Atmosfera havosini zaharli gaz va changlardan tozalash usullari. Gidrosferani muhofaza qilish. Litosferani muhofaza qilish. Insonning xo

Tuproqni muhofaza qilish. Tuproq eroziyasi va deflyasiyasining oldini 
olish va ularga qarshi kurashning erlarni muhofazalashdagi markaziy masalalardan 
biri hisoblanadi. Eroziyaning oldini olishga karatilgan tadbirlar qo‗yidagi 4 ta 
guruhga bo‗linadi: 
1. 
Tashkiliy-xo„jalik tadbirlari - erdan foydalanish xududlarini to‗g‗ri tashkil 
etish, ya‘ni erlarning tuproq iqlim sharoitlari, qanday xildagi eroziyaga 
uchraganligi 
va 
eroziyalanish 
darajasiga karab, 
erdan 
foydalanishning 
tabaqalashtirilgan rejalarini tuzish va ular asosida eroziya va deflyasiyaga qarshi 
kurashish va uning oldini olish usullarini belgilashga oid chora-tadbirlar kiradi. 
Ular er maydonlaridan foydalanish maqsadlarini aniqlash, ekinlar turi va ularning 
o‗zaro nisbatini belgilash, sug‗orish, ug‗itlash koidalarini belgilash, ishlov berish 
va ekin ustirish texnologiyalarini (texnologik harita) tuzish, chorva hayvonlarini 
boqishni tartibga solish, dehqonchichilik mashinalarini tanlash kabi bir kator 
tashkiliy-xo‗jalik ishlarini o‗z ichiga oladi. Masalan, ko‗p yillik utsimon 
ekin(beda) bilan koplangan tuproqning eroziya ta‘sirida yuvilishi 0 ga teng deb 
olinsa, bir yillik kam ishlov talab ekinlar (bug‗doy, ozuqa o‗tlari) o‗stirilgan 
tuproqlarda yuvilish 4-5 marta, ko‗p ishlov talab ekinlar (g‗o‗za, makkajo‗xori, 
kartoshka) o‗stirilgan tuproqlarda yuvilish 25 marta yukori bo‗ladi. Eroziyaga 
moyil engil(engil kumoq, kumloq, qumli) tuproqlarda ko‗p yillik o‗tsimon ekinlar 
xissasining 50% atrofida bo‗lishi yaxshi samara beradi. 
2. 
Agrotexnik tadbirlar Bu guruhga er yuzasining tuzilishi(relefi) va 
tuproqlarning boshqa hususiyatlariga mos ravishda eroziyaga qarshi o‗llanadigan 
agrotexnik tadbirlar kiradi. Erlarni nishablikka nisbatan kundalangiga haydash va 
ishlov berish, erlarni chuqur kazib, ag‗darmasdan, yuzasida o‗simlik qoldiklarini 
qoldirib haydash, kundalang nam tutuvchi egatlar barpo etish, ko‗p yillik yoki 
serildiz o‗simliklardan kundalang himoya mintaqalari barpo etish, tuproqni optimal 
g‗ovakligi va suv utqazuvchanligini ta‘minlash, sug‗orishda egatlar uzunligi, suv 
sarfi va sug‗orish usullarini tug‗ri belgilash, yomg‗irlatib, tomchilatib, er ostidan 
sug‗orish usullarini ko‗llash, ug‗itlash norma va muddatlarini tug‗ri tashkil etish, 
organik ug‗itlardan ko‗proq foydalanish, tuproq yuzasini mustahkamlovchi 
kimyoviy vositalarni qo‗llash, ekinlarni plenka ostiga ekish, o‗simlik qoldiklari 
bilan mulchalash, bo‗ychan, zich usadigan ekinlardan shamolga qarshi kulislar 
vujudga keltirish, sershamol mavsumlarda tuproq yuzasini nam saqlash, ekin 
qatorlarini shamolga ko‗ndalang joylashgirish va boshqa yuqori unumli agrotexnik 

---

tadbirlarni o‗z vaqtida ko‗llash orqali eroziya va deflyasiyaga qarshi yuqori 
samaraga erishish mumkin. 
3. O„rmon-meliorativ tadbirlar. Bu guruxga tuproqlarni eroziya va deflyasiyadan 
himoyalovchi o‗rmonzorlarni saqlab qolish va yangidan barpo etish, jarliklarning 
kengayishini oldini oluvchi daraxtzorlarni vujudga keltirish, shamolga karshi 
ihotazorlar barpo etish, qumliklarni ko‗chishdan saqlovchi va mustaxkamlovchi 
o‗simlik qoplamini shakllantirish, suv havzalarini himoyalovchi daraxtzorlarni barpo 
etish va boshqa shu kabi o‗rmonchilikka daxldor tadbirlar kiradi. Tuproqlarni 
deflyasiyadan himoyalashda ihotazorlarning ahamiyati kattadir. Ularning shamoldan 
himoyalovchi ta‘siri daraxt turi va balandligi, zichligi hamda tuproqning 
hususiyatlariga qarab 400 metrgacha etishi mumkin. O‗zbekiston sharoitida 
balandligi 6-8 metrga etgan ixotazor 60-250 metrgacha masofadagi tuproqni 
shamoldan saqlay oladi. Qumliklarni shamol ta‘sirida ko‗chishidan saqlashda 
fitomelioratsiya, ya‘ni selen, shuvoq, yulrun, qum qiyog‗i va boshqa cho‗l 
o‗simliklardan tashkil topgan mustaxkam o‗simlik koplamini vujudga keltirish 
hamda saksovul, kandim, kuyonsuyak kabi cho‗l butalaridan o‗rmonzorlar barpo 
etish yaxshi samara beradi.