Atropa belladonna L. Ósimliktiń xarakteristikası

Medicinada qollanılıwı hám ximiyalıq quramı. Ádıraspannan tayarlanǵan preparat dezoksipeganin gidroxlorid xolinesterazaga qarsı ózgeshelikke iye bolıp, ol miopatiya hám miosteniyaniń túrli kórinislerinde, ish qatıwda bosanıwtiruvshi qural retinde qollanıladı.
Tuqimınıń quramında 3, 5-6 % alkaloidlar jıyındısı bolıp, onıń 60 % ini garmalin, 30 % garmin quraydı. Jasıl bólegi quramında 1, 5-3 % alkaloid, odan 60 % peganin, vazitsinondan ibarat. Túbiri quramında 2, 15-2, 70 % alkaloid bar. Tuqimı quramında 14-25 % may bar.
Usınıslar. Házirgi waqıtta shól regionindegi otlaqzorlarda sharba buyımlarınıń kóplegen boqilishi esabına, ósimliklerdiń túrli-tumanlıǵı azayıp antropogen tásirinlerge shıdamlı ádıraspan (ruderal ósimlik) ósimligi kóbeyip ketmekte, yaǵnıy ósimliktiń óz-ózinen kóbeyiwi tezlenip atır. Usınıń sebepinen, tábiyaatda rezervi jetkilikli bolǵan, Ózbekstannıń barlıq aymaqlarında úlken-úlken populyatsiyalarini shólkemlesken ádıraspan ósimliginiń ornına basqa perspektivalı, siyrek ushırasatuǵın ósimliklerdiń plantatsiyalarini shólkemlestiriw maqsetke muwapıq.

Zarafshon Qizilarshasi – Mojjevelnik Zarafshanskiy - Juniperus seravsshanica Kom.







Ósimliktiń tarqalıwı. Ósimlik teńiz júzesinen 1000 -2500 metr biyikliktegi taw jar taslarında, taslı, maydalanǵan taslı orınlarda ósedi. Tashkent, Ferǵana, Samarqand hám Buxara wálayatlarında ushraydı. Pomir-Oloy dizbesinde: Tyan-Shan, Koratog' hám Arqa Afganistandıń Hindukush tawlarında tarqalǵan.
Agrotexnikalıq ilajlar. Ósimlikti egiw ushın aldın onıń tuqimları kuzda terip alınadı. Terip alınǵan tuqimlar úst bólegi tegis bolǵan polga yoyilib, taxta oqlaw járdeminde eziladi hám tuqimları ajratıladı. Keyininen tuqimlar ızǵar qumga 1-1. 5 ay dawamında stratifikatsiya (tuqim bórtiwi ushın qumga kómiladi) etiledi. Tayarlanǵan pollarga tuqim sepiladi hám arnawlı tayarlanǵan (1-1-3=qum-tezek-topıraq ) substrat menen tuqim ústi 2-3 sm qalıńlıqta tuyıqitiladi. Usı pollarda 3 jıl dawamında saqlanadı, nál tayın halǵa (40 -50 sm) kelipn keyin 90 sm qatar aralıǵinda, top aralıǵı 40 -50 sm. de úlken maydanǵa kóshiriledi. Gektar esabına 350-400 dana nál sarplanadı. Bul maydanlarda náller 4-5 jıl dawamında kútim etiledi. Zarafshon qızılarshasi da dáslepki vegetatsiya jılları kóp mikdorda ıǵallıq talap etetuǵın ósimlik bolıp tabıladı. 1-vegetatsiya jılında 5-6 ret suwǵarıladı, 2 ret qatar aralıqları yumshatilib, otaqlardan tazalanadı. 1-jılda 15-20 sm, 2- hám odan keyingi jıllarda 20 -30 sm.ge shekem ósiw baqlanadı. Nál biyikligi 1, 5 metrge jetkende, onı salma boyiga, egin maydanlarınıń átiraplarına, egin maydanları jaylasqan jollardıń átirapına egiw múmkin.
Hasıldarlıq gektar esabına ortasha 20 -25 Sentrnerni quraydı.
Medicinada qollanılıwı hám ximiyalıq quramı. Miyweleriniń demlemesi sidik aydawshı, keselliklerge qarsı hám ot aydaw qásiyetlerine iye.
Zarafshon Qızılarshasi orman meliorativ ilajları ushın asa qımbat bahalı ósimlik bolıp tabıladı. Ol taw jar tasların jılısıwınan, juwılıp ketiwden saqlap turadı. Xosh iyisli aǵashı qurılıs sanaatında júdá qadrlanadı.
Onıń jas putaqlarında 0, 45-0, 75% efir moyi ámeldegi bolıp, ol kadinen, terpen, mirsen, sedronlardan shólkemlesken. Efir mayları muǵdarı báhárden gúzge tárep asıp baradı. Miywelerinde 10 -30% qantlar, yuniperin glikozidi, 9% smola, organikalıq kislotalar, jas putaqları qabıqlog'ida 8, 3% oshlovshi elementlar, 120 -140 mg/% S vitamini bar bolıp tabıladı.
Usınıslar. Tábiyiy rezervi jetkilikli dárejede, sonıń menen birge Zarafshon arsha aǵashın kebirlengen aymaqlarda egiw usınıs etilmeydi. Derlik barlıq orman aymaqlarında bul ósimlikti egiw múmkin.