Avtomatika elementlarining prinsipial sxemalarda grafik ifodalanishi

4. Xisоbot tarkibi 
Xisоblаshdа quyidagilar bo`lishi kеrаk: 
4.1. Mаntiq`iy elеmеntlаrni shаrtli bilishlаri:

---

52 
4.2. Tеkshirilаyotgаn funksiyalаrni prinsipiаl elеktr sxеmаlаri. (1,2 plаtа)
4.3. 1 – 10 jаdvаllаr.
4.4. Olingan jadvallar ,o‘yicha q`urilgan vаq`t diаgrаmmаlаri:
)
(
),
(
),
(
3
2
2
1
1
t
f
U
t
f
U
t
f
U
чик
кир
кир



Nazorat savollari
 
1. Mаntiq аlgеbrаsi nimа?
2. Qаndаy mаntiqiy bоg`lаnishlаr (funksiyalаr mаvjud).
3. Аsоsiy vа mаntiqiy funksiyalаr to`g`risidа bаtаvsil tushunchа bеring.
12- LABORATORIYA ISHI 
PULS-PARA ISHINI O‘RGANISH
1.Ishning maqsadi 
. Bir necha mexanizm yoki mashinalardan iborat bo‘lgan uzluksiz liniyaning 
elektrik uzatmalarini Puls-para sxemasi yordamida ma’lum tartibda ishga tushirish. 
 
2.Ishni bajarilish tartibi 
2.1. Sxemada ko`rsatilgan rele va kontaktlarning tuzilishi va ishlash printsiplari bilan 
tanishing.
2.2. Rasmda va stendda ko‘rsatilgan printsipial elektrik sxemaga va belgilarga qarab 
uni yiјing. 
2.3. Puls-para sxemasini mustaqil іolda va 16-laboratoriya ishi bilan birgalikda 
ishlatib ko`ring.

3. Umumiy tushunchalar 
Uzluksiz liniyani tashkil qilgan mashinalar ma’lum ketma-ketlikda va oraliq 
vaqt bilan ishga tushirilishi kerak. Chunki barcha mashinalar bir vaqtda ishga 
tushganda elektrik uzatmalarning yuritish toklarining umumiy miqdori keskin oshib 
ketadi.
Ushbu ishga tushirish tartibining buzilishi (ya’ni liniyaning oxiridan uning 
boshlanishiga qarab) іali ishga tushib ulgurmagan mashinaning tashilayotgan yuk 
bilan ortiqcha yuklanishga olib keladi.
Bu masalalarni hіal etishda Puls-para sxemasi qo‘l keladi. Bu sxema ikkita vaqt 
relesi (KT1, KT2) va uchta oraliq relesi (K1,K2,K3) asosida tashkil topgan.

---

53 
37-rasm. Puls-para sxemasi 
Tok impuls signal sifatida K1 rele ulanuvchi kontaktlarining ulanishi, juft 
signallar sifatida esa K2 rele ulanuvchi kontaktlarining ulanishini qabul qilamiz.
Sxemadagi K1 va K2 relelarining xar biri bir nechta ulanuvchi K1 va K2 
kontaktlarga ega bo‘lib, іar birining ikkitadan kontakti 10-laboratoriya ishida 
keltirilgan uzluksiz liniyaning printsipial elektrik sxemasida ko‘rsatilgan. Ushbu 
sxemadagi K1 kontaktlari (tok impuls soni) K3, K kontaktlarini K2 kontaktlari (juft 
impuls signal) K4, K2 kontaktorlarini ishga tushirish uchun xizmat qiladi. Agar Puls-
para sxemsiga manbadan kuchlanish berilsa, ya’ni ulansa birinchi navbatda KT1 vaqt 
va K1 oraliq relelari (kontaktlari) K2, K1 kontaktor orqali tok oladi. (-7-4-4 
tarmoqlari bo‘ylab). Oraliq rele K1 ishga tushadi va uning K1 kontakti ulanib 
ogoxlantiruvchi lampa N1 ni yoqadi.
Vaqt relesi KT1 іam K1 bilan bir vaqtda ishga tushib uzining KT1 kontaktini 
biroz kechikib ulaydida va KT2, K2 relelariga tok bo‘radi. Oraliq rele K2 ishga 
tushib N2 lampa tarmoјidagi K2 kontaktini ulab uni yoqadi, іamda KT1 kontaktiga 
parallel ulangan K2 kontaktini ulaydi va bu bilan KT1 kontakti uzilgan taqdirda KT2, 
K2 kontaktlarining toksiz qolmasligini ta’minlaydi. Ajraluvchi K2 kontakti esa bu 
vaqtda ajraladi KT1, K1 kontaktlar tarmoqli manbadan uzilib ular ishdan to‘xtaydi va 
mos ravishda KT1, K2 kontaktlari esa shu tarmoqdagi K2 kontakti yordamida 
manbadan uzilmaydi. Kontaktor K2 bilan bir vaqtda KT2 іam ishga tushadi, va lekin 
uning KT2 kontakti shu zaіotiyoq emas balki ma’lum oraliq vaqtdan so‘ng ulanadi va 
K3 oraliq relesiga tok beradi.
˜220 
SA 
KT 2 
9 
KL
KT1
KL 1
7 
KL 2 
KT 2 
KL 1 
KL 2 
13 
11 
KL 2
KL 2
KL 3
KL 3 
HL 1
HL 2
4 
4 
4 
4 
4 
4 
SF
5 
5 
5 
6 
KL 2 

---

54 
Rele K3 ishga tushib KT2, K2 kontaktorlarini ketma-ket tarmoјiga ulangan 
ajraluvchi kontakti K3 uzadi va shu kontaktorlarni ishdan to‘xtatadi. K2 
kontaktorining kontakti N2 lampa tarmoјidagi K2 kontaktini uzadi va lampa o‘chadi 
va KT1 kontaktiga parallel ulangan K2 kontaktini uzadi. Lekin KT1, K1 kontaktorlar 
tarmogiga ketma-ket ulangan K2 kontakti qayta ulanadi va yuqoridagi kontaktorlarga 
tok beradi.
Kontaktor KT2 іam uzining KT2 kontaktini uzadi va kontaktor K3 ishdan 
to‘xtaydi. Uning KT2, K2 kontaktorlar tarmoјidagi K3 kontaktini qayta ulaydi, lekin 
ushbu kontaktorlar ishga tushmaydi, chunki KT1, K2 kontaktorlari uzilgan xolatda. 
K2 kontaktori ulanishi natijasida tok olib ishga tushgan KT1 K1 kontaktorlari K1, 
KT1 kontaktorlarini qo‘shadi va yuqorida qayd kilingan jarayon qayta takrorlanadi. 
Takrorlanish uzluksiz liniyaning bosh mexanizmi elektrodvigatelini ishga tushiruvchi 
K1 kontaktori ishga tushib K1 kontaktini uzgandan so‘ng to‘xtaydi.