Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

Маршрутлар таснифи. 
Ш аҳар пассаж ир транспорти м ар­
ш рутлари тр ан сп о р т турлари (автобус, тр ам вай , тр о л л ей ­
бус, метро ва ҳ.к), м арш рутлар тарм оғидаги ҳаракат йўна- 
л и ш лари , ҳаракат тезли ги ва иш реж им ларига б и н о ан тас- 
н иф ланади .
А вт обус марш рут ы д ейилганда авт об ус ва м арш рут ли 
т аксы ларнинг б о ш л а т и ч ва сўнгги б ек а т ла р о р алигид а б ел­
гиланган ҳа р а к а т йўллари т уш унилади.
Ш аҳар автобус м ар­
ш рутлари ш аҳар ҳудудидаги ҳаракат йўлларига б и н оан аж - 
ратилади.
Д и а м е т р а л м а р ш р у т ла р
ш аҳарн и н г бир четини и к к и н ­
чи чети билан ш аҳар м аркази й ҳудудларини кесиб ўтиб. 
шаҳар м аркази н и четлари билан ҳам да ш аҳар четки ҳудуд- 
л ари н и ўзаро боғлайди.
Р а д и о л м а р ш р у т ла р
ш аҳар четидаги сўнгги нуқтадан 
м арказ том он йўналган бўлади; бундай марш рутлар шаҳар 
четларини м арказ би лан , ч екка ж ой л арн и туман м арказ- 
лари ёки метро м арш рутлари билан боғлайди.
Я р и м д и а м е т р а л м а р ш р у т л а р
ш ақардаги и кки туман 
м арказлари н и ўзаро боғлайди.
Ҳалқасимон маршрутлар 
ай л ан а ёк и б ер к с и н и қ ч и зи қ - 
дан иборат бўлиб, ш а \а р н и н г ўзаро алоқага муҳтож та- 
р қ о қ н уқталари н и бирлаш ти рувчи м арш рутдир.
Тангенциал маршрутлар 
ш аҳарн и н г ай ри м ту м ан л ар и - 
ни м арказга ки рм ай ўзаро боғлайди.
Аралаш маршрутлар 
ю қорида келтирилган м арш рутлар- 
н и н г бир неча эл ем ен тл ар и н и ўз ичига олади.
199

---

Ш аҳар м аркази н и четки тум анлар билан б ирлаш ти рув­
чи асосий марш рутлар диам етрал ва радиал марш рутлар 
ҳи соблан ади. М азкур м арш рутларда ак сар и ят п ассаж и р­
лар таш илади .
Д иам етрал марш рутларда автобуслар иложи борича бир 
хил м икдорда пассаж ирлар билан тўлиш и мақсадга муво­
ф икдир. Агар улар пассаж ирлар билан текис ю кланм аса, 
тран сп орт воситаларидан нотекис ф ойдаланилади. Бундай 
кам чи л и кн и н г олдини олиш мақсадида диам етрал м арш - 
рутга бош қа марш рутлар қўш илади. М асалан, пассаж ирлар 
кўп бўлакларга ёрдамчи радиал марш рут таш кил этиш б и ­
лан нотекис ю клан и ш н и бартараф этиш мумкин.
Ш аҳар ичи тум ан л ари д а ҳаракатлан увчи автобуслар 
пассаж ирлар билан тек и с р о қ ю клан ади . А й н и қ са, ш аҳар 
м аркази я қ и н и д а ҳалқаси м он м арш рут таш ки л этилган 
бўлса, у иш билан боғланган қатн овларн и ўз ичига олиб, 
“ти ги з” соатларни ан ч а ю мш атади.
М арш рутдаги ҳаракат хусусиятига кўра автобус м арш - 
рутларини оддий, тезлаш тирилган ёки эксп ресс реж им б и ­
лан ҳаракатланувчи хилларга бўлиш м ум кин. Оддий ре- 
жимда қатновчи автобус ҳар бир белгиланган бекатда тўхтаб 
ўтиш и шарт. Т езлаш ти ри лган реж им ли м арш рутларда а в ­
тобуслар пассаж ирлар алмаш уви кўп бекатлардагина тўхтаб 
ҳаракатланади. Э кспресс марш рутларда ҳаракатланувчи ав ­
тобуслар эса м арш рутн и н г сўнгги б екатлардагин а ёк и а й ­
рим ҳолларда (м асал ан , ниҳоятда узун диам етрал м а р ш ­
рутларда) о р ал и қ и к к и -у ч та бекатлардагин а тўхтаб, н и с­
батан ю қори тезл и к билан ҳаракатлан ад и .Т езл аш ти р и л ­
ган ҳамда эксп р есс автобус реж и м лари н и оддий реж им ли 
м арш рутлар ичида ҳам таш ки л этиш м ум кин. Трам вай ва 
троллейбусларда тезлаш тирилган ва эксп ресс м арш рутлар­
ни таш кил этиб бўлм айди.
М арш рутлар тармоги конф игурацияси зарур бўлган ш а- 
роитларда автобусларни бирор марш рутдан бош қасига ёки 
тран сп ортн и н г бош қа турига алм аш тириш ёки янги (вақ- 
тинчали к бўлса ҳам) марш рутда иш лаш га и м кон бериш и 
мақсадга м увоф икдир.Бутун м арш рут бўйича автобуслар 
пассаж ирлар билан н отеки с ю кланган бўлса, пассаж ирлар 
кўп бўлган участкаларда уларга қўш им ча айрим қи сқарти - 
рилган марш рут таш кил қилиш ҳисобига узун марш рутлар 
хизм атини бироз текислаш им кон и бўлади.
20 0

---

Иш лаш вақтларига кўра маршрутлар доим ий ва вақтипча- 
ли к бўлиши м умкиn . 
Д о и м и й м а р ш р уп и а р д а
йил давомида ва 
ҳафтанинг барча кунларида транспорт воситалари бир хил миқ- 
дорда қатнайди.