Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

, 
14 198 + 5 5 174 + 3 3 - 1 2 5 + 6 - 2 0 0 _
„ w
L «№
t
-------------------14 + 55 + 33 + 6------------------- 1 6 3
3. Йўлдан ф ойдаланиш коэф ф и ц и ен ти н и н г ўртача м и к ­
дори барча марш рутлардаги юкли қатновлар умумий м и к ­
д о р и н и н г ум ум ий қатн овл ар м и кдори га нисбати қи либ 
аникданади:
о
_ S А 3 1юқ _
А -,|1 юқ| + А
э
21ЮҚ2 + " -+ А
эп
1|ОҚП 
•', р |
£ A 3 L C y r
A 3 | L c y T | + A
3 2 L C y r 2 + . . . + A 3 n L C y r n
А йни к о э ф ф и ц и ен тн и қуйидаги ф орм ула билан ҳам 
ан и кд аш мум кин:
Р 
_ X А
_ A-i| LWK|[]| +АЭ2Ь|ОҚ2Р2 + - +А
эп
Ь
юк
„Р
п
y p i
X A 3 L Cy r
A 3 | L C j r T | + A
3 2 L Cy 1. 2 + . . . + A 3 n L c y T n
У ҳолда ю коридаги м исол учун бу кўрсаткич:
о
_ 14 • 198 • 0 ,5 0 5 + 5 5 • 174 • 0 ,7 2 5 + 3 3 - 1 2 5 - 0 ,9 6 + 6 • 20 0 • 0 ,4 5 _ 0 7 0 ?  
P
vpi
~
14 198 + 55 -1 7 4 + 33 -1 2 5 + 6 -2 0 0
4. Ю к кўтарувчанликдан ф ойдаланиш коэф ф и ц и ен ти ­
нин г ўртача қиймати қуйидаги формула билан аникданади:
у
_
Q | + Q
2 +
- Q n
^
Ql+Q i+ Q il' 
т, т 2 " т п
Ю коридаги м исол учун бу кўрсаткич: 
т
_ 3 0 0 0 0 + 2 0 0 0 0 + 1 6 0 0 0 + 1 2 0 0 0 + 2 0 0 0 0 + 2 0 0 0 0 _
q
8 7
5. 
Техник тезли кн и н г ўртача қиймати ку'йидаги формула 
билан аникданади:
V, = ‘•.-ri L'-g : ’ 
км/соат.
L c y r l | L c y r 2 t 
L c y t n
VT, 
VT2 
- VTn 
158

---

10 - б о б
Ю К Т А Ш И Ш Н И Т А Ш К И Л Э Т И Ш Т И З И М Л А Р И
10.1. Ҳажми к а т т а бир тур л и ю кларни таш иш
А втом обиль тран сп о р ти д а б и р турли катта ҳажмдаги 
қуйидаги ю клар: қ и ш л о қ хўжсшиги маҳсулотлари (ғалла, 
қан д лавлаги , пахта хом аш ёси , турли саб завотлар), ҳар 
хил ён и лғи лар (тош кўм и р, ёғоч, то р ф ), қурилиш м атер и - 
аллари (тупроқ, қум, ш ағал, ч а қ и қ тош , ғиш т, п ан еллар, 
ф ерм алар, ёғоч м атери аллари ) ва б о ш қ а ла р таш и лад и . Бу 
ю кларн и иш лаб ч и қ ар и ш ва истеъм ол эти ш , ул ар н и н г 
ҳосил бўлиш ва қабул қи лиш п у н к тл ар и н и н г ж ой лаш уви , 
улар орасидаги боғлан и ш л ар ниҳоятда жадал товар о б о ­
роти га олиб келади.
Бир турли жуда кўп ҳаж мдаги ю кл арн и таш и ш да ор- 
ти ш -туш и ри ш п у н к тл ар и н и н г ж ой лаш уви , а мал да ги юк 
о қ и м и н и н г тузил иш и ва қуввати ўзгарм ас бўлади. Ю к 
о қ и м и н и н г ўзгариш и реж али бўлиш и м ум кин . Ю к ҳаж - 
м и н и н г катта қи рм и н и ўзгарм ас о р ти ш -ту ш и р и ш пункт- 
лари ўртасида таш и ш , ю к о қ и м и н и н г ж адаллиги таш и ш - 
ни бир о й л и к ва тезк ор (см ен а-сутка) реж аларга таян ган
ҳолда иш лаб ч иқилган ҳаракат чи зм алари ёрдам ида таш - 
кил эти ш га ёрдам беради. О р ти ш -ту ш и р и ш и ш л ар и н и н г 
яхш и ва а н и қ таш ки л эти л и ш и марш рутли таш и ш лар н и
тр ан сп о р т воситалари ж адвали ва ҳаракат чизм аси билан 
б аж ариш и м к о н и н и беради.
Бир турли кўп м икдордаги ю кларн и таш и ш д а ав то п о ­
езд ва махсус тр ан сп о р т воси талари н и и ш лати ш алоҳида 
аҳамиятга эга. У ларни қўллаш иш унум и ни ош и рад и . Т и р - 
кам алар сон и етарли д араж ад а бўлса, таш и ш сам араси 
ош ади. М арш рутли ю к таш и ш да автоп оезд ларн и қўллаш
автом оби ллар торти ш кучидан я х ш и р о қ ф о й д ал ан и ш ва 
тр ан сп о р т воси тал ар и н и н г ум ум ий ю к кўтурувчанлигини 
ош и ри ш и м к о н и н и беради. Б уларн и нг нати ж асида таш иш
тан н архи кам и да 20 % арзон л аш ад и .
Ю к таш и ш н и м арш рутлаш , а й н и қ са, қ и ш л о қ хўж алик 
маҳсулотлари ҳамда улкан қурилиш об ъектлари ю ки н и ва 
ш унга ўхш аш ларни таш и ш д а алоҳида аҳам и ятга эга.
Бир турли жуда кўп ю кларн и таш и ш д а тўғри ва орқа 
й ўналиш да таш и лад и ган ю клар хусусиятига кўра махсус
159

---

ж иҳозли кузов тал а б эти л м аса ёки зудлик ва т о п ш и р и қ
б илан таш иш лар бўлм аса, тр ан сп о р т воси тал ар и н и н г бўш 
қатнаш и м ақсадга м у в о ф и қ эмас.
Бир турдаги жуда кўп ҳаж мдаги ю клар таш и ш т а ш к и - 
л и й ж иҳатдан тўғри йўлга қўйилган ж ойларда д и сп етчер- 
л и к аппарати том он и дан ҳар бир тран сп орт воситаси ҳара- 
кати н и бош қари ш ва уни н азорат қилиш и м кон и бўлади.
10.2. Кам микдордаги юкларни таш иш
Амалда баъзи муайян ҳолларда юк қабул этувчилар юкни 
кам микдорда оладилар. Ш унинг учун юк жўнатувчилар уларга 
ю кларни майда партиялаб беришга мажбур бўлади. Натижа- 
да ю кташ увчи автомобилларнинг юк кўтарувчанлигидан тўла 
ф ойдаланилм айди. М асалан, мактаб буфетларига, ки чик 
дўконларга (нон, сут, гўшт ва ҳ.к.), маиш ий хизмат (кир ювиш 
ёки кимёвий тозалаш пунктлари юклари) талабларига бино- 
ан, озиқ-овқат молларини уйларга келтириб бериш , қиш лоқ 
жойлардаги халқ истеъмоли моллари юкларини таш иш шу- 
лар жумласига киради. Агар бундай юкларни таш иш да бирор 
чора-тадбир кўрилмаса, автомобилларнинг юк кўтарувчан- 
лигидан тўла фойдаланилмаганлиги сабабли уларнинг иш 
унуми кескин пасайиб кетиш и мумкин.
Бундай ю кларн и таш и ш д а бир неча жўна
1
тувчилар ю к­
л ари н и й игиб, яъ ни ҳар ерларда т а р қ о қ бўлган ж ўнатув- 
чилар ю клари н и бир ж ой га й иги б , уларни й ўналиш лар 
бўйича ва ю к қабул этувчи лар ж ойлаш уви га кўра к о м п - 
лектлаб таш и ш ти зи м и м ақсадга м увоф и кд ир. Бундай юк 
таш и ш , э н г аввало, ш аҳардан у н и н г атроф и га ж ўнатилув- 
чи ю кларни ком плсктлаб таш и ш д а қўлланилади.
Ш аҳарлараро таш иш даги майда партияли ю кларни бир 
ж ойга йигиб ком п л ектл аб таш и ш н и таш ки л этиш да юк 
таш иш автом обили бекати (Ю Т А Б )н и н г аҳам ияти катта. 
Бундай б екатлар ом б ори га ю кларн и теги ш ли тр ан сп орт 
воси талари келти ради . Ю кларни й ўн ал и ш л ар и га қараб 
ком плектлаб , автоп оездларда ю к эгалари га ж ўнатилади. 
Ю кларни олди н д ан ком плектлаб таш и ш ти зи м и автом о­
биль ва авто п о езд л ар н и н г ю к кўтарувчанлигидан унумли 
ф ой д ал ан и ш и м к о н и н и беради.
Баъзи майда партияли юкларни таш иш режали эмас, та- 
содифий (эпизодик) бўлиши мумкин. Бундай таш иш ларни
160

---

ЛТП