Avtomobilga tahsir etuvchi kuchlar balansi va uning grafigi

Avtomobilning yetakchi g’ildiraklariga tortish kuchi tahsir etmagandagi harakati (nakat bilan harakatlanish).
Avtomobilni ekspluatatsiya qilish vaqtida uning yetakchi g’ildiraklariga tortish kuchi tahsir etmagan xoldagi harakati kup uchraydi. Bu harakat (nakat) ayniksa, tartibli ravishda tuxtab, yana tezlanish oladigan avtomobillarda (avtobus va marshrutli taksi harakati) ham da yo’l balandlik va pastliklardan iborat bo’lganda qo’llaniladi. Bunday harakatda dvigatelg’ yetakchi g’ildiraklardan uziladi, natijada burovchi moment nolga tenglashadi.
Nakat vaqtida avtomobilg’ dinamik xossalarpniig ko’rsatkichlari kattik gorizontal yo’lda aniqlanadi. Avtomobilg’ mahlum tezlikda tekis harakatlana boshlaganidan sung tishlashish muftasi va uzatma ajratiladi hamda avtomobnlning tezligi, yo’li va vaqti priborlar yordamida kayd etiladi.
Nakatdagi dinamik xossa ko’rsatkichlarini xisoblash uchun avtomobilning harakat tenglamasini quyidagicha yozish kerak:
Ga/g bH ja=‘i+’j+’w+’x.x. (42)
bu yerda: ‘_x.x. —etakchi g’ildiraklarga keltirilgan ishqalanish kuchining
transmissiya nagruzkasiz ishlagandagi qiymati.
b_H — dvigatelg’ transmissiyadan ajratilganda aylanma harakatlanuvchi massalar tahsiri koeffitsienti. ( 42 ) tenglamani yechish uchun R-v_a koordinatalar sistemasiga R_xx, R_f, R_w qarshilik kuchlarini kuyib chiqamiz (20-rasm). Qiyaliklarning bir qancha qiymati uchun ‘_i1, ‘_i2, ‘_i3, ‘_i4 lar xisoblanib grafikka tushiriladi, agar ‘_i manfiy bo’lsa, abstsissa vkidan yuqoriga, musbat bo’lsa, pastga chiziladi.
Grafiklardan quyidagicha foylalaniladi. Masalan, v_amax ni aniqlash uchun ‘_i tutri chizirining umumiy qarshiliklar yig’indisini ko’rsatuvchi chiziq bilan kesishgan nuqtasi topiladi. O’rta xisobda b_n=1,05 qabul qilinib, (42) tenglamadan sekinlanish qiymatini aniqlash mumkin:
J_a=R_i+R_f+R_w++R_x.x / G_a b_n g ≈ -9,3 ‘_i+ ‘_f+ ‘_w+ ‘_x.x / G_a, m/s²
20-rasm, b da i ning har xil qiymatlari uchun j_a topilgan. Avtomobilg’ balandlikka harakatlansa. j_a ning qiymatlari abstsissa o’qidan pastga joylashadi.

20-rasm. Avtomobilg’ G’ildiragiga tortish kuchi tahsir etmagandagi harakat.
Demak, bu uchastkada avtomobilning yetakchi g’ildiraklariga kuch tahsir etmasdan harakatlansa, qarshilik kup bo’lgani uchun uning harakati sekinlashadi. Avtomobilg’ bir oz kiya pastlikka harakat qilayotgan bo’lsa, uning harakatini ko’rsatuvchi chiziq abstsissa o’qi bilai kesishadi. Bu vaqtda harakatlantiruvchi ‘_xx, ‘_w, ‘_f kuchlar qarshilik kuchlariga tenglashadi va avtomobilg’ tekis harakat qiladi.
Tezlanishning qiymatlari aniq bo’lsa, avtomobilning nakat bilan harakatlanish vaqtini va yo’lini aniqlash mumkin. Amalda nakat bilan harakatlanishdagi avtomobilning dinamik xossalarini tavsiflash uchun eng oddiy usul—avtomobilg’ tuxtaguncha utgan masofadan foydalaniladi. Bu masofa avtomobilg’ shassisnniig texnikaviy xolalatini ham aniqlab beradi. Nakat bilan qanchalik uzok masofa utilsa, shassining texnikaviy xolati shunchalik yaxshi bo’ladi.
Avtomobilning nakat bilan harakatlanshnini tajriba yo’li bilan aniqlash oson bo’lganidan bu usul yo’lning qarshilik koeffitsnenti ψ ni va qiyaligini aniqlashda foydalaniladi. Agar yo’l gorizontal bulmasa, tajriba A nuqtadan B ga va bunga teskari yo’nalishda harakatlangan xolatda o’tkaziladi. Ikkala yo’nalishda ham tajriba boshlangan tezlik bir xil bo’lishi kerak. Avtomobilg’ balandlikka harakatlanganda yo’lning umumiy qarshiligi ψ₁=f+I, pastlikka harakatlanganda esa ψ₂=f-i bo’ladi. Ikkala tenglikdan f=0,5 (ψ₁+ ψ₂) ni va i = 0,5 (ψ₁- ψ₂) aniqlash mumkin.