Auditorlik risklarning maqbul to’plami, uning elementlari va ularni baholash tartibi qanday amalga

23.Auditorlik dalillarning qanday manbalari mavjud?
.Auditor lik dalillar hujJatlarni tekshirish Jarayonida; xo Jalik yurituvchi subekt
xodimlari va uchinchi shaxslardan yozma va og'zaki so'rov o'tkazish yo'li bilan;
hisob Jarayonlarining bajarilishi va xo jaltk faoliyati ustidan auditorning bevosita
kuzatishi chog'ida olinishi mumkin.
Auditorlik dalillar bevosita olinadigan manbalarga quyidagilar kiradi: mijoz
korxona va uchinchi shaxslarning dastlabki hujjatlari; mijoz korxona buxgalteriya
hisobi registrlari va uning moliya xo'jalik faoliyatining tahlil natijalari; mijoz
korxona xodimlari va uchinchi shaxslarning og'zaki bildirishlari; mijoz
korxonaning bir hujjatlarini boshqalari bilan solishtirish, hamda uning hujjatlarini
uchinchi shaxslaring hu]Jatlari bilan taqgoslash; mijoz korxona aktivlari va
passivlarini inventarizatsiya qilish natij alari hamda uning moliyaviy hisobotlari.
Olingan dalillarning sifati ularning manbalariga bog'liq. Auditorning bevosita
kuzatishi va moliya xo'jalik muomalalarini o'rganishi natijasida olingan dalillar eng ishonchli hisoblanadi.
Shuningdek, mustaqil manbalardan olingan, hujJatlarga asoslangan ma'lumotlar ham ishonchli hisoblanadi.
Mijoz korxonaning axborotlarga ishlov berish tizimidan to'planganiga garamasdan, to'plangan
ma'lumotlarga asosan auditor tomonidan olingan va ishlov berilgan
ma'lumotlarning dalil kuchi kamroq hisoblanadi. Mijoz korxonaning axborot
tizimida tuzilgan, ishlov berilgan va saqlanayotgan hujJatlardagi axborotlarn ing
dalil kuchi past hisoblanadi. Bunda ichki nazorat tizimining baholanishini
inobatga olish zarur. Agar ushbu tizim samarali bo'lsa, undan olingan axborotdan
dalil sifatida foydalanish mumkin. Har xil manbalardan olingan va turli shakldagi auditorlik dalillar auditorlik
riskini pasaytiradi. Ko'p hollarda bitta holat bo'yicha har xil manbalardan to'plangan dalillar
birbirlariga zid bo'lib chigadi. Bu holda auditor vujudga kelgan ziddiyatni hal
etish va to'plangan dalillaming ishonchliligi hamda xulosalarning asosliligiga
ishonch hosil qilishi uchun qo'shimcha axborotlar to'plashi zarur. Agar auditor
qandaydir muammo bo'yicha etarli dalillar to'plash imkoniga ega bo'lmasa, buni
o'zining hisobotida aks ettirishi lozim.
Agar mijoz korxona auditorga to'lagonli tekshiruv uchun zarur hajmdagi
hujJatlari takdim kilmasa yoki agar auditor zarur auditorlik dalillarini to'plash
imkoniga ega bo'masa, uning oldida katta mammolar vujudga kelishi mumkin.
N.50 «Auditorlik dalillar» nomli AFMSda ta'kidlanishicha: «Agar auditorlik
tashkilotiga xo'Jalik yurituvchi subekt tomonidan mavjud hujJatlar to'la hajmda
taqdim etilmasa va u gaysidir schet va (yoki) muomala bo'yicha etarli auditorlik
dalillarini to'plash imkoniga ega bo'lmasa, auditorlik tashkiloti bu vaziyatni
o'zining hisobotida aks ettirishi lozim va salbiy auditorlik xulosasi tuzish
to'g'risidagi masalani o'rtaga qo'yishi mumkin. Demak, etishmayot gan auditorlik
dalillari Jiddiy hisoblangan buxgalteriya hisoboti moddalariga taalluqli bo'lsa,
auditor auditorlik xulosasi tuzishdan rasmiy ravishda bosh tortishi va bu holni
tegishli tarzda rasmiylasht irishi lozim.
Shunday qilib, hisobot ma'lumotlarining ishonchliligi to'g'risida o'z fikrlarini
shakllant irishda, auditor auditorlik dalillar olinadigan turli manbalardan
foydalanib, auditorlik riskini pasaytirishni ko'zlaydi.