Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

3 .6 . Ю к оқимлари
Б и р о н и қ т и с о д и й ҳ у д удд аги ю к т а ш и ш ҳ а ж м и ва ю к 
о б о р о ти н и ю к ҳ о с и л эту вч и ва қабул қ и л у вч и а с о с и й п у н к т ­
л а р ж о й л а ш у в и , у л а р ў р т а с и д а г и и ш л а б ч и қ а р и ш (х ў ж а - 
л и к - и қ т и с о д и й ) а л о қ а л а р и б ў й и ч а а н и қ д а ш у ч у н б е л г и ­
л а н г а н ю к о қ и м и с х е м а с и , я ъ н и м аъ л у м в а қ т и ч и д а т а ш и ­
л у в ч и ю к м а с с а с и , улар й ў н а л и ш л а р и д а н ф о й д а л а н и ш з а ­
рур б ўлад и .
Б у н и н г учун ю к ж ў н а т и ш ва қ аб у л э т и ш п у н к т л ар и
ў р т аси д аги э н г я қ и н а с о с и й й ў н а л и ш л а р н и о л и б , ю к т а ­
ш и ш т у р и ва ҳ а ж м и н и ў р г а н и л а д и . Б у н д а к атта м а с с ал и
ю к л а р н и а л о ҳ и д а гу р у қ л аш , ю к а в т о м о б и л л а р и ҳ а р а к а т и
т а қ и к д а н г а н к ў ч а ( й ў н а т и ш ) л а р н и ҳ и с о б г а о л и ш , ю к
ж ў н ати ш ва қаб ул э т и ш о р а л и ғ и н и а н и к д а ш , т р а н с п о р т
ш о х о б ч а л а р и с х е м а с и н и б е л г и л а ш зар у р
Ю к о қ и м л а р и б и р т о м о н л а м а ва и к к и т о м о н л а м а (қ а р а - 
м а -қ а р ш и й ў н а л и ш д а ) б ў л и ш и м у м к и н . Ю к о қ и м и и к к и
т о м о н л а м а б ў л ган д а ю к м а с с ас и кў п б ў лган й ў н а л и ш а с о ­
си й (тў ғр и ) ва кам ю к м а с с ал и й ў н а л и ш э с а т е с к а р и й ў н а - 
л и ш д еб ю р и ти л ад и .
Т ў ғр и ва т е с к а р и й ў н а л и ш л а р ў р т а си д а ги ф а р қ , я ъ н и
м а ссаси к ат га бўлган ю к о қ и м и м и к д о р и н и кам ю к о қ и м и - 
га н и с б а т и н о т е к и с л и к к о э ф ф и ц и е н т и б и л а н б а ҳ о л а н а - 
д и . Т ў ғр и ва қ а р а м а -қ а р ш и й ў н а л и ш л а р б ў й и ч а ю к о қ и м и
н о т е к и с л и г и н а т и ж а с и д а т а ш и ш н о т е к и с л и г и вуж уд га 
к е л а д и . Б у н д а й ҳ о л л а р д а т р а н с п о р т в о с и т а л а р и б о с и б
ўтган м аълум м а с о ф а ю к с и з қ а т н о в г а т ў ғр и к ел ад и ва н а - 
т и ж а д а т а ш и ш т а н н а р х и н и с б а т а н қ и м м а т л а ш а д и .
Ю к о қ и м и н о т е к и с л и г и , о д а т д а , м а в с у м и й т а ш и ш
ҳ ам д а ю к л а р ту р и (д о н , п ах та хом а ш ё с и , н е ф т ь м аҳ су - 
л о т л а р и ва б о ш қ .) ва хом а ш ё л а р г а қ а й т а и ш л о в б ер и ш
х а р а к т е р и (т е с к а р и й ў н а л и ш и д а т а ш и л у в ч и ю к л а р о г и р - 
л и г и н и н г к а м а й и ш и , ё к и ҳ а ж м и н и н г о ш и ш и , м а с а л а н , 
е н ги л с а н о а т м а ҳ с у л о т л а р и , қ а д о к д а ш о м б о р х о н а л а р и ва 
б о ш қ ) б и л а н б о ғл и к д и р .
Ю к о б о р о т и ва о қ и м и м и к д о р и н и н г т е б р а н и ш и и ш л аб
ч и қ а р и ш м а р о м и ва с а н о а т ҳ ам д а қ и ш л о қ х ў ж а л и г и м аҳсу- 
л о тл а р и и ст еъ м о л и б и л а н б о ғл и к д и р . Ш у н га кўра б ар ч а т а - 
ш и ш л а р т ў р т гуруҳга б ў л и н а д и : 1) к е с к и н т е б р а н у в ч и и ш -
3 9

---

л а б ч и қ а р и ш ва и ст еъ м о л м аҳ сулотлари (саб зав о т , к а р т о ш ­
к а, ҳўл м ева ва б о ш қ а л а р )н и т а ш и ш ; 2) и ш л а б ч и қ а р и ш
м а в с у м и й , и с т е ъ м о л б и р м а р о м д а — д о н , пахта хом а ш ё с и
ва б о ш қ а қ и ш л о қ х ў ж а л и к м а ҳ с у л о тл а р и н и т а ш и ш ; 3) и ш ­
л а б ч и қ а р и ш б и р м ар о м д а , и ст еъ м о л н о т е к и с — т о ш к ў м и р
таш и ш ; 4) и ш л аб ч и қ а р и ш ва и стеъм ол б и р м ар о м д а — қай - 
та и ш лов бериш ва кон саноати маҳсулотлари таш и ш . Т ўртин- 
чи гуруҳ ю к л а р и н и т а ш и ш д а и ш л а б ч и қ а р и ш р еж аси н и н г
баж арилиш и билан б о ғл и қ ки чи к м икдорда тебраниш бўлиш и 
м ум ки н .
Ю к о қ и м и т а р к и б и г а ҳ ар хи л ю к л а р к и р и ш и м у м к и н . 
Б у н д ай т а р к и б кўп о м и л л а р б и л а н б о ғл и к д и р . Ю к о қ и м и
т у з и л и ш и н и н г уч т у р и н и а ж р а т и ш м у м к и н : т а р м о қ л и , 
гурухли ва т у р д о ш .
Т а р м о к д и т у з и л и ш х а л қ х ў ж а л и г и н и н г м аъ л у м т а р - 
м о ғи д а ги ю к л а р н и т а ш и ш б и л а н б о ғ л и қ д и р : т о ғ -р у д а с а ­
н о а т и , м а ш и н а с о з л и к , қ и ш л о қ х ў ж а л и г и , с а в д о ва ш у 
к а б и л а р .
Гуруҳли т у зи л и ш ум ум ф о й д а л а н и л а д и г а н ва м аълум
гуруҳга м а н с у б ю к л а р н и т а ш и ш б и л а н б о ғ л и қ қ у р и л и ш
ю к л а р и , қ а т т и қ ва с у ю қ ё н и л ғ и , о з и қ - о в қ а т т о в а р л а р и .
Т у р д о ш т у зи л и ш м у а й я н ту р д аги ю к л а р н и г и н а т а ш и ш
б и л а н б о ғл и қ .
Т а ш и ш н о т е к и с л и г и н и б и р м у н ч а к а м а й т и р и ш ё к и
й ў қ о т и ш у ч у н р е ж а л и ш т и р и ш н и т а к о м и л л а ш т и р и ш , 
о қ и л о н а ж о й л а ш т и р и л г а н о м б о р л а р д а за х и р а л а р ж а м л а ш , 
т е з б у зи л у в ч и м аҳ су л о тл ар га ж о й л а р д а ўз в а қ т и д а и ш л о в
б е р и ш , т р а н с п о р т в о с и т а л а р и д а н й и л н и н г зар у р м а в с у м - 
л а р и д а ж а д а л р о қ ф о й д а л а н и ш к аб и т а д б и р л а р н и ам ал га 
о ш и р и ш л о зи м .