Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

13. 2 . М арш рутлар тизими ва ҳайдовчилар 
меҳнатини ташкил этиш
М арш рут (йўналиш ) ла р т изим и дейилганда ш аҳар, т у ­
м ан ёки вилоят ҳудудидаги пассаж ирларни к ў п л а б т аш увчи 
барча т урдаги м арш рут лар йигиндиси т уш унилади.
А қолиси 250 м ингдан о р ти қ бўлган ш аҳарлардаги тур­
ли пассаж и р тр ан сп о р тл ар и н и эн г о қ и л о н а ёндош ти риш
м ақсадида ш аҳар п ассаж и р т р ан сп о р ти н и н г у зо қ д авр л и 
(п ерсп екти в, яъ ни 10-15 ва ундан о р т и қ йил га мўлж ал- 
л ан ган ) реж алари иш лаб ч и қ и л и ш и зарур. Бундай реж а- 
лар марш рутлар т и зи м и н и ком п л екс ри вож лантири ш м а- 
салалари ни қам раб олади.
Комплекс марш рут лар т изими дейилганда барча турдаги 
пассажир транспорти иш марш рутлари ва енгил т акси авт о­
мобилларининг т ўхт аш бекат лари йигиндиси тушунилади.
Ш аҳар, т ум ан ёки вилоят ичи пассаж ирлар т аш иш м а р ­
ш рут лари ко нф игурацияси (ж о й ла ш уви ) м арш рут лар т а р - 
м о ғи дейилади.
Ф ақ ат автобуслар қатнайди ган марш рутлар 
кон ф и гурац и яси автобус марш рутлари тарм оги дей илади . 
Бош қа тур п ассаж и рлар т р ан сп о р ти н и н г ҳам теги ш ли ча 
м арш рут тарм оқлари бўлади.
Маршрутлар тармоғи курсаткичлари. 
Ш аҳар марш рутла­
ри ти зим ига қўйиладиган асосий талаблар: пассаж ир iap 
шаҳар чегараси ичида бир қатновда ёки бир транспорт во- 
ситасидан иккиичисига ўтиш и минимал м икдорда бўлиши; 
шаҳардаги барча йўналиш ларида бир қатновга минимал вақт 
сарфлаш ; транспорт воситаларидан самарали ф ойдаланиш , 
яъни бутун марш рутлар тармоги бўйича транспорт восита­
лари н ин г текис тўлиб иш лаш и ва бошқалар.
М арш рутлар тар м о ги н и н г так о м и л л аш ган ли ги н и ба- 
ҳолаш учун махсус кўрсаткичлардан ф ой далан илад и .
Ш аҳар пассаж ир транспорти марш рутлари тарм огин и нг 
зи чли ги кўп бўлган сари, п ассаж и рлар қатнови да э н г кам 
м арта қайта ту ш и б -ўти ри ш ҳоллари бўлади.
Маршрутлар тармоги шохобчаларининг кўп ёки озлиги- 
ни характерлаш учун маршрутлар коэффициентидан фойда- 
ланилади. Унинг микдори барча маршрутлар узунликлари йи- 
гиндисининг барча пассажир маршрутлар ўтувчи кўча (тор 
кўча)лар узунликлари йиғиндисига нисбати тарзида аниқ-
198

---

ланади. Маршрутлар коэффициенти тарм оқнингҳар бир бўла- 
гида ўрта ҳисобда қанча маршрут борлиги ҳамда тахминан 
қанча йўналишда ундан пассажирлар фойдалана олиш и м ко­
нини кўрсатади. Транспорт тармоғи яхши ривожланган ша- 
ҳар учун бу кўрсаткич 2-3,5, транспорт тармоғи кам ривож ­
ланган шаҳарларда эса 1,2-1,3 га тенг бўлади.
Ш аҳар ҳудудининг ҳар бир квадрат километр майдонига 
тўғри келувчи пассажирлар таш иш маршрутлари километр- 
лари сони марш рутлар тарм оғин и нг зичлигини иф одалай- 
ди. Маршрутлар тармоғи зичлиги қанча катта бўлса, пасса­
жирлар ўз ж ўнаш бекатларига етиб кел иш лари га шунча кам 
вақт сарф этадилар. Й и ри к шаҳарларда маршрутлар тармоғи 
зичлиги 2,0-2,5 к м /к м 2 бўлиш и лозим. Ш аҳарнинг марка- 
зий туманларида эса бу кўрсаткич 5-7 к м /к м 2га етади.