Asosiy tushunchalar: server, protokol va internet xizmatlari

Gipermatn.
WWW xizmatining eng inqilobiy qismi gipermatn orqali umuman klaviaturaga tegmasdan, faqat sichqonchaning chap tugmasini chertish yordamida Internetda sayohat qilish mumkin. Gipermatnning asosiy elementi giperko`rsatkich – tarmoqdagi boshqa hujjatga ko`rsatkich bo’lib, ular ikki xil: matn va grafik. Ko’rsatkichni aniqlash uchun web-sahifa ko’rilyatganda sichqoncha belgisi “qo`l” ko`rinishiga o`zgarsa, demak sichqonchaning tagidagi element giperko`rsatkichdir. Matn ko`rsatkichlar, odatda, oddiy matnlardan ajralib turishi uchun, tagida chiziqchali va boshqa rangda bo`yaladi.

Matnli giperko’rsatkich

Grafik ko’rsatkich.
Giperko`rsatkichga chertsangiz, huddi sehrli ravishda boshqa sahifaga o`tasiz. Hech qanday sahifaning manzilini, hech qayerga kiritish shart emas, chunki giperko`rsatkich barcha kerakli ma`lumotga ega.
Brauzer web-sahifalarni ko`rish dasturi.
Brauzer web-sahifada HTML teglarini topib, ular talabi bo`yicha ma`lumotni ekranga chiqaradi. Teglar, o`zlari, ekranda aks ettirilmaydi.
Bugungi kunda yuz xil brauzerlar mavjud. Eng mashhurlari: Internet Explorer (Windows tarkibidagi dastur), Opera, FireFox.

Internet Explorer, Opera, FireFox belgilari.

URL manzili.
Brauserlar yordamida dunyoning barcha web-hujjatlarini ko`rish uchun Internetdagi har bir hujjat takrorlanmas manzilga ega bo`lishi kerak. Mana shunday xususiyatga ega bo`lgan manzil URL (Uniform Resource Locator) – resursga universal ko`rsatkichdir.

URL -ni umumiy ko`rinishi quyidagicha:

Protokol://Domen manzili:Port/Yo`l.
* Protokol – kerakli Internet bayonnomasi. Eng ko`p qo`llaniladigan texnologiya – http, gipermatnli ma`lumotni uzatish bayonnomasi. Yana, tarmoqda ko’p ishlatiladigan protokollaridan biri – ftp, fayllarni uzatish bayonnomasi.
* Domen manzili (domain address) – internetdagi kompyuterning manzili. Uni yana domen nomi (domain name) yoki internet tarmog`ining tugun nomi (host name) deb atashadi.
* Port – odatda, aniq berilmaydi va ko`rsatilmagan holda :80 deb qabul qilinadi. Kompyuterda ma`lumotni uzatish va qabul qilish uchun maxsus mantiqiy bandargohlar mavjud. Bu bandargohlar takrorlanmas raqamalarga ega bo`ladi. Masalan, http-protokoli bo`yicha barcha dasturlar ma`lumotni qabul qilish uchun 80-raqamli portga murojaat qilishadi, fayllarni ftp-protokoli bo’yicha uzatishda 20,21 raqamli portlari qo’llaniladi.
* Yo`l – serverdagi faylgacha manzil yo’li.

Domen manzili.

Kompyuter domen manzilining namunaviy ko`rinishi quyidagicha:
www.asror.saflor.uz
Namunadan ko`rinib turibdiki, kompyuter manzili bir necha qismlardan iborat. O`ng tomondan manzilning birinchi qismi (namunada uz) domenning birinchi sathi deb qabul qilinadi, keyingisi (namunada saflor) – ikkinchi sathi va hokazo.
Internetda manzillar ko`p qavatli domen tizimiga qurilgan. Birinchi sath, umumjahon mavzular yoki geografik joylar boyicha nomlanadi.
M asalan: mavzular bo`yicha bo`lingan domenlar quyidagicha:
* com (commercial) – tijorat tashkilotlar;
* org (organization) – notijorat tashkilotlar;
* edu (educational) – ta`lim tashkilotlari;
* mil (military) – harbiy tashkilotlar;
* gov (goverment) – davlat boshqaruv tashkilotlari;
* net (network) – tarmoqlar.
Geografik domenlar odatda ikki harfdan iborat:
* ru – Rossiya;
* ua – Ukraina;
* uz – O’zbekiston;
* ca – Kanada;
* us – AQSH.
va hokazo.