Atamaning o’zbek tilida nomlanishi Atamaning izohi

Morfema 
tilning eng kichik ma’no birligi, shakl va mazmun jihatiga ega 2 tomonlama 
birlik. So‘z shakli tarkibida ishtirok etayotgan morfema varianti – morf deyiladi. 
Morfning faqat o‘zi uchun qulay vaziyatlarda yuzaga chiqadigan, tanlab 
ishlatiladigan shakli allomorf deyiladi. Morfema so‘z kabi mustaqillikka ega 
emas, u nutqda leksema, so‘z shakli tarkibida funksional qism sifatida 
qo‘llanadi.
Leksema
morfema kabi 2 tomonning: tovush va ma’no, ifoda va mazmunning 
uyg’unligidan tashkil topadi. Leksemaning tovush, ifoda tomoni nomemalar, 
ma’no –mazmun tomoniga denotatlar – predmetlar kiradi. Leksemaning eng 
muhim xususiyati uning jamiyat a’zolari uchun tayyorligidir. Leksema til 
sistemasining lug‘at boyligi, u so‘z birikmasi va gap uchun material hisoblanadi.

---

Tovush 
nutq birligi, fonemaning nutqda voqelashgan, reallashgan moddiy shakllanga
asosi. Tovush til birliklari - morfema, leksemalarning moddiy qobig‘i, ifoda 
tomoni hisoblanadi. Tovush xususiylik sifatida fizik, akustik, fizioligik va 
lisoniy xususiyatlarga ega. U fonemaga nisbatan birlamchi hodisa va fonema 
bo‘la oladi, muayyan birliklarni funksional-semantik jihatdan farqlaydi va 
ijtimoiy vazifani bajaradi.
So‘z 
nutq birligi bo‘lgan tovushlar kompleksidan tashkil topgan ijtimoiy belgidir. U 
tilda tayyor turadigan, imkoniyatlar majmuasi bo‘lgan leksemaning voqelanishi, 
ro‘yobga chiqishi, moddiy ko‘rinishidir. Demak, so‘z xususiylik sifatida 
namoyon bo‘ladi va perseptiv (tovush tomoniga egalik), nominativ (atash 
funksiyasi)va signifikativ (ma’no, tushuncha ifodalash) vazifalarni bajaradi.
So‘z birikmasi 
leksema va so‘zlarning nutq jarayonida erkin birikuvidan tashkil topadigan, nutq 
jarayonida yetishtiriladigan birlik. U gap bilan so‘z orasidagi oraliq nutqiy birlik
- nutq mahsuli sifatida baholanadi va gap uchun qurilish materiali bo‘lib xizmat 
qiladi. So‘z birikmasi ham nominativ - atash vazifasini bajaradi, uning ma’nosi 
tarkibidagi mustaqil so‘zlar ma’nolaridan kelib chiqadi, biroq ushbu so‘zlar 
semantikasiga qaraganda aniqroq, chuqurroq, murakkabroq va kengro
mazmunga ega. So‘z birikmasi tarkibidagi komponentlar o‘zaro tobe-hokim 
munosabatida bo‘ladi. Har bir so‘z birikmasi asosida so‘z valentligi - so‘zlarning 
birikuvchanlik imkoniyati yotadi.
 Gap 
ifoda va mazmun jihatlariga ega bo‘lgan, fikr ifodalash (axborot olish va axborot 
berish), ya’ni kommunikatsiya akti birligi hisoblanadi. Gap grammatik, 
intonatsion tugallikka ega bo‘lgan va muayyan hukmni bildiradigan birlik. Ayni 
paytda gapda borliqga munosabat– modallik ham ifodalanadi.