Аудит ва сифат назоратининг халқаро стандартлари: I қисм
Download 6.85 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Ички назорат тизимининг таркибий қисмлари – назорат воситалари
мониторинги (22-бандга қаранг) A106. Назорат воситалари мониторинги— Белгиланган давр мобайнидаги ички назорат фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш жараёни. У назорат воситаларининг мазмуни ва фаолиятини ўз вақтида баҳолаш ва вазиятларнинг ўзгаришига мослаштирилган муҳим тузатувчи харакатларни бошлашни ўз ичига олади. Тадбиркорлик субъекти раҳбарияти назорат воситалари мониторингини узлуксиз ишлаши, айрим баҳолашлар ёки иккала усул бирикмаси ёрдамида амалга оширади. Узлуксиз мониторинг аксарият ҳолларда одатдаги фаолият жараёнида тадбиркорлик субъектининг доимий АУ ДИТ 1439 МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) операцияларига киритилган функция ҳисобланади ва мунтазам бошқарув ва назорат ҳаракатларини ўз ичига олади. A107. Тадбиркорлик субъекти раҳбарияти томонидан амалга ошириладиган мониторинг ташқи томонлардан олинган, муаммоларга ёки такомиллаштириш талаб этиладиган соҳаларга ишора қилувчи ахборотдан, хусусан мижозларнинг шикоятлари ва тартибга солувчи органларнинг шарҳларидан фойдаланишни ўз ичига олиши ҳам мумкин. Кичик тадбиркорлик субъектларига хос бўлган жиҳатлар A108. Тадбиркорлик субъекти раҳбарияти томонидан мониторинг аксарият ҳолларда тадбиркорлик субъекти раҳбариятининг ёки бошқарувчи-мулкдорнинг операцияларда тўғридан-тўғри иштироки орқали амалга оширилади. Бундай иштирок этиш жараёнида кўпинча мўлжаллар билан таққослаганда аҳамиятли оғишлар ҳамда молиявий маълумотларда хатоликлар аниқланади ва бу назорат воситаларига нисбатан тузатувчи ҳаракатларни бажаришни тақозо қилади. Тадбиркорлик субъектининг ички аудит хизмати (23-бандга қаранг) A109. Агар тадбиркорлик субъект ички аудит хизматига эга бўлса, ушбу хизмат тўғрисида тушунча ҳосил қилиш аудиторга у тадбиркорлик субъекти ва унинг муҳитини, шу жумладан ички назоратини, айниқса тадбиркорлик субъекти томонидан молиявий ҳисоботларни тайёрлаш ва тақдим этиш устидан ўрнатилган ички назоратни мониторинг қилишда ушбу хизмат қандай рол бажаришини тушунишида ёрдам беради. Ушбу тушунча мазкур АХСнинг 6(a) бандида сўз юритилган расмий сўровлар берилишидан олинган маълумотлар билан бирга аудитор томонидан муҳим бузиб кўрсатиш рисклари аниқланиши ва баҳоланиши билан бевосита боғлиқ маълумотларни ҳам таъминлаши мумкин. A110. Тадбиркорлик субъектининг ички аудит хизматининг мақсадлари ва кўлами ҳамда, бинобарин, унинг вазифалари хусусияти ҳамда мазкур хизматнинг тадбиркорлик субъекти доирасидаги мақоми, шу жумладан ушбу хизматнинг ваколатлари ва ҳисобдорлиги, анча фарқ қилади ва тадбиркорлик субъектининг таркибий тузилмасига, 1440 АУ ДИТ МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) муддатларини ўзгартириш, ёки улар кўламини камайтириш мақсадида ички аудит хизмати ишидан ҳам фойдаланиши мумкин. Аудиторлар ички аудит хизмати ишидан фойдаланиши эҳтимоли ошиши мумкин, агар, масалан, олдинги аудиторлик текширувларида олинган тажриба ёки аудитор томонидан рискларни баҳолаш тартиб-таомиллари асосида тадбиркорлик субъекти унинг қўлами ва фаолияти хусусиятига нисбатан мос ва тегишли ресурслар билан таъминланган ички аудит хизматига эга эканлиги ва ушбу хизмат бошқарув юклатилган шахсларга тўғридан-тўғри бўйсуниши ва ҳисобот бериши аниқланса. А114. Агар, аудитор ички аудит хизмати тўғрисида дастлабки маълумотларга эга бўлиши асосида ички аудит хизмати ишидан бажариладиган аудиторлик тартиб-таомиллари хусусияти ва муддатларини ўзгартириш ёки улар кўламини камайтириш мақсадида фойдаланишни кўзлайтган бўлса, у АХС 610 (янги таҳрирда) қўллаши керак. А115. АХС 610 да (янги таҳрирда) батафсилроқ кўриб чиқилганидек, ички аудит хизмати фаолияти молиявий ҳисоботларни тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ бошқа мониторинг назоратларидан, масалан тадбиркорлик субъекти қай тарзда бузиб кўрсатишларнинг олдини олиш ёки аниқлаш мақсадида ишлаб чиқилган бошқарув ҳисоби маълумотларини таҳлил қилишидан, фарқ қилади. А116. Келишув муддатининг бошида тадбиркорлик субъектнинг ички аудит хизматида банд бўлган тегишли шахслар билан алоқа ўрнатиш ва бундай алоқаларни келишув муддати давомида узмаслик самарали ахборот алмашинувини таъминлаши мумкин. Бу шундай муҳитни шакллантирадики, бунда аудитор ички аудит хизматининг эътиборини жалб этиши мумкин бўлган аҳамиятли масалалар тўғрисида, ушбу масалалар аудиторнинг ишига таъсир қилиши мумкин бўлганида, хабар топиши мумкин. АХС 200 да аудитор аудиторлик текширувини режалаштираётганда ва бажараётганда профессионал скептицизм билан ёндашиши, шу жумладан аудиторлик далиллари сифатида ишлатиладиган расмий сўровларга жавоблар ва ҳужжатларнинг ишончлилига шубҳа тўғдирадиган ахборотдан хабардор бўлиши муҳимлиги кўриб МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) шунингдек тадбиркорлик субъекти раҳбарияти ва зарур ҳолда, бошқарув юклатилган шахсларнинг талабларига боғлиқ бўлади. Ушбу масалалар ички аудит хизматининг низоми ёки ёзма шаклдаги вазифаларида белгилаб қўйилган бўлиши мумкин. A111. Тадбиркорлик субъектнинг ички аудит хизмати вазифалари тадбиркорлик субъектининг раҳбарияти ва бошқарув юклатилган шахслари учун рискларни бошқариш, ички назорат ва бошқарув жараёнларининг ишлаб чиқилиши ва самарадорлиги юзасидан ишонч билдириш мақсадида тартиб-таомилларни бажариш ва натижаларни баҳолашни ўз ичига олиши мумкин. Бундай ҳолатда, ички аудит хизмати тадбиркорлик субъекти молиявий ҳисоботларни тайёрлаш ва тақдим этиш устидан ўрнатилган ички назоратни мониторинг қилишида муҳим рол ўйнаши мумкин. Бироқ, ички аудит хизматининг вазифалари операцияларнинг тежамлилиги, самарадорлиги ва натижадорлигини баҳолашга қаратилган бўлиши мумкин ва, тегишли равишда, тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботларини тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин. А112. Аудитор тадбиркорлик субъектнинг ички аудит хизматида ишлайдиган шахсларга мазкур АХСнинг 6(а) бандига мувофиқ расмий сўровлар бериши унга ички аудит хизмати вазифаларининг хусусияти тўғрисида тушунча ҳосил қилишига ёрдам беради. Агар аудитор ички аудит хизматининг вазифалари тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботларини тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ эканлигини аниқласа, аудитор ички аудит хизмати томонидан бажарилган ёки бажарилиши лозим бўлган ишлар тўғрисида ички аудит хизматининг кўрилаётган давр учун аудит режасини кўриб чиқиш ва ушбу режани ички аудит бўлимида ишлаётган тегишли шахслар билан муҳокама қилиш орқали яхшироқ тушуниши мумкин. А113. Агар ички аудит хизматининг вазифалари ва ишонч билдириш бўйича ишлари хусусияти тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботларини тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ бўлса, аудитор у томонидан аудиторлик далиллари олинишида бевосита бажариладиган аудиторлик тартиб-таомиллари хусусияти ёки АУ ДИТ 1441 МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) муддатларини ўзгартириш, ёки улар кўламини камайтириш мақсадида ички аудит хизмати ишидан ҳам фойдаланиши мумкин. Аудиторлар ички аудит хизмати ишидан фойдаланиши эҳтимоли ошиши мумкин, агар, масалан, олдинги аудиторлик текширувларида олинган тажриба ёки аудитор томонидан рискларни баҳолаш тартиб-таомиллари асосида тадбиркорлик субъекти унинг қўлами ва фаолияти хусусиятига нисбатан мос ва тегишли ресурслар билан таъминланган ички аудит хизматига эга эканлиги ва ушбу хизмат бошқарув юклатилган шахсларга тўғридан-тўғри бўйсуниши ва ҳисобот бериши аниқланса. А114. Агар, аудитор ички аудит хизмати тўғрисида дастлабки маълумотларга эга бўлиши асосида ички аудит хизмати ишидан бажариладиган аудиторлик тартиб-таомиллари хусусияти ва муддатларини ўзгартириш ёки улар кўламини камайтириш мақсадида фойдаланишни кўзлайтган бўлса, у АХС 610 (янги таҳрирда) қўллаши керак. А115. АХС 610 да (янги таҳрирда) батафсилроқ кўриб чиқилганидек, ички аудит хизмати фаолияти молиявий ҳисоботларни тайёрлаш ва тақдим этиш билан боғлиқ бошқа мониторинг назоратларидан, масалан тадбиркорлик субъекти қай тарзда бузиб кўрсатишларнинг олдини олиш ёки аниқлаш мақсадида ишлаб чиқилган бошқарув ҳисоби маълумотларини таҳлил қилишидан, фарқ қилади. А116. Келишув муддатининг бошида тадбиркорлик субъектнинг ички аудит хизматида банд бўлган тегишли шахслар билан алоқа ўрнатиш ва бундай алоқаларни келишув муддати давомида узмаслик самарали ахборот алмашинувини таъминлаши мумкин. Бу шундай муҳитни шакллантирадики, бунда аудитор ички аудит хизматининг эътиборини жалб этиши мумкин бўлган аҳамиятли масалалар тўғрисида, ушбу масалалар аудиторнинг ишига таъсир қилиши мумкин бўлганида, хабар топиши мумкин. АХС 200 да аудитор аудиторлик текширувини режалаштираётганда ва бажараётганда профессионал скептицизм билан ёндашиши, шу жумладан аудиторлик далиллари сифатида ишлатиладиган расмий сўровларга жавоблар ва ҳужжатларнинг ишончлилига шубҳа тўғдирадиган ахборотдан хабардор бўлиши муҳимлиги кўриб 1442 АУ ДИТ МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) рисклар операциялар туркуми, счётлар қолдиқлари ёки очиб бериладиган маълумотлар даражаси бўйича муайян тақдимномаларга тегишли деб қараладиган рисклар бўлмаслиги ҳам мумкин. Улар, масалан, тадбиркорлик субъекти раҳбарияти ички назорат тизимини рад этиши натижасида тақдимномалар даражасида муҳим бузиб кўрсатишлар рискларини кучайтириши мумкин бўлган вазиятларни ўзида ифодалайди. Молиявий ҳисоботлар даражасидаги рисклар аудитор томонидан фирибгарлик туфайли юзага келган муҳим бузиб кўрсатишлар рисклари кўриб чиқилиши учун алоҳида аҳамиятга эга бўлиши мумкин. A119. Молиявий ҳисоботлар даражасидаги рисклар, шу жумладан, заиф назорат муҳити таъсирида юзага келган бўлиши мумкин (аммо бу рисклар бошқа омиллар, хусусан иқтисодий вазиятнинг ёмонлашуви билан боғлиқ бўлиши ҳам мумкин). Масалан, тадбиркорлик субъекти раҳбарияти етарли даражада компетент эмаслиги сингари камчиликлар молиявий ҳисоботларга анча кенг таъсир кўрсатиши ва аудиторнинг умумий реакциясини талаб қилиши мумкин. A120. Аудиторнинг ички назорат тизими ҳақидаги тасаввури тадбиркорлик субъектининг молиявий ҳисоботи аудитини ўтказиш учун шароитлар мавжудлигига шубҳа уйғотиши мумкин. Масалан: Тадбиркорлик субъекти раҳбариятининг инсофлилига бўлган шубҳалар шу даражада жиддий бўлиши мумкинки, бу аудитор тадбиркорлик субъекти раҳбарияти томонидан молиявий ҳисоботда нотўғри маълумотлар кўрсатилиши риски аудитни ўтказиб бўлмайдиган даражада кучли, деган хулоса чиқаришига олиб келади. Тадбиркорлик субъекти ёзувларининг ҳолати ва ишончлилигига бўлган шубҳалар аудитор модификацияланмаган фикрни чиқаришини асослаш учун молиявий ҳисобот хусусида етарлича тегишли аудиторлик далилини олиш эҳтимоли кам, деган хулоса чиқаришига олиб келиши мумкин. МУҲИМ БУЗИБ КЎРСАТИШЛАР РИСКЛАРИНИ ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТИНИ ВА УНИНГ МУҲИТИНИ БИЛИШ АСОСИДА АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ АХС 315 (янги таҳрирда) чиқилади. Бинобарин, келишув муддати давомида ички аудит хизмати билан алоқада бўлиш ички аудиторлар аудиторнинг эътиборини бундай ахборотга қаратиши имкониятини яратиши мумкин. Аудитор муҳим бузиб кўрсатишлар рискларини аниқлаш ва баҳолашда бундай ахборотни кейин инобатга олиши мумкин. Ахборот манбалари (24-бандга қаранг) A117. Мониторинг жараёнида қўлланиладиган ахборотнинг аксарият қисми тадбиркорлик субъектининг ахборот тизимида жамланган бўлиши мумкин. Агар тадбиркорлик субъектининг раҳбарияти тегишли асосларга эга бўлмаган ҳолда мониторинг учун қўлланилаётган маълумотларни аниқ деб ҳисоблаётган бўлса, ахборотда мавжуд бўлиши мумкин бўлган хатолар тадбиркорлик субъектининг раҳбариятини мониторинг бўйича бажарилган ҳаракатлар натижасида чиқарилган нотўғри хулосаларга олиб келган бўлиши мумкин. Бинобарин, бундай ҳолда қуйидагиларни билиш талаб этилади: тадбиркорлик субъекти томонидан бажарилаётган мониторинг бўйича ҳаракатлар билан боғлиқ ахборот манбаларини; ва тадбиркорлик субъекти раҳбарияти ахборот мониторинг мақсадлари учун етарли даражада ишончли деган хулосага келишига имкон берган асосни, аудиторнинг тадбиркорлик субъекти томонидан бажарилаётган ички назорат тизимининг таркибий қисми ҳисобланган мониторинг бўйича ҳаракатлар ҳақидаги билимининг таркибий қисми сифатида. Download 6.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|