Atom orbitallarining gobridilanishi

Atom orbitallarining gibridlanishi.

Gibridlanish – shakli va energiyasi bilan farq qiluvchi (s va p) orbitallarining o’zaro qo’shilib energiyasi va ko’rinishlari bi xil bo’lgan yangi elektron orbitallarining hosil bo’lishi gibridlanish deyiladi.

Gibridlanishda – taqsimlanmagan juft elektronlar va sigma bog’lar qatnashadi.

Gibridlanishda s orbitaldan 1 ta, p orbitaldan 3 ta, d orbitaldan 5 ta gibrid orbitallar qatnashadi.

Orbitallar turi soni

2 sp 2

3 sp² 3

4 sp³ 4

5 sp³d 5

6 sp³d² 6

sp-gibridlanish - 1 ta s va 1 ta p orbitallarning o’zaro qo’shilishidan 2 ta sp (es-pe deb o’qiladi) gibrid orbitallar hosil qilishiga aytiladi.

Tarkibida 2 ta qo’sh bog’ va uch bog’ tutgan moddalarning ko’pchiligi shu gibridlanishga kiradi

Shakli chiziqli, valent burchagi 180^o ga teng bo’ladi.

Vakillari - C_(karbin), CH₂=C=CH₂, CO₂, CS₂, KrF₂, BeCl₂, BaCl₂, C₂H₂ va uning gomologlari molekulalarining uch bog’li qismi, HCN, ZnCl₂, Berilliy birikmalari.

sp²-gibridlanish - 1 ta s va 2 ta p orbitallarning o’zaro qo’shilishidan 3 ta sp² (es-pe-2 deb o’qiladi) gibrid orbitallar hosil qilishiga aytiladi.

Tarkibida 1 ta qo’sh bog’ tutgan birikmalarda uchraydi.

Shakli burchakli, uchburchak, teng tomonli uchburchak valent burchagi 120^o ga teng

Vakillari - C_(grafit), benzol (C₆H₆), vinil benzol (stirol C₆H₅C₂H₃), SO₂, SO₃, BCl₃, BF₃, BBr₃, AlCl₃, H₂SO₃, HNO₃, HNO₂, KrOF₂, CO, CaCl₂, GaBr₃, -COOH, -CHO, O₃, COF₂, O₂, H₂CO₃, aldegid, keton, HCOOH, SnCl₂, SnBr₂, SnS, SnF₂, RbBr₂ PbS₂, COCl₂, NOCl, NOBr, POF, POBr, С₂H₄ va uning gomologlarining qo’sh bog’li qismi, Bor va Alyuminiy birikmalari. (ajaratib ko’rsatilgan molekulalar teng tomonli uchburchak tuzilishga ega)

sp³-gibridlaish - - 1 ta s va 3 ta p orbitallarning o’zaro qo’shilishidan 4 ta sp³ (es-pe-3 deb o’qiladi) gibrid orbitallar hosil qilishiga aytiladi.

Shakli tetraedr yoki trigonal piramida valent burchagi 109,28 va 104,5^o ga teng.

Vakillari - С_(olmos), Alkanlar va siklo alkanlardagi uglerod atomi , H₂SO₄, NH₃, PH₃, NF₃, PCl₃, NCl₃, NH₂SO₃,SOCl₂, SOGal₂, NH₄⁺, H₂O, H₃O⁺, HCl, HClO, HClO₂,HClO₃, F₂O, CCl₄, HClO₄ (tuzlari), P₄, SiO₂, POCl₃, H₃PO₄, P₄O₁₀,

KrO₂F₂, MnO₄^-, MnO₄^2-, CH₃NO₂, CH₄, CF₄, SiH₄, GeH₄, NSF, SO₄^2-, PO₄^3-, OsO₄, CuO₄, BH₄, PH₄⁺, XeO₂, F₂O₃, (ajratilgan moddalar uchburchakli piramida va burchakli tuzilishga ega)

sp³d-gibridlanish – 2 ta s, 3 ta p va 1 ta d orbitalla o’zaro qo’shilishidan 5 ta sp³d gibrid orbitallar hosil bo’lishi.

Shakli uchburchakli bipiramida valent burchagi 120 va 90^o ga teng

Vakillari - PF₅, PCl₅, SOF₃, SOBr₄, SOCl₄, XeO₃F₂, ClF₂, XeOF₂, SF₄, ClF₃, XeF₂ (ajratilgan moddalar T-shakl tuzilishga ega)

sp³d²-gibridlanish – 1 ta,3 ta p va 2 ta d orbitallar o’zaro qo’shilib yangi 6 ta sp³d² gibridlangan orbitallar hosil bo’lishi.

Shakli oktaedr valent burchagi 90^o ga teng

Vakillari - SF₆, SCl₆, Ba₂[XeO₆], K₄[Fe(CN)₆], K₃[Fe(CN)₆, [Cr(NH₃)₆]Cl₃, UF₆, XeOF₄, SF₃, XeF₅, XeF₄, SCl₄, ClF₄ (ajratilgan moddalar kvadrat piramida va kvadrat tuzilishga ega), XeF₆ PtF₆, Na₄[XeO₆], Na₆[XeO₆], Ba₃[XeO₆]…OKTAEDR tuzilishga ega.