Asosiy tushunchalar:  Gen regulyatsiyasi

Hujayra qaysi genni “ishga tushirish”ni qanday 
belgilaydi? 
Albatta, bu qiyin savol! Hujayra qaysi genni ekspressiya qilishiga 
koʻplab omillar taʼsir koʻrsatadi. Turli xil hujayra turlari, yuqorida koʻrib 
oʻtganimizdek, turli xil genlarni toʻplamini yuzaga chiqaradi. Biroq bir 
turdagi ikki xil hujayra atrof-muhiti va ichki holatga qarab turli xil 
genlarni ekspressiyalash xususiyatiga ega boʻlishi mumkin. 
Keng maʼnoda, hujayraning gen ekspressiya shakli hujayraning 
ichidan va tashqarisidan olingan maʼlumotlarga asoslanib belgilanadi 
deb aytishimiz mumkin. 

Hujayra ichkarisidan 
keladigan maʼlumotga misol: ona hujayradan 
oʻtgan oqsillar miqdori, DNK shikastlangan yoki shikastlanmaganligi va 
undagi ATF miqdori. 

Hujayra tashqarisidan 
keladigan maʼlumotga misol: boshqa 
hujayralardan kelgan kimyoviy signallar, hujayralararo matriksdan 
kelgan mexanik signal va ozuqa miqdori. 

---

Qanday qilib bu taʼsirlar hujayraga genlar ekspressiyasini “hal qilishda” 
yordam beradi? Hujayralar inson singari qaror qabul qilmaydi. 
Aksincha, ular maʼlumotni oʻzgartiradigan molekulyar yoʻllarga ega 
(masalan, uning retseptorlariga kimyoviy signal bogʻlanishi), bu esa 
gen ekspressiyasining oʻzgarishiga olib keladi. 
Misol tariqasida hujayralar oʻsish omillariga qanday javob berishini 
koʻrib chiqamiz. Oʻsish faktori nishon hujayraning oʻsishi va 
boʻlinishiga koʻrsatma beradigan qoʻshni hujayradan kelgan kimyoviy 
signaldir. Hujayra oʻsish omilini “sezadi” va boʻlinishga “qaror qiladi” 
deb ayta olamiz, ammo aslida bu jarayonlar qanday sodir boʻladi? 
Oʻsish omillari hujayra yuzasi retseptorlari bilan bogʻlanadi va 
hujayradagi signal 
yoʻlini faollashtiradi. Signal yoʻli yadrodagi 
transkripsiya omillarini faollashtiradi, ular 
boʻlinishni va oʻsishni 
ragʻbatlantiradigan genlar yaqinida DNKga bogʻlanadi va ularning 
RNKga transkripsiyalanishini t
aʼminlaydi. RNK protsessingdan keyin 
yadrodan tashqariga chiqariladi, 
soʻngra oʻsishni va boʻlinishni 
boshqaradigan oqsillarni hosil qilish uchun translyatsiya qilinadi. 

Hujayra oʻsish faktorini hujayra yuzasida retseptor oqsili bilan 
bogʻlangandan soʻng sezadi va aniqlaydi. 

---


Oʻsish faktori retseptorning shakli oʻzgarishiga olib keladi, hujayrada 
bir qancha kimyoviy jarayonlarga va transkripsiya faktori deb 
ataladigan oqsillarning faollashishiga sabab boʻladi. 

Transkripsiya omillari yadrodagi maʼlum DNK ketma-ketligi bilan 
bogʻlanadi va hujayralar boʻlinishi bilan bogʻliq genlar transkripsiyasini 
kuchaytiradi. 

Ushbu genlarning mahsulotlari hujayradagi boʻlinishni (hujayraning 
oʻsishi va/yoki sikl davomida oldinga siljishini) keltirib chiqaradigan turli 
xil oqsillardan iborat. 
Bu 
– hujayra tashqi taʼsirlarni gen ekspressiyasini oʻzgartirishga 
qanday yoʻnaltirishining faqat bitta misoli. Boshqa koʻplab misollar 
mavjud va gen regulyatsiyasi mexanizmini tushunish bugungi kunda 
biologiya fani oldiga qoʻyilgan maqsadlardan biridir. 
Oʻsish omili (faktori) bu signal kompleksi boʻlib, transkripsiya omili va 
transkripsiya omili boʻlmagan oqsil nishon molekulalarini aktivlashni 
oʻz ichiga oladi. Oʻsish faktori signalining qanday ishlashi 
haqida 
hujayra ichi signal transduksiyasi
 
maqolasidan maʼlumot 
olishingiz mumkin.