21.11-rasm. Qirrali issiqlik almashgichlarning elementlari: 
a) qurilmalari ko׳ndalang kesim bo׳yicha joylashtirilgan; 
b, d) qirralari o׳q kesimi bo׳yicha joylashtirilgan; e) qirralari qat-qat burmali qilib tayyorlangan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tashqi yuzasi qirrali qilib tayyorlangan quvurlar bir necha turga bo׳linadi: 
1) bo׳ylama qirrali (21.12-rasm, a shakl); 
2) kesilgan qirrali (21.12-rasm, b shakl); 
3) ko׳ndalang qirrali (21.12-rasm, d shakl); 
4) spiralsimon qirrali (21.12-rasm, e shakl). 
Qirralarning samaradorligi issiqlik berish koeffitsienti (a) orqali  
belgilanadi. Qirrali quvurlar ishlatilganda a ning qiymati qirraning balandligi, shakli va materialiga 
bog`liq bo׳ladi. Agar a ning qiymati yuqori bo׳lishi shart bo׳lmasa, po׳latdan tayyorlangan qirralardan 
foydalanish etarli bo׳ladi, mabodo a katta qiymatlarga erishilishi zarur bo׳lgan paytda misli yoki 
alyuminiy qirralarni qo׳llanishi maqsadga muvofiq bo׳ladi. Quvurning ichidagi termik qarshilik katta 
bo׳lgan paytda chegara qatlamni emiradigan yoki girdobsimon holatga keltiradigan turbulizatorlardan 
foydalaniladi. Turbulizatorlar sifatida turli konstruksion elementlar (spirallar, diafragmalar, disklar) va 
kiydirma (halqalar, sharlar) ishlatiladi; bulardan foydalanilganda quvurning qarshiligi ko׳payadi. 21.13-
rasmda oqimning girdobsimon holatga keltirishga yordam beradigan diafragmali, diskli, spiralli 
quvurlar ko׳rsatilgan.  Masalan, quvur ichiga diafragma o׳rnatilganda oqim Re = 140 bo׳lganda 
21.12-rasm. Qirrali quvurlar: 
a) bo׳ylama qirrali; b) kesilgan qirrali; a) ko׳ndalang 
qirrali; 
)
i
i
i
i

 
77
 
turbulent holatga o׳tadi (qo׳shimchasi bo׳lmagan quvurda esa bu holat Re = 2300 bo׳lganda yuz beradi). 
Demak, diafragmali quvurda issiqlik almashinish taxminan 4 marotaba tez boradi. 
 
 
 
21.13-rasm. Turbulizatsiya qiladigan qo׳shimcha quvurlar: a) diafragmali; b) diskli; d) 
spiralli. 
Aralashtiruvchi issiqlik almashgichlar
 
Bunday issiqlik almashish qurilmalari yuqori samarali texnologik uskunalar qatoriga kiradi. Issiqlik 
tashuvchi agentlarning to׳g`ridan-to׳g`ri kontakti asosida issiqlik almashinish yuz beradi, bunda qurilma 
devorining termik qarshiligi bo׳lmaydi. Shu sababdan aralashtiruvchi qurilmalarda issiqlik almashish 
jara-yonlari jadal sur’atlar bilan boradi. Ushbu issiqlik almashgichlardan texnologik shart-sharoit 
bo׳yicha issiqlik tashuvchi muhitlarni aralashtirish zarur bo׳lgan holatlarda foydalaniladi. 
Ko׳pincha aralashtiruvchi issiqlik almashgichlar suv bug`ini kondensatsiya qilish, suv va gazlarni 
(odatda havoni) isitish va sovitish uchun ishlatiladi. Bunday qurilmalar tuzilishiga ko׳ra bir necha turga 
bo׳linadi: barbotajli, tokchali, nasadkali, ichi bo׳sh (suyuqlikni sochib beradigan). 
Bug` yoki gazning suyuq holatga o׳tish jarayoni kondensatsiya deyiladi. Kimyo va oziq-ovqat sanoatida 
kondensatsiya jarayoni keng tarqalgan. Masalan, bug`lanish qurilmalarida vakuum hosil qilish uchun, 
bug`ning kondensatsiyalanish issiqligidan foydalanib uskunalarni isitish uchun, har xil siqilish haroratli 
komponentlardan tashkil topgan aralashmalarni ajratish uchun kondensatsiya jarayonidan foydalaniladi. 
Kondensatsiya jarayoni olib boriladigan qurilmalar kondensatorlar deyiladi. Sovituvchi agent 
vazifasini ko׳pincha suv, ayrim hollarda havo va boshqa sovuq tashuvchi agentlar bajaradi. 
Kondensatorlar yuzali va aralashtiruvchi bo׳ladi. Yuzali kondensatorlarda kondensatsiyalanayotgan bug` 
va sovituvchi suv o׳zaro issiqlik o׳tkazuvchi devor orqali ajratilgan bo׳ladi. Aralashtiruvchi 
kondensatorlarda esa bug` suv bilan to׳g`ridan-to׳g`ri aralashishi natijasida kondensatsiyaga uchraydi. 
 

 
78
 
 
21.14-rasm. To׳g`ri yo׳nalishli aralashtiruvchi kondensator: 1 - kondensator qobig`i; 2 — qopqoq; 3 - 
bug`ning kirishi uchun patrubka; 4 - sochib beruvchi sopio; 5 - suv, kondensat va havoni chiqarish 
uchun patrubka; 6 - nasos. 
 
Bug` va suvning o׳zaro harakatiga ko׳ra aralashtiruvchi kondensatorlar qarama-qarshi va to׳g`ri 
yo׳nalishli bo׳ladi. 21.14-rasmda to׳g`ri yo׳nalishli aralashtiruvchi kondensator ko׳rsatilgan. 
Kondensator qobig`i (1) ga qopqoq (2) dagi patrubka (3) orqali kondensatsiyalanishi lozim bo׳lgan bug` 
kiritiladi. Sovituvchi suv sopio (4) orqali sochib beradi. Isitilgan suv kondensat va havo bilan birgalikda 
patrubka (5) orqali nam havo nasosi (6) yordamida tashqariga chiqariladi. 
21.15-rasmda qarama-qarshi yo׳nalishli barometrik kondensator ko׳rsatilgan. Qobiqda 5-7 ta tokchalar 
bo׳lib, ularda bug` va suv o׳zaro kontaktga uchraydi. Tokchalarda suvning balandligi 40 mm ga yaqin 
bo׳lib, tokchalar chekkasidagi to׳siqlar yordamida ushlab turiladi. Tokchalarning yuzasi yaxlit yoki 
g`alvirsimon bo׳ladi. Ko׳pincha yaxlit tokchalar ishlatiladi. Bug` pastki tokchaning tagiga beriladi va 
yuqoriga 
 
qarab harakat qiladi. Bug` tokchalar orasida suv bilan aralashishi natijasida kondensatsiyaga 
uchraydi. Tokchalar o׳rtasidagi masofa pastdan yuqoriga qarab kamayib boradi, chunki bug`ning 
miqdori ham yuqoriga ko׳tarilgan sari kamayadi. Kondensatorga bug` va sovituvchi suv bilan birga bir 
muncha havo ham kirishi mumkin. 
Havo kondensatorning yuqorigi qismidan tomchi ushlagich orqali so׳rib olinadi. Tomchi ushlagichda 
havodan suv tomchilari ajratiladi; ajralgan suv tomchilari barometrik quvurga tushadi. Barometrik 
quvurda kondensatordagi vakuumning qiymatiga to׳g`ri keladigan suv ustuni ushlab turiladi. Barometrik 
quvur tashqaridagi havoning qurilmaga kirmasligiga to׳sqinlik qilib, gidravlik zatvor vazifasini bajaradi. 
Kondensat va suv barometrik idishga tushadi, so׳ngra tashqariga chiqarib yuboriladi. 
 

 
79
 
 
21.15-rasm. Qarama-qarshi yo׳nalishli barometrik kondensator: 
1 - kondensator; 2 - tomchi ushlagich; 3 - tokchalar; 4 - barometrik quvur; 
5 — barometrik idish. 
 
 Regenerativ issiqlik almashgichlar
 
Bunday qurilmalar birorta issiqlik tashuvchini oldin boshqa issiqlik tashuvchi ta’sirida isitilgan qattiq 
jism bilan navbatma-navbat kontakt qilishiga asoslangan. Qattiq jism (nasadka) qo׳zg`almas va 
harakatlanuvchi holatda bo׳lib, davriy ravishda issiqlik tashuvchilar ta’sirida isiydi yoki soviydi. 
Nasadka sifatida o׳tga chidamli g`ishtlar, metall plastinalari va sharlar, alyuminiy falgasi va boshqa 
materiallar ishlatiladi. 
Qo׳zg`almas nasadkali regenerativ issiqlik almashgichning shakli 21.16-rasmda ko׳rsatilgan. Issiqlik ta-
shuvchilar kiradigan yo׳nalishdagi (3) va (4) klapanlarning shaklda ko׳rsatilgan holatida, o׳ng kamera 
(2) ga qizdirilgan issiqlik tashuvchi (P) yuboriladi va nasadkaning qizishi yuz beradi; shu paytning 
o׳zida chap kamera (1) ga sovuq issiqlik tashuvchi (I) yuboriladi, bunda uning avval qizdirilgan nasadka 
ta’sirida isitish yuz beradi. Ma’lum vaqt o׳tgandan so׳ng klapanlar qarama-qarshi tomonga o׳zgartiriladi, 
bunda issiqlik almashinish teskari yo׳nalishda boradi. Issiqlik tashuvchi agentlar yo׳nalishidagi 
klapanlar holatining o׳zgarishi avtomatik ravishda bajariladi. 
Regenerativ issiqlik almashgichlarning bir qator kamchiliklari bor: qo׳shimcha chang tozalaydigan 
qurilmalarni o׳natish talab qilinadi; gazlarni isitadigan va sovitadigan kameralarning qismlari 
emirilishga uchraydi. 
 
 
 
21.16-rasm. Qo׳zg`almas qatlamli regenerativ issiqlik almashgichning 
ishlash sxemasi: 1, 2 - nasadkali rege-neratorlar; 3, 4 - klapanlar; 
I va II — issiqlik tashuvchi agentlar. 

 
80
 
 
17- Ma’ruza  
MAVZU:  
BUG`LATISH. 
1.  Bug`latish to`g`risida umumiy tushuncha. 
2.  Bir bosqichli bug`latish 
3.  Ko׳p bosqichli bug`latish 
Uchuvchan bo׳lmagan moddalar eritmalarining tarkibidagi erituvchini qaynatish paytida chiqarib 
yuborish yo׳li bilan quyuqlashtirish jarayoni bug`latish deb yuritiladi. Agar bug`lanish jarayoni qaynash 
haroratidan past haroratlarda suyuqlikning yuzasida ro׳y bersa, bug`latish jarayonida esa bug` 
eritmaning butun hajmidan ajralib chiqadi. 
Kimyo sanoatida ishqor, tuz va boshqa moddalarning suvli eritmalari, ayrim mineral va organik 
kislotalar, ko׳p atomli spirtlar hamda shu kabi bir qator suyuq eritmalar bug`latiladi. Ayrim vaqtda 
bug`latish yordamida toza erituvchilar ham olinadi. 
Quyuqlashtirilgan eritmalar va bug`latish natijasida hosil bo׳lgan qattiq moddalarni oson hamda arzon 
qayta ishlash, saqlash va boshqa joylarga jo׳natish mumkin. 
Bug`latish jarayonida isituvchi agent sifatida asosan suv bug`i ishlatiladi, bunday bug` birlamchi bug` 
deb yuritiladi. Qaynayotgan eritmani bug`latish paytida hosil bo׳lgan bug` ikkilamchi bug` deb ataladi. 
eritmani bug`latish uchun zarur bo׳lgan issiqlik miqdori devor orqali beriladi. Faqat ayrim hollardagina, 
eritmalarni quyultirish uchun kerak bo׳lgan issiqlik tutun gazlari yoki boshqa gazsimon issiqlik 
tashuvchi agentlarning suyuqlik bilan o׳zaro kontakti orqali beriladi. 
Bug`latish jarayoni vakuum ostida, atmosfera va yuqori bosimlarda olib borilishi mumkin. Bu esa 
eritmalarning xossalariga va ikkilamchi bug`ning issiqligidan foydalanish zaruratiga bogliq holatda 
tanlaniladi. 
Vakuum ostida bug`latish bir qator afzalliklarga ega: 
jarayonni ancha past haroratlarda olib borish mumkin, bu hol ayniqsa, yuqori haroratlarda parchalanib 
ketishi mumkin bo׳lgan moddalar eritmalarini quyuqlashtirishda juda qo׳l keladi. Bundan tashqari, 
vakuum ta’sirida isituvchi agent va eritma harorati o׳rtasidagi foydali farq ko׳payadi, bu narsa 
qurilmaning isitish yuzasini kamaytirishga olib keladi, vakuum bilan bug`latish uchun nisbatan past 
harorat va bosimli isituvchi agentdan foydalanish mumkin. Vakuum ishlatilganda ikkilamchi bug`dan 
qaytadan birlamchi bug` sifatida foydalanish imkoni tug`iladi. 
Vakuum ostida bug`latish kamchiliklardan ham xoli emas: vakuumni ishlatish bug`latish qurilmasining 
narxini oshiradi; vakuum hosil qilish uchun kondensatorlar, tomchi ushlagichlar, vakuum-nasoslar kerak 
bo׳ladi, bundan tashqari, qurilmani ishlatish uchun zarur bo׳lgan xarajat ham ko׳payadi. 

 
81
 
Atmosfera bosimidan yuqori bo׳lgan bosimida bug`latishda hosil bo׳lgan ikkilamchi bug`dan qaytadan 
bug`latish jarayonida hamda bug`latish bilan bog`liq bo׳lmagan boshqa maqsadlarda foydalanish 
mumkin. Boshqa maqsadlar uchun ajratilgan ikkilamchi bug` — ekstra-bug` deb ataladi. Yuqori bosim 
bilan bug`latish jarayonida ekstra-bug`ni ajratib olib ishlatish, vakuum yordamida bug`latishga nisbatan, 
issiqlikdan to׳laroq foydalanish imkonini beradi. Yuqori bosim bilan bug`latish eritmaning qaynash 
haroratining ortishiga olib keladi. Bundan tashqari, yuqori bosim bilan bug`latishni amalga oshirish 
uchun yuqori haroratli isituvchi agent kerak bo׳ladi. Shu sababli bu usul yuqori haroratga chidamli 
moddalarning eritmalarini quyultirishda ishlatiladi, xolos. 
Atmosfera bosimi bilan bug`latishda ikkilamchi bug` ishlatilmaydi, u atmosferaga chiqarib yuboriladi. 
Bunday usul eng oddiy, ammo iqtisodiy jihatdan eng tejamsiz hisoblanadi. 
Bug`latish jarayoni kimyo, oziq-ovqat va shu kabi boshqa sanoat tarmoqlarida keng ishlatiladi. Bu 
jarayondan eritmalarni quyultirish va ulardan erigan holdagi moddalarni ajratib olishdan tashqari, toza 
erituvchilar olish, sovuq hosil qilish texnikasi va boshqa maqsadlarda foydalaniladi. 
Sanoatda bug`latish jarayoni bir va ko׳p korpusli qurilmalarda amalga oshiriladi. Ko׳p korpusli 
qurilmalarning faqat birinchi korpusiga isituvchi (birlamchi) bug` beriladi, keyingi korpuslarini isitish 
uchun esa oldingi korpuslardan chiqqan ikkilamchi bug` ishlatiladi. Natijada isituvchi bug`ning umumiy 
sarfi kamayadi. 
Ishlash rejimiga ko׳ra bug`latish qurilmalari davriy va uzluksiz bo׳ladi. Kichik masshtabdagi ishlab 
chiqarishlarda va ayrim vaqtda, eritmalarni yuqori konsentrasiyalargacha bug`latishda, davriy 
ishlaydigan bug`latish qurilmalari ishlatiladi. Kimyo sanoatida asosan uzluksiz ishlaydigan bug`latish 
qurilmalari keng ishlatiladi. Zamonaviy bug`latish qurilmalari ancha katta isitish yuzasiga ega, ayrim 
paytda bitta korpusning isitish yuzasi 2500 m
2
 dan ortib ketadi. 
 
 Bir bosqichli bug`latish
 
Bir bosqichli bug`latish jarayoni bitta korpusli qurilmada olib boriladi (22.1-rasm). Markaziy 
sirkulyatsiya quvuri bo׳lgan uzluksiz ishlaydigan bug`latish qurilmasining ishlash tamoyilini ko׳rib 
chiqamiz. Qurilma asosan isitish kamerasi va separatordan tashkil topgan. 22.1-rasmda tasvirlangan 
shaklda isitish kamerasi va separator bitta qurilmada joylashgan. Isitish kamerasi separatordan alohida 
joylashgan bo׳lishi ham mumkin. Bunda isitish kamerasi va separator quvur orqali birlashgan bo׳ladi. 
Kamera odatda to׳yingan suv bug`i bilan isitiladi. Bug` quvurlar tashqarisidagi bo׳shliqqa kiradi, bu 
erda, kondensatsiyalanish jarayoni yuz beradi va ajralib chiqqan issiqlik quvur devorlari orqali eritmaga 
beriladi. Hosil bo׳lgan kondensat kameraning pastki qismida joylashgan patrubka orqali tashqariga 
chiqariladi. 
Bug`latilayotgan eritma isitish quvurlari orqali yuqoriga ko׳tariladi, bunda eritma qaynaydi, natijada 
ikkilamchi bug` hosil bo׳ladi. Separatorda bug` suyuqlikdan ajratiladi. Suyuqlik tomchilaridan ajralgan 
ikkilamchi bug` separatorning yuqorigi qismidan tashqariga chiqariladi. Suyuqlikning bir qismi 
markaziy sirkulyatsiya quvuri orqali qurilmaning pastki qismiga tushadi. Markaziy quvurdagi suyuqlik 
eritma va isitish quvurlari ichidagi bug`-suyuqlik emulsiyasi zichliklari o׳rtasidagi farq ta’sirida uzluksiz 
ravishda sirkulyatsiya bo׳lib turadi. Quyuqlashtirilgan eritma qurilmaning pastki qismida joylashgan 
patrubka orqali tashqariga chiqariladi. 
Ayrim bug`latish qurilmalarida markaziy sirkulyatsiya quvuri bo׳lmaydi. Bug`latish jarayoni vakuum 
ostida olib borilsa, ikkilamchi bug` vakuum-nasos yordamida kondensatorga so׳rib turiladi. 

 
82
 
 
 
22.1-rasm. Markaziy sirkulyasiya quvuri bo׳lgan buglatish qurilmasi: 
1 — isitish kamerasi; 2 — separator; 3 — isitish quvurlari; 4 - sirkulyatsiya quvuri. 
 
Moddiy balans.
 22.1-rasmga asosan 
б
V
,
 (foiz hisobidagi massaviy) konsentrasiyali va kg/s hisobidagi 
б
C  miqdorli dastlabki eritma bug`latish qurilmasiga kiradi, quyuqlashtirilgan eritmaning miqdori 
K
G
 
(kg/s), uning oxirgi konsentratsiyasi esa 
k
v (foiz) ga teng. Agar qurilmadan chiqarilayotgan erituvchi 
(ikkilamchi bug`) ning miqdori (kg/s) bo׳lsa, u holda qurilmaning moddiy balansi quyidagi tenglama 
bilan ifodalanadi: 
W
G
G
k
б
+
=
                                                   (22.1) 
Eritma tarkibida bo׳lgan quruq moddaga nisbatan moddiy balans quyidagicha yoziladi: 
 
100
100
k
K
б
б
v
G
v
G
=
                                                       (22.2) 
Amaliy hisoblashlarda dastlabki eritma sarfi 
б
G
 ning konsentratsiyasi 
b
v  va quyuqlashgan eritmaning 
kerakli konsentratsiyasi 
k
v  berilgan bo׳ladi. Bunda (22.1) va (22.2) tenglamalar orqali qurilmaning ish 
unumi topiladi. 
Quyuqlashtirilgan eritma bo׳yicha: 
                                   
k
b
b
K
v
v
G
G
=
                                                              (22.3) 
Bug`latilayotgan suv bo׳yicha: 
  






−
=
−
=
k
б
б
K
б
v
v
G
G
G
W
1
                                              (22.4) 
Issiqlik balansi.
 Quyidagi belgilashlarni qabul qilamiz: 
D - isituvchi bug`ning sarfi; 
u
I - uning entalpiyasi; I — ikkilamchi bug`ning entalpiyasi; 
б
б
t
C
i
⋅
=
 - 
dastlabki eritmaning entalpiyasi; 
k
k
k
t
C
i
⋅
=
 quyuqlashgan eritmaning entalpiyasi; 
θ
'
C
i
=
 - isituvchi 
bug` kondensatining entalpiyasi; 
'
,
,
S
S
C
K
б
 — dastlabki va quyuqlashgan eritma hamda kondensatning 
o׳rtacha solishtirma issiqlik sig`imlari; 
θ
,
,
K
б
t
t
 
— dastlabki va quyuqlashgan eritma hamda isituvchi 
bug` kondensatining haroratlari. 

 
83
 
Issiqlikning kirishi va uning sarflanishi quyidagicha bo׳ladi. Issiqlikning kirishi: dastlabki eritma bilan 
— 
б
б
i
G
 isituvchi bug` bilan —
u
DI ; Issiqlikning sarflanishi: quyuqlashgan eritma bilan —
K
K
i
D
; 
ikkilamchi bug` bilan — WI; quyuqlashtirish issiqligi — 
кoнц
Q
, atrof-muhitga sarflangan issiqlik — 
й
Q . 
Issiqlik balansi quyidagicha: 
               
й
koнo
K
K
u
б
б
Q
Q
DDi
WI
i
G
DI
i
G
+
+
+
+
=
+
'
                                  
(22.5) 
                               
 
Dastlabki eritma quyuqlashgan eritma va bug`latilishi lozim bo׳lgan suv aralashmasidan iborat hamda 
dastlabki eritmaning issiqlik sig`imi haroratlarning 
б
t  dan 
K
t
 gacha intervalida o׳zgarmay qoladi deb 
olamiz. Bunda quyidagi issiqlik balansini yozish mumkin: 
                             
K
K
K
K
K
б
б
t
WC
t
C
G
t
C
G
''
+
=
                                           (22.6) 
bu yerda, C'' — harorati 0°C dan 
K
t
 gacha o׳zgargan paytdagi suvning o׳rtacha issiqlik sig`imi. 
'
,
,
i
i
i
K
б
 va 
K
K
C
G
 laming qiymatlarini (22.5) tenglamaga qo׳yib, quyidagi ifodani olamiz: 
                  
й
koнo
K
K
б
б
u
б
б
б
Q
Q
DC
WI
t
WC
t
C
G
DI
t
C
G
+
+
+
+
−
=
+
θ
'
''
 
 
Bu tenglamadan bug`latish qurilmasiga vaqt birligi ichida isituvchi bug` bilan kiritilgan issiqlik 
miqdorini aniqlaymiz: 
                 
(
)
(
)
(
)
Qй
Q
t
C
I
W
t
t
C
G
C
I
D
Q
koнo
K
б
K
б
б
u
+
+
−
+
−
=
−
=
''
'
θ
            (22.7) 
(22.7) tenglamaning o׳ng tomonidagi birinchi qismi dastlabki eritmani qaynash haroratigacha isitish 
uchun sarf bo׳lgan issiqlik miqdorini, ikkinchi qismi esa eritmadan suvni bug`latish uchun sarf bo׳lgan 
issiqlik miqdorini belgilaydi. 
Eritmani quyuqlashtirish paytida issiqlik samarasi 
kоон
Q
 bilan ifodalanadi. Quyuqlashtirish jarayonida 
issiqlikning yutilishi yoki chiqishi sodir bo׳ladi. Shunga ko׳ra 
kоон
Q
 ning miqdori issiqlik balansining 
kirish yoki sarflanish qismlari orqali o׳z ifodasini topadi. Agar 
kоон
Q
 ning miqdori kancha katta bo׳lsa, u 
hisobga olinadi, kam bo׳lsa hisobga olinmaydi. 
Issiqlikning atrof-muhitda yo׳qotilishi 
й
Q  odatda Q ning 3-5 foizini tashkil qiladi. 
й
Q  ning miqdori 
ortib ketmasligi uchun bug`latish qurilmalari tegishli qalinlikdagi izolyatsiya qatlami bilan qoplanadi. 
(22.7) tenglamaga asosan isituvchi bug`ning sarfini topish mumkin: 
                   
(
)
(
)
θ
'
''
C
I
Qй
Q
t
C
I
W
t
t
C
G
D
u
koнo
K
б
K
б
б
−
+
+
−
+
−
=
                    (22.8) 
Agar eritma avval qaynash haroratigacha isitilib, so׳ngra bug`latish qurilmasiga berilsa, 
K
б
t
t
= bo׳ladi. 
kons
Q
 va 
й
Q ning miqdori hisobga olinmasa, (22.8) tenglama yordamida 1 kg suvni 
bug`latish uchun kerak bo׳lgan isituvchi bug`ning nazariy sarfini topish mumkin: