Avtomatlashtirsh va boshqaruv
Download 1.67 Mb. Pdf ko'rish
|
Tajriba O\'AK (4)
|
Tajriba ishi №2
Mavzu: Voltmetr qarshiligini o„lchash (2 soat). Qarshilik elektrotexnik qurilmalarning eng ko‗p o‗lchanadigan parametrlaridan biri bo‗lib, 10–8 dan 1018 Om gacha o‗lchanadi. Bu diapazon shartli ravishda uchta oraliqqa ajratiladi: kichik (1 Om gacha), o‗rta (1 Om dan 106 Om gacha) va katta (106 Om dan katta) qarshiliklar. O‗zgarmas tok zanjirida qarshilikni o‗lchash. O‗zgarmas tok qarshiligini bevosita va bilvosita usullar bilan o‗lchash mumkin. Bilvosita usulda qarshiliklar ampermetr va voltmetr yordamida o‗lchanadi (1- rasm a, b, d sxemalar). «a» sxemaga ko‗ra SA qayta ulagich «1» – holatda bo‗lganda voltmetr U1 = I 1 R pV = (U/R pV )R pV = U kuchlanishni ko‗rsatadi, bunda: R pV – voltmetrning ichki qarshiligi, «2» – holatda bo‗lganda esa: Bunda qarshilikni asbobning ikkita holatidagi ko‗rsatishidan va uning ichki qarshiligidan foydalanib hisoblash mumkin: Qarshilikni 1- b rasmga ko‗ra SA qayta ulagichni ikkita, ya‘ni 1- va 2- holatida ampermetr ko‗rsatishiga ko‗ra aniqlash mumkin. SA ning 1- holatdagi ampermetrning ko‗rsatishi: Bu yerda: R 0 – namunaviy qarshilik; RpA – ampermetrning ichki qarshiligi. 2- holatdagi ko‗rsatishi: Qarshilik Rx ni quyidagi formuladan aniqlashimiz mumkin: Qarshilikni ampermetr va voltmetr yordamida bilvosita o‗lchash ham mumkin (1 - d rasm). 1- rasm. Asboblarning kirish qarshiliklari R pA , R pV ma‘lum bo‗lsa, u holda qayta ulagich SA ning 1- holatida: va qayta ulagich SA ning 2- holatida: Shunday qilib, asboblarning kirish qarshiligi ma‘lum bo‗lganda, yuqorida keltirilgan uchala sxemaning bittasidan foydalanish mumkin. Agar asboblarning kirish qarshiliklari noma‘lum bo‗lsa, u holda kichik qarshiliklarni o‗lchashda ampermetrni voltmetrdan oldin ulash sxemasi, katta qarshiliklarni o‗lchashda esa voltmetrni ampermetrdan oldin ulash sxemasi ishlatiladi. Bilvosita ulash usullari qulay bo‗lsa-da, ishlatilayotgan asboblar aniqligiga bog‗liq bo‗ladi. Ishlab chiqarish sharoitlarida qarshilikni o‗lchashda o‗zgarmas tok ko‗priklaridan keng foydalaniladi (2 - rasm). 2-rasm. Qarshiligi Rx ga teng bo‗lgan rezistor ko‗prikning 1–1 qismalariga qarshiligi RS bo‗lgan sim orqali ulangan bo‗lsin. Agar 1–1 qismaga nisbatan asbob izolyatsiyasining qarshiligi Riz bo‗lsa, ko‗prikning umumiy R1 yelka qarshiligi: R S R iz bo‗lgani uchun bunda o‗lchashning nisbiy xatoligi: agar Rx va Riz bir tartibdagi kattalik bo‗lsa, u holda: nisbiy xatolik: Тadqiqotlarga ko‗ra, o‗lchash diapazonining past chegarasini ulovchi simlar va kontakt qarshiliklari, yuqori chegarasini esa sxema izolyatsiyasi qarshiligi belgilaydi. O‗lchash xatoligini hisoblashda ko‗prikning muvozanat shartidan foydalanish: Ushbu formulanini logarifmlab, undan hosila olingandan so‗ng ko‗rinishga ega bo‗ladi. Agar nisbiy xatolik bo‗lsa, unda Ko‗prik yordamida qarshilikni o‗lchash asosan ikkita operatsiyadan iborat: avval o‗lchash diapazoni tanlanadi, keyin muvozanatga keltiriladi. Qo‗sh ko‗prik sxemalaridan foydalanilganda, noma‘lum qarshilik formuladan topiladi. Bunda namunaviy qarshilik R 0 va R x bilan bir tartibda bo‗lsa, ko‗prikning sezgirligi hamda aniqligi yuqori bo‗ladi. Qarshiliklar kompensatorlar yordamida o‗lchansa, natija aniqligi yuqori bo‗ladi (3 - rasm). bu yerda: U 0 – namunaviy kuchlanish. Qarshiliklar bevosita usulda ommetrlar yordamida o‗lchanadi (4 - rasm). Rasmdagi sxemalardan ko‗rinib turibdiki, magnitoelektrik ampermetr pA qarshilik Rx bilan ketma-ket (a) yoki parallel (b sxemada) ulanishi mumkin. O‗lchash diapazoni keng bo‗lganligi uchun a sxema ko‗proq qo‗llaniladi. Ikkala sxemaning umumiy kamchiligi – o‗lchash natijasining manba kuchlanishiga bog‗liqligidir. Bu narsa har doim o‗lchashdan oldin SA kontaktni ulab, ko‗rsatkichni o‗zgaruvchan rezistor (R) yordamida nolga keltirib turishni taqozo etadi. Logometrik mexanizmli ommetrlar yuqorida ko‗rsatilgan kamchilikdan ancha holi. Bunday asbobda o‗zgarmas tok manbai yoki qo‗l bilan harakatga keltiriladigan o‗zgarmas tok generatori ishlatiladi. Manba kuchlanishining nomo‗tadilligi ma‘lum o‗lchash doirasida aniqlikka ta‘sir etmaydi. Bunday generatorning kuchlanishi 500 V gacha yetishi mumkin. Masala. Elektr mashina yakor chulg‗amiga ichki qarshiligi RpA = 0,01 Om bo‗lgan ampermetr va ichki qarshiligi RpV = 250 Om bo‗lgan voltmetr ulangan. Asboblar ko‗rsatishi 8,5 A va 1,25 V. Minimal xatolikka ega bo‗lgan o‗lchash sxemasini tanlang. Yakor chulg‗amining qarshiligi va nisbiy xatolikni aniqlang. Yechish. Yakor chulg‗ami qarshiligini o‗lchashda ampermetr va voltmetr usulidan foydalanish mumkin. Bizga ma‘lumki, yakor chulg‗amining qarshiligi R ya kichik bo‗lgani uchun voltmetr ampermetrdan keyin ulanadi. Om qonuniga ko‗ra Rya=U ya /I ya bo‗lib, ampermetr umumiy tok (I) ni o‗lchaydi. Ma‘lumki, U = 1,25 V, R pV = 250 Om, voltmetr toki I pV =U/R pV =1,25/250 = 0,005 A. |
