Avtotransformatorlar ish rejimlari tahlili Muxammad Umar Shavkat o’g’li Nodirov

Avtotransformatorlarning avtotransformator rejimlari tahlili HV, MV va LV 
uchta oʻrama avtotransformator bir nechta rejimlarda ishlashi mumkin - 
avtotransformator, transformator va estrodiol. 
Avtotransformator rejimi nominal quvvatni HV o’rashidan MV o’rashiga yoki 
aksincha o’tkazish bilan tavsiflanadi.(2-rasm) 
Umumiy o’rashda oqimlarning farqi o’tadi
har ikki holatda ham, 
shuning uchun ketma-ket va umumiy sariqlar odatdagi quvvat bilan yuklanadi. 
a)
b) 
2-rasm - Avtotransformator ish rejimlari 
a) quvvatni HV dan OV ga o’tkazish, b) quvvatni MV dan VV ga o’tkazish 
Avtotransformatorlarning rejimi LV o’rashidan quvvatni MV yoki HV sargisiga 
o’tkazish bilan tavsiflanadi. Bunday holda, LV o’rash odatdagi STIP quvvatidan ortiq 
bo’lmagan holda yuklanishi mumkin, 3-rasm. Transformator rejimining ruxsat 
etilganligi sharti 
Agar STIP LV dan MV ga o’tkazilsa, u holda umumiy o’rash bir xil quvvat bilan 
yuklanadi va HV dan MV ga qo’shimcha uzatish mumkin emas. 
Agar STIP ning LV dan HV ga o’tishi mavjud bo’lsa, u holda umumiy va ketma-
ket o’rashlar to’liq yuklanmagan, shuning uchun bir oz quvvatni MV dan HV ga 
qo’shimcha ravishda o’tkazish mumkin. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
355

---

 
a)
b) 
3-rasm - Transformator rejimlari 
a) quvvatni LV dan OV ga uzatish, b) quvvatni LV dan OV ga uzatish 
Avtotransformatorlarning kombinatsiyalangan rejimlari tahlili. 
Birlashtirilgan rejim avtotransformator va transformator yo’llari bilan bir 
vaqtning o’zida quvvat uzatish bilan tavsiflanadi. Ikki asosiy kombinatsiyalash rejimi 
eng ko’p qo’llaniladi. 
1) o’rashdan avtotransformator HV orqali O’G o’rashiga va transformator yo’li 
bilan LV dan MV ga va bir vaqtning o’zida LV-HV ga o’tkazish, 5-rasmdagi 
tushuntirish diagrammasi. Agar LVda yuk bo’lmasa, u holda rejimlar 
avtotransformator rejimlariga o’tadi. 
Seriyali o’rash oqimi 
Bu yerda PV - HV dan OV ga uzatiladigan faol quvvat, 
QB - HV dan MV ga uzatiladigan reaktiv quvvat. 
Seriyali o’rashning yuki (4-) bilan aniqlanadi. 
a)
b) 
5-rasm - Birlashtirilgan rejimlar 
a) elektr energiyasini MV ga uzatish, b) elektr energiyasini VT ga uzatish 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
356

---

Qayyerdan ko’rinib turibdiki, hatto nominal quvvatni uzatishda ham
, 
ketma-ket o’rash ortiqcha yuklanmagan. Avtotransformator va transformator 
rejimlarining oqimlari bir xil yo’nalishga ega
. 
5a-rasmga muvofiq umumiy o’rashning yuki 
, (2.18) 
agar oqimlarning qiymatlarini (2.15) va (2.16) ga almashtirsak, biz hisoblangan 
ifodani olamiz 
bu yerda PH - LV dan OV ga uzatiladigan faol quvvat, 
QH - LV dan MV ga uzatiladigan reaktiv quvvat. 
LVdagi yuk ortib borayotganligi sababli, ketma-ket yuk haddan tashqari 
yuklanmasligi uchun MVdagi quvvat kamayishi kerak. 
Belgilangan kombinatsiyalangan rejimning ruxsat etilganligi sharti umumiy 
o’rashni yuklash bilan cheklangan 
LV va MV sarg’ishlaridan HV o’rashiga estrodiol rejimda quvvatni uzatish 5b-
rasmda ko’rsatilgan. 
Umumiy o’rashda avtotransformator rejimining oqimi transformator rejimining 
oqimiga qarama-qarshi yo’naltiriladi, shuning uchun o’rash yuki ruxsat etilganidan 
ancha past va chegarada nolga teng bo’lishi mumkin. Ketma-ket o’rashda oqimlar 
qo’shiladi, bu esa uning ortiqcha yuklanishiga olib kelishi mumkin. Ushbu rejim 
ketma-ket o’rashni yuklash bilan cheklangan 
qayyerda
RN - faol va reaktiv quvvat, MV tomonida, 
- NN tomonida ham xuddi shunday. 
HH-HV va MV-HV kombinatsiyalangan rejimlarining ruxsat etilganligi sharti 
umumiy o’rashni yuklash bilan cheklangan.
. 
Agar o’rta va past kuchlanishdagi cos qiymatlari bir oz farq qilsa, ruxsat 
etilganlik sharti tengdir.
XULOSA 
1. Energiya tizimlari avtotransformatorlarining qisqa tutashuv toklarining 
o’zgarishlar dinamikasini o’rganish asosida, shuningdek, oqimlarning ehtimollik 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, qisqa tutashuv toklarining ko’pligining 
kutilayotgan darajalari va ularning ehtimoliy soni. Avtotransformatorlarning 
o’rashlarida taxminiy vaqt oralig’ida, xususan, avtotransformatorning ishlash muddati 
uchun aniqlanadi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
357

---

2. Avtotransformatorlarning sariqlarida qisqa tutashuv oqimlarining maksimal 
ko’pligini statistik tahlil qilish natijalari shuni ko’rsatdi: - yillar bo’yicha tarmoq 
rivojlanishining ma’lum bosqichlari uchun avtotransformatorlarning xulosalari 
bo’yicha qisqa tutashuvlarda maksimal ko’plikning qisman to’plamlari bir xil normal 
taqsimlangan umumiy to’plamga tegishli. Qisqa tutashuv toklarining maksimal 
ko’pligining yuqori qiymatlari hududida taqsimlash qonuni odatdagidan chetga 
chiqadi; Tasodifiy funksiyalar nazariyasi asosida avtotransformatorli energiya tizimlari 
tarmoqlarida qisqa tutashuv tokining eng yuqori darajasi qiymatlari ehtimolini 
hisoblash usuli ishlab chiqilgan. Qisqa tutashuvning paydo bo’lish bosqichining eng 
og’ir shartlari (barcha qisqa tutashuvlarning taxminan 4%) aniqlanadi.. 
Avtotransformatorlarning o’rashlarida qisqa tutashuv toklari va elektrodinamik 
kuchlar darajasini pasaytirish maqsadida avtotransformatorlarning qisqa tutashuv 
qarshiligini oshirish, qoida tariqasida, maqsadga muvofiq emas, chunki bu elektr 
tarmog’ining texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarini yomonlashtiradi. Normal rejimda, 
asosan, tarmoqdagi elektr energiyasi yo’qotishlarining ortishi va kuchlanishni tartibga 
solish sharoitlarining yomonlashuvi bilan bog’liq. Maqolada taklif etilgan usullarga 
asoslanib, 220-750 kV tarmoqlarda GOST 11677-85 “Quvvat transformatorlari 
(umumiy spetsifikatsiyalar)” ga muvofiq avtotransformator qisqa tutashuvli oqimlarga 
qarshiligini aniqlaydigan asosiy ko’rsatkichlar tahlili koʻrsatildi.To’lqin usuli bilan bir 
qatorda liniyalar, generatorlar va transformatorlarning chastotali xarakteristikalari 
asosida spektral usulda vaqtinchalik qisqa tutashuv toklarini hisoblash amalga 
oshirildi. Avtotransformatorlardagi toklar orqali qisqa tutashuvni tahlil qilish uchun 
muhandislik tadqiqotlari usullari, qisqa tutashuv rejimlari va parametrlarini matematik 
modellashtirish, energiya tizimlari avtotransformatorlarining qisqa tutashuv toklari 
bo’yicha statistik materiallarni o’rganish istiqbollarini hisobga olgan holda sintez 
qilingan.