Avtomatlashtirish va boshqaruv kafedrasi

AMALIY MASHG‘ULOT № 5  Kuchaytirgich elementlarining ish rejimlari. 

Rezistorli kuchaytirgichlar 

Past  elektr  signallarni  radio  lampalar  yoki  tranzistorlar  yordamida  ma’lum 

chegaralargacha  kuchaytirish  uchun  mo’ljallangan  qurilmalarga  kuchaytirgichlar 

deb aytiladi. 

Kuchaytirgichlar quyidagi asosiy belgilariga ko’ra klassifikatsiyalanadi: 

a) 

kuchaytirgich elementining tipi; 

b) 

kuchaytiriladigan signallar chastotalarining diapazoni; 

v) 

kuchaytirgich sxemasining vazifasi; 

g) 

kuchaytirgich sxemasining tuzilishi va boshqalar. 

Kuchaytirgichda  ishlatiladigan  kuchaytirish  elementining  tipiga  ko’ra 

lampali va tranzistorli kuchaytirgichlar bo’linadi. 

Kuchaytiriladigan signallar chastotalarining diapazoniga ko’ra past chastotali 

kuchaytirgichlar, yuqori chastotali kuchaytirgichlar, radiochastotali kuchaytirgichlar 

va hokazolarga bo’linadi. 

Past  chastotali  kuchaytirgichlar  (PCHK)  chastotalari  0  dan  20  000  Gs  gacha 

diapazonda,  ya’ni  chastotalarning  tovush  spektrida  bo’lgan  elektr  signallarini 

kuchaytirish uchun mo’ljallangan. 

YUqori  chastotali  kuchaytirgichlar  (YUCHK)  chastotalari  20  000  Gs  dan 

ortiq elektr signallarni, ya’ni radiochastotasidagi signallarni kuchaytiradi. 

Oraliq  chastotali  kuchaytirgichlar  (OCHK)  chastotalarining  spektri  yuqori  va 

pastki  chastotalarning  shartli  oraligida  bo‘lgan  signallarni  kuchaytirish  uchun 

xizmat qiladi. 

Polosali  kuchaytirgichlar  past  polosalar  chastotasidan  (f

p

)  yuqori  polosalar 

chastotasi  (f

yu

)  gacha  bo’lgan  polosadagi  (Af)  signallarni  kuchaytirishda  ishlatiladi 

(23-rasm). 

Agar  kuchaytirilayotgan  signallar  chastotalarining  polosalari  yetarli  katta 

bo’lsa (1 mGs dan ortiq), ularni keng polosali kuchaytirgichlar deyiladi. 

Bajaradigan 

vazifalari 

bo’yicha  kuchlanish  kuchaytirgichlari,  tok 

kuchaytirgichlari va quvvat kuchaytirgichlariga bo’linadi. 

Sxemasining  tuzilishi  bo’yicha  rezistorli,  transformatorli,  rezonans  konturli 

va drosselli kuchaytirgichlar bo’ladi. Kuchaytirgichlarni biz sxemasining tuzilishlari 

bo’yicha  farqlaymiz.  Kuchaytirgichlar  ishini  quyidagi  asosiy  texnik  ko’rsatkichlar 

xarakterlaydi:  kuchaytirish  koeffitsienti,  kirish  va  chiqish  parametrlari,  o’tkazish 

polosasi, signallarning buzilishi va kuchaytirgichning foydali ish koeffitsienti. 

Kuchaytirish  koeffitsienti  (K)  kuchaytirgichning  vazifasiga  qarab  tok, 

kuchlanish va quvvat bo’yicha kuchaytirish koeffitsientlari farqlanadi. 

Tok bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti (K

i

) son jihatidan kuchay-tirish chiqish 

zanjiridagi tok kattaligining uning kirishidagi tok kattaligiga bo’lgan nisbatiga teng: 

1

 

/

chiq

kir

K I

I



 

Kuchlanish bo’yicha kuchaytirish (K

i

) son jihatidan kuchaytirgich chiqishidagi 

kuchlanishning kirish signali kuchlanishiga bo’lgan nisbatiga teng: 

---

chiq

kir

/

p

K

U

U



 

Quvvat  bo’yicha  kuchaytirish  koeffitsienti  (K

r

),  kuchaytirgich  chiqishidagi 

foydali  quvvatning  kuchaytirgich  kirishiga  keltirilgan  quvvatga  bo’lgan  nisbatiga 

teng: 

chiq

kir

 

/

R

K

R

P



 

Kuchaytirgichning kirish va chiqishidagi parametrlar. Ularga krish va chiqish 

kuchlanishlari  (U

chiq

,  U

kir

)  yoki  toklarning  (I

chiq

,  I

kir

),  shuningdek,  kuchaytirgich 

kirish  va  chiqish  qarshiliklarining  (Z

kir

,  Z

chiq

)  nominal  qiymatlari  kiradi.  O’tkazish 

polosasi (Af) kuchaytirish koeffitsienti U2 dan ko’p martaba (0,707) o’zgarmaydigan 

chegaralarda  chastotalarning  kuchaytirilish    diapazoni  (qismi)  ni  ko’rsatadi  (23-

rasm). 

Signallarning  buzilishi.  Kuchaytirgich  tomonidan  signallarning  buzilish 

holatining  yuzaga  kelishi  sxemadan  signalning  o’tish  jarayonida  uning  shaklining 

o’zgarishini  xarakterlaydi.  Nochiziqli,  chastotali  vafazaviy  buzilishlar  bir-biridan 

farq 

qiladi. 

Nochiziqli 

buzilishlarning 

sababi, 

sxema 

elementlari 

xarakteristikalarining 

nochiziqli 

bo’lishligidandir 

(radiolampa, 

tranzistor, 

transformator).  Ular  volt-amper  xarakteristikalarida  nochiziqli  qismlarga  ega 

bo’ladi  va  buning  natijasida  chiqish  signali  shaklining  kirishga  berilgan  signalga 

nisbatan noproporsional o’zgarishi ro’y beradi.