Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

1 1 .4 . Транспорт воситасининг маршрутдаги 
ҳаракатиии ташкил этиш ва унинг схем аси
Ю к ав том об и лл ари ҳ аракати схем аси м а я тн и к л и (2 
нуқта орасида қатн ов), ҳал қаси м о н , радиал ва си р тм о қ си - 
мон м арш рутлардан иборат бўли ш и м ум кин.
Иш м арш рутини тан лаш ю к ж ўнатувчилар ва қабул 
қ и лувчи лар ж ой л аш уви ҳам да тр а н с п о р т в о с и та с и н и н г 
унумли иш лаш и би лан б огли кди р. Бунда таш илад и ган юк 
тури, кузов к о н стр у к ц и яси , т а ш и ш н и н г ш ош и л и н ч л и ги
каби ларн и эъти борга олиш лози м .
Баъзи ҳолларда и кки ва ундан о р т и қ м арш рутларни 
биргаликда қўллаш мақсадга м увоф и қб ўл и ш и мумкин. М а­
салан, ҳалқасим он марш рутда иш лаётган автом оби лн и н г 
иш даги вақти бир оз баж арилм ай қолса, автом оби лн и ўш а 
қи сқа вақт ичида м аятн икли марш рутда иш латиш ва ҳ.к.
М аят н и кли м арш рут дейилганда и к к и ўзгарм ас орт иш - 
т уш ириш п у н к т и орасида қа й т а р и л увч и қат наш лар т уш у­
нилади.
Бунда қатновларн и нг ю кли ёки ю ксиз, ёки орқага 
қайтишда айрим қисм ю кли, ёки ю ксиз бўли ш и н и нг аҳами- 
яти йўқ. 
Ортиш ва т уш ириш п ун кт ла р и орасидаги масоф а 
м арш рут елкаси дейилади.
М аятни кли ю к таш иш тизим и 
тўрт хил бўлади: и кки том он лам а ю кли қатнов, орқасига 
ю ксиз қатнов; орқага қатновда м арш рут ел к аси н и н г бир 
қисм ида юкли қатнов, орқага қайтиш да асосий м арш рут- 
дан чиқиб, йўлакай ю к таш иш . Охирги келтирилган қат- 
нов тури умумий юкли қатнов м асоф аси, ю ксиз қатнов ма- 
соф асидан о рти қб ўл ган д аги н а иш латилади. А сосий м арш - 
рутдан ч и қ и б и ш лаш т р а н с п о р т н и н г ай л ан и ш вақти н и
ош иргани учун ҳар доим \а м бундай таш иш лар ўзини оқлай 
олм аслигини назарда тутиш керак.
Ҳ алқ аси м он м арш рутда автом об и ль бир й ўналиш да 
ў заро б и р л аш у в ч и ч и зи к д а б и р н еч а о р т и ш -т у ш и р и ш
ж ойларидаги ю кларни таш иш билан шуғулланади. К ўпинча 
бундай таш иш лар майда юкларни йигиб таш иш ёки, аксинча, 
тарқатиб таш иш да қўлланилади. Бунда таш иш асосий талаб-
175

---

ларга жавоб бери ш и л озим. М асалан, юк таш иш нинг ш ош и- 
линчлиги, юклар тури кабилар. Агар тур л и хил жуда кўп 
юклар ҳалқасимон маршрутда таш илса, ажратиладиган авто- 
мобиллар уларни таш иш га мос бўлиши зарур.
Радиал марш рутда автом об и ль бир ю к ж ўнатиш ж о й и - 
дан барча қабул эту вч и л ар ёки барча ж ўнатувчилардан бир 
ж ойга ю к таш и й д и . М асалан , те мир йўл бекатларига хиз- 
мат этиш , д о н л ар н и элеватор га таш и ш ва ҳ.к.
Радиал ёки м аятн и к л и марш рутда таш и ш н и таш кил 
этиш автом об и ллар иш ун ум дорлигини таққослаб таҳлил 
қи лиш билан тан лан ади .
С и р тм о қси м о н м арш рутда, автом оби ллар бир неча тур 
м арш рутларда аралаш и ш латилади.