Асослари ва прагматик хусусиятлари

Тадқиқотнинг объекти сифатида ўзбек халқ мақоллари танланган.
Тадқиқот предметини ўзбек халқ мақолларининг лисоний мавқеи, 
лингвистик шаклланиш асослари, прагматик хусусиятларини ўрганиш 
ташкил этади.
Тадқиқот усуллари. Ишда компонент таҳлил, тавсифий, статистик, 
диахрон ва синхрон, тарихий-қиёсий таҳлил методлари қўлланилди.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: 
ўзбек тилида паремик ва идиоматик бирликлардан мақол ва идиома, 
мақол ва ибора, мақол ва матал муносабати, уларнинг интеграциялашув ва 
дифференциялашув ҳолатлари аниқланган;
тилда типик, барқарор категориялар билан бир қаторда оралиқ 
ҳодисалар ҳам учраши, мақол ва матал ўртасида мақол-матал типидаги 
паремаларнинг мавжудлиги асосланган; 
ўзбек халқ мақолларининг ёндош ҳодисаларга муносабати асосида 
уларнинг лисон/нутқ дихотомиясидаги ўрни лингвистик нуқтаи назардан 
очиб берилган; 
мақоллар шаклланишининг интралингвистик асосларида лисоний 
(ибора), фольклористик (матал, ривоят, латифа, афсона, топишмоқ), 
этнографик (эътиқодий тушунча, халқ удумлари, халқ ўйинлари), диний 
(ҳадис) манбалар парадигмаси етакчи омил бўлганлиги исботланган; 
мақоллар пайдо бўлишининг экстралингвистик омиллари ҳайвон 
номлари, касб-кор, диний, уй-рўзғор тушунчалари, вақт, ўсимлик, табиат 
ҳодисалари номлари, ўзбек халқи турмуши воқелиги асосида шаклланган 
мақоллар таснифи асосида иерархик далилланган; 
ўзбек халқ мақолларидаги фаол ҳайвон номларининг ижтимоий 
шартланган маънолари, яъни прагматик хусусиятлари градуонимик, 
семантик, функционал жиҳатдан ишлаб чиқилиб, бадиий-эстетик қиймати 
ёритилган. 
Тадқиқотнинг амалий натижаси қуйидагилардан иборат: 
илмий тадқиқот натижалари ўзбек тилшунослигида ва, умуман, 
филологияда мақол ва унга ёндош ҳодисаларни фарқлашда, паремиология ва 
фразеология масалаларига доир илмий тадқиқотлар олиб боришда муҳим 
амалий аҳамият касб этади;
мақоллар шаклланиш жараёнини интралингвистик ва экстралингвистик 
омилларни тадқиқ этиш орқали чиқарилган хулосалар ўзбек паремиологияси 
ва фразеологияси учун муҳим илмий-назарий маълумотлар беришга, 
тилшуносликнинг фразеология, прагмалингвистика, лингвокультурология, 
услубшунослик 
каби 
йўналишлари 
бўйича 
дарслик 
ва 
ўқув 
қўлланмаларининг мукаммаллашувига хизмат қилади; 

---

11 
мақол пайдо бўлишида ибора, фольклор жанрлари, ҳадисларнинг асос 
вазифасини бажарганлиги тилшунослик, халқ оғзаки ижоди ва диний 
манбалар алоқадорлиги ҳақида тасаввур уйғотишга имконият яратади; 
Тадқиқот натижалари асосида “Ўзбек халқ мақоллари шаклланишининг 
лингвистик асослари” номли монография, “Ўзбек халқ мақолларининг 
қисқача синонимик луғати” тайёрланган.