Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

5 .3 . Ташишни ташкил этиш тамойиллари
Т а ш и ш н и т а ш к и л э т и ш д а у н и н г б и р м а р о м д а л и ги ва ўз 
вақ ти д а б аж а р и л и ш и га ҳ ам д а ю к л а р н и н г м и к д о р и ва с и ф а ­
тл и с а к д а н и ш и га , т е х н и к а , м а т ер и ал л ар ва пул х араж атлари
э н г к а м б ў л и ш и га , ю қ о р и д а р а ж а л и т е ж а м к о р л и к ва т а н - 
н архи э н г а р зо н б ў л и ш и га э ъ т и б о р н и ж а л б э т и ш л о з и м . 
Б е л г и л а н г а н м и к д о р д а ги т а ш и ш ҳ а ж м и н и б а ж а р и ш учун 
зарур бўлган т р а н с п о р т во си т ал ар и ва б о ш қ а ҳар хил қури л- 
м алар со н и м и н и м ал м и к д о р д а ва улар у н у м д о р л и ги м а к с и ­
мал б ў л и ш и н и т а ъ м и н л а ш керак .
Ю к т а ш и ш н и о қ и л о н а т а ш к и л э т и ш учун ўз в а қ т и д а
и ш л а б ч и қ и л г а н ва вақ ти б е л г и л а н га н р е ж а за р у р . Б у н ­
д а й р е ж а н и и ш л аб ч и қ и ш г а а л о қ а д о р м и ж о з л а р к е н г ж алб
э т и л и ш и зар у р . Б у н д а т р а н с п о р т в о с и т а л а р и н и н г л и н и я -
д аги и ш и м е ъ ё р л и б ў л и ш и га ҳ ам д а о р т и ш -т у ш и р и ш о п е - 
р а ц и я л а р и ў з в а қ т и д а б а ж а р и л и ш и г а э р и ш и ш л о з и м .
А в т о т р а н с п о р т с а р о й и ва м и ж о з л а р н и н г ў за р о м у н о - 
с а б а т л а р и б е л г и л а н га н т о п ш и р и қ н и б а ж а р и ш д а ў зар о
м а н ф а а т д о р л и к а с о с и д а б ў л и ш и н и т а ъ м и н л а ш , ун и ам ал га 
о ш и р и ш д а э с а м у а й я н ш а р т н о м а ва а й р и м к е л и ш у в л а р г а
6 9

---

тая н и ш керак . Т а ш и ш л а р н и н г ўз вақ ти д а б аж ар и л и ш и учун 
м и ж о зл ар ва а в т о т р а н с п о р т с а р о й л а р и б а р о б а р ж а в о б г а р - 
дирлар.
У м у м ф о й д ал ан и ш авто тр ан сп о р т сар о й л ар и т аш и ш учун 
б ар ч а ю к л а р н и қабул қ и л и ш л а р и зарур. А й н и с а р о й д а б о р
т р ан сп о р т воситалари б и л ан т аш и б бўлм ай ди ган ю к лар б у н ­
д ан и сти сн о .
Ж у д а куп м и к д о р д а г и б и р хил ю к л а р н и т а ш и ш д а м а р ­
к а з л а ш т и р и л г а н т а р т и б д а у м у м ф о й д а л а н и ш т р а н с п о р т и
х и з м а т и д а н ф о й д а л а н и ш ҳ а м д а б о ш қ а р м а л а р г а қ а р а ш л и
т р а н с п о р т в о с и т а л а р и н и ю қ о р и с а м а р а д а и ш л а т и ш , т а ­
ш и ш т а н н а р х и н и а н ч а г и н а а р з о н л а ш т и р и ш и м к о н и н и
б е р а д и . Т а ш и ш н и м а й д а л а ш т и р и ш , қ у в в а т и к и ч и к а в т о ­
т р а н с п о р т с а р о й л а р и и ч и д а б ў л а к л а б т а ш л а ш х ў ж а л и к
ю р и т и ш ва и қ т и с о д и й ж и ҳ а т д а н м а қ б у л э м а с . Б и р е р д а н
м а й д а ю к л а р н и ж ў н а т и ш д а , о р т и ш - т у ш и р и ш и ш л а р и н и
б а ж а р и ш д а ҳ ам т а ш и ш ж а р а ё н и н и й и р и к л а ш т и р и ш л о ­
зи м . Бу э с а т а ш и ш т а н н а р х и н и а р з о н л а ш т и р и ш и м к о н и ­
н и б е р а д и . О д а т д а , о р т и ш - т у ш и р и ш и ш л а р и н и м и ж о з ­
л а р ўз к у ч л а р и ва в о с и т а л а р и б и л а н б а ж а р а д и л а р . А в т о ­
т р а н с п о р т с а р о й и б у н д а й о п е р а ц и я л а р н и м и ж о з л а р т а л а - 
б и г а к ў р а ва у л а р б и л а н к е л и ш и л г а н қ о л д а б у н и н г уч ун
етар л и (ш а р о и т ) и м к о н л а р и б ў л га н д а ги н а б а ж а р и ш и м у м ­
к и н .
Т а ш и ш р е ж а с и н и ўз в а қ т и д а ва р а ц и о н а л а м а л га о ш и ­
р и ш ҳ ам д а к о р х о н а и ш л а б ч и қ а р и ш д а с т у р и н и н г б а ж а ­
р и л и ш и н и н а з о р а т қ и л и б б о р и ш к атта аҳ а м и я тга эга. Б а р ­
ча т а ш и ш и ш л а р и м и ж о зл ар ва у л а р н и н г б аж а р и л и ш вақ т - 
л а р и д а н қ атъ и н а за р ш а р т н о м а (ў за р о м а ж б у р и я т ) б и л ан
т а ш и ш р е ж а с и г а б и н о а н б аж а р и л а д и .
А в т о т р а н с п о р т к о р х о н а с и ва м и ж о з л а р н и н г ў за р о му- 
н о с а б а т л а р и н и ш а р т н о м а о р қ а л и т а р т и б г а с о л и н а д и . 
Ш ар т н о м а д а улар а л о қ а л а р и , т а ш и ш қ а т н а ш ч и л а р и , м о - 
л и я в и й т а р т и б н и м у ста ҳ к а м л а ш к а б и л а р б ел ги л а н ад и . Т а ­
ш и ш га таал л у к д и ш ар т н о м а и ш ҳ у ж ж а т л а р и н и н г а с о с и с и - 
ф а т и д а ж о р и й (й и л л и к ), ч о р ак ва т е з к о р (с м е н а -с у т к а л и ) 
р еж ал ар т у зи ш н и кў р сати ш м у м к и н .
У м у м ф о й д а л а н и ш а в т о т р а н с п о р т с а р о й л а р и д а ю к т а ­
ш и ш д а ф о й д а л а н и л а д и г а н ш а р т н о м а л а р о д атд а н а м у н а - 
в и й б ўлад и . Б у н д ай ш а р т н о м а и к к и т о м о н л а м а м а ж б у р и -
7 0

---

я т б ў л и б , у н и м аълум в а қ т учун т у зи л а д и . У н д а А Т С м а ъ ­
лум ҳаж м даги ю к т а ш и ш м аж б у р и я т и н и у з з и м м а с и г а о л и б , 
тўлов ҳакд ари б ел ги л а н ад и , тў л о в л а р б а н к и д о р а л а р и ё р д а ­
м и д а н а к д пул и ш л а т и л м а й , ҳ и с о б -к и т о б й ўли б и л а н у тк а- 
зи ш о р қ а л и ам ал га о ш и р и л а д и .
А в т о т р а н с п о р т с а р о й и б и л а н ш а р т н о м а ту зу в ч и м и ж о з 
о д а т д а ю к ж ў н а т у в ч и , б а ъ з и ҳ о л л а р д а э с а ю к қ а б у л э т у в ­
чи б ў л а д и . Ю к ж ў н а т у в ч и т о м о н м у а й я н т а ш к и л о т ( к о р ­
х о н а ) ё к и у н и н г н о м и д а н ю к ж ў н а т у в ч и ш а х е б ў л и ш и
м у м к и н . Ю к ж ў н а т у в ч и ҳ а р д о и м ҳ ам ю к э г а с и б ў л и ш и
ш а р т э м а с . Ю к қ а б у л э т у в ч и б у у н и н г н о м и га ю к ж ў н а - 
т и л г а н т а ш к и л о т ё к и у н и н г н о м и д а н ҳ а р а к а т э т у в ч и ш ах - 
с д и р . Ю к қаб у л э т у в ч и ю к ж ў н а т у в ч и н и н г ў зи ё к и у ч и н - 
чи т о м о н б ў л и ш и ҳам м у м к и н . К е й и н г и ҳ о л д а ги ш а р т н о ­
м а т у з и ш д а ю к қ а б у л э т у в ч и а м а л д а т а ш и ш ж а р а ё н и д а
қ а т н а ш м а с а ҳ ам , у н и н г т а ш и ш д а ги а й р и м м а ж б у р и я т л а р и
( м а с а л а н , т у ш и р и ш н и м е х а н и з а ц и я л а ш ё к и ю к н и қ аб у л
э т и ш к а б и л а р ) б ў л г а н л и г и уч ун у ч и н ч и т о м о н ҳ ам ш а р т ­
н о м а т у з и ш д а қ а й д қ и л и н а д и .
Ш а р т н о м а ё з м а т а р з д а у м у м и й ш а к л д а ё к и б и р м а р о - 
т а б а л и т а л а б н о м а (б у ю р т м а ) ш а к л и д а б ў л и ш и м у м к и н . 
Т а л а б н о м а р еж ад а б е л г и л а н м а г а н м и ж о зга х и зм а т қ и л и ш - 
д а и ш л а т и л а д и ва у н и н г к у ч и ш а р т н о м а г а т е н г л а ш т и р и -
л а д и .
Ш ар т н о м а д а қ у й и д аги л ар кўрсати лад и :
а) ш а р т н о м а т у зи ш д а в а к о л а т л и т а ш к и л о т ва у н и н г
м асъ у л ш ахеи ;
б ) т а ш и ш м и к д о р и ва ю к т у р л а р и г а к ў р а т а ш и ш ха­
р а к т е р и к ў р с а т и л га н ш а р т н о м а п р е д м е ти ;
в) т а ш и ш н и б а ж а р и ш ш ар т и . Б у н д а т а ш и ш в а қ т и б е л ­
ги л а н га н р еж а, ю к н и б е р и ш т а р т и б и , т а ш и ш м а с о ф а с и , 
о р т и ш -т у ш и р и ш о п е р а ц и я л а р и б аж а р у в ч и в о с и т а л а р ва 
у л а р н и н г и ш л а ш т а р т и б и , э к с п е д и ц и я и ш л а р и , т а л а б н о ­
м а б е р и ш вақ т и ва у н и р а с м и й л а ш т и р и ш т а р т и б и ва ҳ.к. 
б ў л ад и ;
г) к е л и ш и л а ё т г а н т о м о н л а р ж а в о б г а р л и г и ;
д ) б аж а р и л га н и ш га ҳ и с о б -к и т о б қ и л и ш м у д д ати ва 
у н и б а ж а р и ш т а р т и б и , ш а р т н о м а г а к ў р а д а ъ в о н и к ў р и б
ч и қ и ш т а р т и б и , т о м о н л а р м а н з и л и , б а н к д а г и ҳ и с о б -к и - 
т о б р а қ а м и , ж а р и м а л а р ва ҳ.к.
71

---