Avtotransport vositalari servisi asoslari

6-rasm. TSilindrlar yeyilish darajasini nutromer
yordamida aniqlash. 1-nutromer; 2-kolibr
yordamida nutromerni nolga keltirish
7-rasm. Porshen va tsilindr orasi-
dagi tirqishni tekshirish shakli
SHchup porshen barmog’i o’rnatilish teshigi o’qiga perpendikulyar joylashishi zarur. Keyin
dinamometr yordamida shchup tortiladi va shchupni chiqish vaqtidagi kuch aniqlanadi. Aniqlangan kuch
avtomobil dvigatellarining turiga qarab, ekspluatatsiya yoki ta’mirlash qo’llanmasida keltirilgan me’yoriy
ko’rsatkichlar bilan taqqoslanadi. Masalan, ZIL-130 dvigateli uchun shupning qalinligi 0,08 mm, eni 13
mm va uzunligi 200 mm bo’lishi, hamda uni tsilindr bilan porshen orasidan tortib chiqaruvchi kuchning
kattaligi 35-45 N ni tashkil qilishi kerak. Agarda tortib chiqaruvchi kuch me’yoridagi ko’rsatkichdan farq
qilsa, porshen boshqasiga almashtiriladi. Porshenni almashtirishdan avval uni tsilindrga moslab tanlab
olish zarur, buning uchun gilьzaning o’lchamlar gruppasiga mos keluvchi porshen tanlab olinadi va
lentasimon shup yordamida tsilindr, hamda gilьza orasidagi tirqish tekshiriladi (7.20-rasm). ASK
sharoitida tsilindrga porshenni tanlashda, yuqoridagilardan tashqari porshen bobishkasidagi teshik,
porshen barmog’i va shatunning yuqori kallagidagi bronza vtulka diametrlari bir xil o’lchamlar guruhida
bo’lishi kerak. SHuning uchun «porshen-barmoq-shatun» to’plamini yig’ishda, ularga bo’yoq yordamida
qo’yilgan belgilar bir xil rangda bo’lishiga e’tibor berish kerak. Porshenga barmoq tanlanayotganda uning
bobishka teshigiga qo’lning katta barmog’i yordamida yengil kirishi tekshiriladi (7.21-rasm).
8-rasm. Porshen barmog’ini babishkaga yengil
kirishini tekshirish shakli
9-rasm. Porshen ariqchasi va halqa orasidagi
tirqishni aniqlash shakli: 1-porshen halqasi; 2-
porshen; 3-shchup to’plami
To’g’ri tanlangan porshen tepa qismi bilan tsilindrga qo’yilganda, o’zining og’irligi bilan asta-sekin
pastga tushishi kerak. Porshen bilan shatunni bir-biriga biriktirishdan avval shatun kallaklarini
parallelligini maxsus qurilmalar yordamida tekshiriladi. Bunday qurilmalar yordamida shatunning buralib
ketganligi, egilganligi va kallaklarining markazlari orasidagi masofa aniqlanadi. Tekshiruv natijalariga
ko’ra shatunning biror o’lchami me’yoridan farq qilsa, maxsus kalitlar yordamida qurilmaning o’zida
o’lchamlar me’yoriga keltiriladi. Bunda shatunning yuqori va pastki kallaklari yuqori va pastki plitalar
orasidagi holatda bo’lishi kerak. SHatunni tekshirish va to’g’rilashdan so’ng, porshen 60
0
S haroratdagi
moyli vannaga solinib qizdiriladi, keyin esa porshen barmog’i porshen bobishkasi va shatunning yuqori
kallagiga presslanadi. Presslangandan so’ng bobishkadagi ariqchaga chegaralovchi halqalar o’rnatiladi.
Porshen bilan shatun yig’masini tsilindr blokiga o’rnatishdan avval, porshen halqalarini porshen
ariqchasiga joylashtiriladi. Porshen ariqchasi bilan porshen halqasi orasidagi tirqish shup yordamida (9-
rasm) aniqlanadi. Bundan tashqari halqani yorug’lik nurini o’tkazishi bo’yicha tekshiriladi, buning uchun
halqa tsilindrning yedirilmagan yuqori qismiga joylashtiriladi va tsilindr bilan uning orasidan yorug’lik
nuri o’tishi aniqlanadi. Porshen halqasini tutashish joyidagi tirqish shchup yordamida aniqlanadi. Agar u
me’yoridan kichik bo’lsa, halqaning tutashish joylari egovlanadi. Bu ishlarni bajargandan so’ng halqa

---

porshenga o’rnatiladi. O’rnatilgan halqalarning tutash joylari har tomonga aylana bo’yicha qo’yib
chiqiladi. Porshen yig’masini tsilindrga o’rnatish maxsus moslama yordamida amalga oshiriladi (10-
rasm).