Atmosfera havosini zaharli gaz va changlardan tozalash usullari. Gidrosferani muhofaza qilish. Litosferani muhofaza qilish. Insonning xo

Bo‘ylama eroziya deb, nishablik erlarda yog‗in-sochin yoki sug‗orish 
suvlarining torroq maydonda kuchli oqim vujudga kelishi tufayli tuproqni bo‗lama 
(tik) yo‗nalishida emirilshiga aytiladi. Bunda ko‗pincha jarliklar hosil bo‗ladi, 
shuning uchun bu hil eroziyani jarlanish ham yuritiladi. 
Dengiz, daryo, ko‗l va suv omborlari kabi suv xavzalarining qirg‗oqlarini suv 
to‗lqinlari ta‘sirida emirilishi abraziya deyiladi. Bu jarayonda ham suv havzalariga 
tutash er maydonlarining qisqarishi, unumdorligining pasayib ketishi, turli ishlab 
chiqarish inshootlarining buzilishi kabi salbiy xolatlar yuzaga keladi.
Tuproqlarning ekologik holatini og‗irlashtiruvchi jarayonlaridan yana biri 
sho‗rlanishdir. SHo„rlanish deb tuproqning o‗simliklar o‗sadigan yuqori 
qatlamlarida (2 metrgacha) ekinlar va boshqa organizmlarga zarali bo‗lgan oson 
eruvchan tuzlarning m‘yoridan ortiqcha to‗planishiga aytiladi.
Tuproqning ikki xil sho‗rlanishi mavjud: birlamchi sho‗rlanish, ya‘ni tuproq 
hosil qiluvchi tog‗ jinsi tarkibidagi tuzlar hisobiga va ikkilamchi sho‗rlanish – 
qishloq xo‗jalik ekinlarini sug‗orish jarayonida er osti suv sathining ko‗tarilishi va 
uni bug‗lanishi natijasida hamda sho‗rrok suv bilan sug‗orish natijasida yuz beradi. 
Tuproqlarni sho‗rlanishi sug‗oriladigan dehqonchilikning rivojlanishini 
cheklovchi sabablardan biridir. Qadimdan sug‗oriladigan dehqonchilik rivojlangan 
hududlarda tuproq kuchli sho‗rlangan. Masalan, Irokda sugoriladigan 
maydonlarning 
50%ga 
yakini, 
AQSHda 
27%dan ortig‗i sho‗rlangan. 
O‗zbekistonda sug‗oriladigan dehqonchilik 1955-1990 yillarda jadal rivojlandi. 
SHu davr mobaynida 1 million gektardan ortiq yangi erlar o‗zlashtirildi. Bunda 
qishloq ho‗jaligi oborotiga sho‗rlangan va qiyin melioratsiyalanadigan erlar jalb 
etildi. Bu keyingi 15-20 yil davomida sho‗rlangan erlar maydonining 0,8 million 
gektarga oshishiga va 2,0 million gektarga etishiga sabab buldi, bundan 0,85 
million gektari o‗rtacha va kuchli sho‗rlangan erlardir. Qoraqolpog‗iston 
Respublikasi, Buxoro, Sirdaryo, Qashqadaryo va Xorazm viloyatlari erlari ko‗proq 
sho‗rlangan.

---

Tuproqning botqoqlanishi asosan agrotexnika qoidalariga to‗lik rioya 
qilinmasligi va zovurlarning yuqori samaradorlik bilan ishlamasligi natijasida yuz 
beradi. 
Tuproqning ifloslanishi deganda tuproqka antropogen faoliyatlar tufayli turli 
yot modda va jinslarning, patogen organizmlar va oqova suvlarning qo‗shilishi 
oqibatida uning hususiyatlarining yomonlashuvi, sifatining buzilishi va 
unumdorligining pasayib ketishi kabi kompleks salbiy jarayonlar tushuniladi. Bu 
jarayonlarining ekologik jihati shundaki, ifloslanish oqibatida tuproqlarning 
biosferadagi asosiy funksiyalari izdan chiqadi va bunday tuproqlar o‗zi atrof-
muhitni ifloslovchi manbaga aylanib qoladi.