Avtomatni noto‘liq qismlarga ajratish va yig‘ish tartibi

II. O’tgan dars mavzusini mustahkamlash.

1. 
   Uyga topshiriq nazorati. O’tgan mavzuni so’rash.
   

O’tgan mavzu bo’yicha konspekt

2. 
   O’tgan mavzuni takrorlash uchun o’quvchilar bilan og’zaki savol javob
   

o’tkaziladi.
III. Yangi mavzu bayoni.

Reja: 1) Nishongacha bo'lgan masofani aniqlash usullari.

2) Nishonning burchak kattaligi yordamida nishongacha bo'lgan masofani aniqlash

3) Minglik formulasi va uni amalda qo'llash

Odatda, nishongacha bo‘lgan masofani ko‘rish asboblari yordamida (har qanday sharoitda) burchak kattaligi bilan o‘lchanadi. Ko‘rish asboblari (glazomer) yordamida uzoqlikni aniqlash; joyning biron-bir jismi bilan; joyning kesishgan holati bilan; ko‘rinish darajasiga qarab, har qaysi nishon yoki buyumni o‘lchash bilan amalga oshiriladi.

Nishonga olish masofasining burchak kattaligi nishon o‘lchami (balandligi, kengligi, uzunligi) ma’lum bo‘lsa, minglik ifodasini qo‘llash usuli bilan aniqlanadi:
M ₌ <sup>B x 1000

BK</sup>

bu yerda, M — nishongacha bo‘lgan masofa, metr; B — nishongacha bo‘lgan balandlik

(kengligi yoki uzunligi), metr; 1000 — doimiy uzunlik; BK — minglikning nishongacha bo‘lgan

burchak kattaligi.

Nishonning burchak kattaligi minglar yordamida dala durbini yoki burchak ko‘rsatish asboblarining burchak o‘lchami shkalasi yordamida o‘lchanadi. Binoklning katta shkalasi orasidagi o‘lcham 10 ming, kichigi 5 ming (yozilishi 0—10, 0—05)ga teng. Masalan, durbin orqali kuzatilayot-ganda, o‘rtacha odamning o‘lchami 1,7 m durbinning bir kichik uzunlik setkasi 0—05 m.ga to‘g‘ri keladi. Shunday qilib, odam o‘rtasida:
M ₌ ^{B x 1000} ₌ ^{1.7 x 1000} ₌ ¹⁷⁰⁰ ₌ 340 m

^{BK BK 5}

minglik — burchak uzunligi to‘g‘ri 1—1000 radius yoki burchak markazi aylanma yoyi, to‘g‘ri 1—6000 aylana qism.

Nishon burchak kattaligini qo‘ldagi mavjud buyumlar: chizg‘ich, qalam, gugurt qutisi yoki qo‘l barmog‘i bilan ham o‘lchasa bo‘ladi. Buning uchun ushbu buyumlarning minglik holatini bilish zarur. Chizg‘ichni 1 mm—0—02; dumaloq qalam — 0—12; gugurt uzunligi bo‘yicha chiziqcha — 0—90, kengligi bo‘yicha — 0—60, balandligi bo‘yicha — 0—30; qo‘l barmoqlari: bosh barmoq — 0—40; ko‘rsatkich barmoq — 0—30; kichigi — 0—20.

Masalan, nishonning burchak kattaligini aniqlash uchun chizg‘ich yordamida, nishon masofasi, chekkasi, kengligi, balandligi yoki uzunligi 4 mm bo‘lsa, undan nishonning burchak kattaligi 0—02•4 = 0—08 ga teng.

Nishonning burchak kattaligini qo‘ldagi buyumlar yordamida aniq o‘lchash lozim bo‘lsa, ko‘zdan 50 sm masofa nariga aniq olib borish kerak.

Mo‘ljalga olish — avtomat stvol kanalini o‘q otish uchun tayyorgarlik holatiga keltirilib, mo‘ljallangan nuqtaga to‘g‘rilanadi. Avtomatning nishonga to‘g‘rilanish nuqtasi mo‘ljallangan nuqta deyiladi.

Mushkani to‘g‘ri olish uchun mushka mo‘ljallangan plankasining o‘yiq joyiga to‘g‘ri keltiriladi. Uning uchi mo‘ljallagich plankasi o‘yiq joyining o‘rta-sida bo‘lishi bilan, yuqori chekkalari bir tekisda bo‘lishi kerak.

Mo‘ljal va mo‘ljallangan nuqta shunday hisobga olingan holda tanlanishi zarurki, o‘t ochishda ro‘y beradigan o‘rtacha trayektoriya nishonning o‘rtasidan o‘tishi lozim. 300 metrgacha bo‘lgan masofaga avtomatdan o‘t ochishda, mo‘ljallagichni otish qoidasiga asosan, 3 raqamli yoki «P» harfiga o‘rnatish shart. Mo‘ljallanayotgan nishonning pastki qismiga yoki bo‘lmasa o‘rtasiga mo‘ljallash kerak bo‘ladi. Masalan, avtomatdan 100 metr masofadagiko‘krak shaklidagi nishonlarga o‘q otishda, mo‘ljallanadigan nuqtasini, nishonni past qismiga qaratib, mo‘ljallagichni «T» harfiga qo‘yib, o‘t ochish lozim bo‘ladi. Bu holatda trayektoriyaning ortib borishi mo‘ljal-lash chizig‘idan uzoqligi 25 sm.ga tengdir. Bu esa, nishon markazidan o‘tadigan trayektoriyaga mos tushadi. 300 metrdan ortiq uzoqlikka o‘t otishda mo‘ljal nishongacha mos keladigan masofaga o‘rnatiladi va yuz metrlab yaxlitlanadi. Mo‘ljallash nuqtasi sifatida, nishonning o‘rtasi olinadi. Mabodo, sharoit taqozosi mo‘ljallagichnialmashtirishga imkon bermasa, unda mo‘ljallagich «P» harfiga o‘rnatilib, o‘t ochish lozim bo‘ladi. 400 metrdan ortiq masofaga otish uchun nishonning joyi, burchagi va dengiz sathidan kuzatish maydonining balandligi hamda nishonning pastki qismini mo‘ljallash bilan tuzatishlar kiritiladi. Ob-havo noqulay kelishi, yondan esayotgan shamol o‘qning uchishiga salbiy ta’sirini ko‘rsatib qolmay, uni chetga og‘dirishi bo‘ladi. Yon tomondan esayotgan shamol vaqtida mo‘ljallash nuqtasini bir necha metr nishonning shakliga yoki surilma bo‘lagiga mo‘ljal oldindan olinishi lozim. Bunday holatda esa, mo‘ljallangan nuqtani boshlangan joyidan, nishonning o‘rtasidan shamol esa-yotgan tomonga ko‘chiriladi