Atropa belladonna L. Ósimliktiń xarakteristikası

Turkiston ayugasi – Jivushka turkestanskaya - Ajuga turkestanica (Regel) Briq.




Ósimliktiń tarqalıwı. Ózbekstanda Surxondaryo hám Qashqadárya wálayatları tawlarınıń tómengi hám orta bóleginde ılayli hám taslı qıyalarda, túrli jınslı topraqlarda ósedi. Ulıwma tarqalıwı Orta Aziya (Qubla Pomir-Oloy).
Shiyki onim tayarlanishi jáne onıń sapası. Ósimlikti jalpı gúllew dáwirinde qubla rayonlarda iyul ayınıń baslarında tayarlanadı. Onıń ushın tóbe bólegindegi gullep turǵan putaqları kesip alınadı. Múddetinen keyin jıynalsa, biologiyalıq aktiv elementları hám shiyki onim sapası pasayadi. Jıynalǵan ótni jaqsı hawa aylanatuǵın angar yamasa áywanda, qaǵaz yamasa látte ústinde 5-7 sm qalıńlıqta yoyib, hár zaman awdarılıp turıladı. Arnawlı keptirgishlerde 350 S ge shekem bolǵan temperaturada qóyılsa, tezirek quriydi. Ósimlikti pútkilliginshe qaltalarǵa 5-15 kg, maydanlanǵanınan 10 -30 kg salıw múmkin. Qabarǵan jerlewden aldın shiyki onimge qosımsha ishlov beriledi: yanshib turpayı paqallari ajratıladı. Qurǵaqlay, jaqsı samallatilgan bólmelerde saqlanadı. Saqlanıw múddeti 2 jıl. Shiyki onim paqalniń joqarıǵı bólimlerindegi (uzınlıǵı 20 sm ge shekem ) japıraqları hám topgullaridan tayarlanadı.
Medicinada qollanılıwı hám ximiyalıq quramı. Jer astqi bólegi quramında fitoekdizonlar: ayugalakton, ekdisteron, siasteron, turkesteron, ayugosteron v 0, 003%; jer ústki bóleginde fitoekdizonlar: ekdisteron, siasteron; sonıń menen birge, japıraqlarında fitoekdizonlar: ekdisteron, ayugalakton, ayugosteron v, 22-asetilsiasteron, siasteron bar.
Turkiston ayugasi elementlarınan ajıratılǵan «Jisten»- suw-spirtli konsentrati ÓzR FA Ósimlik elementları ximiyası institutında islep shıǵarılǵan.
Usınıslar. Qashqadárya hám Surxondaryoniń tog'oldi aymaqlarında shegaralanǵan maydanlarda shiyki onim rezervi bar. Kvota boyınsha 5 tonna shegarasında shiyki onimsin tayarlaw múmkin. Bul ósimlikti tek ǵana ósip turǵan populyatsiyasini saqlap qalıp hám óz-ózinen kóbeyiwin támiyinlew múmkin. Jetistiriw usılları islep shıǵılmaǵan.