Axborot kommunikatsiya texnologiyalari

Kompyuter tarmoqlari arxitekturasi

Alohida tugunlarni tarmoqda ulash usullari tarmoq topologiyasi deyiladi.
Odatda uchta topologiya qo’llaniladi:

1. 
   Umumiy shina. Bu holda lokal tarmoqdagi barcha kompyuterlar bitta aloqa chizig’iga parallel bog’lanadi. Bunday shinalarni boshqarish ham alohida, ham markazlashgan bo’lishi mumkin. Markazlashgan boshqaruvda tarmoqqa maxsus kompyuter-hakam ulanadi, uning vazifasi tarmoqda axborotni uzatishni boshqarishdir. Alohida boshqaruvda hamma kompyuterlar bir xil maqomga ega, ular mustaqil ma’lumotlarni uzatish kanalini boshqaradi.
   
2. 
   Halqa. Bu holatda barcha kompyuterlar yopiq halqasimon, ketma-ket bog’lanadilar. Bunda xabar birin-ketin kompyuterdan-kompyuterga uzatiladi. Xabarni uzatgan kompyuter yana o’sha xabarni qayta qabul qilmaguncha, jarayon davom etaveradi.
   
3. 
   Yulduzcha. Yulduzcha topologiyaga ega tarmoqlar markaziy tugunga ega (kommutator yoki konsentrator). Mazkur markaziy tugunga barcha qolgan kompyuterlar ulanadi. Dastlab uzatilgan xabar ana shu qurilmaga kelib tushadi, so’ng boshqa kompyuterlarga uzatiladi.
   
4. 
   Simli va simsiz tarmoqlar (WiFi, WiMAX).
   

Kompyuter tarmog’ini tashkil qilishda bog’lanishlar ikki xil bo’ladi:

• 
  Simli
  
• 
  Simsiz.
  

Bog’lash uchun qo’llaniladigan vositalar uzatish muhiti deb yuritiladi.
Masalan, simli bog’lanish:

• 
  koaksial kabellar, ular televizor kabeli singari;
  
• 
  juftli o’ram, telefon simini eslatadi;
  
• 
  optik tolali kabel, eng ishonchli va tez, shu bilan birga juda qimmat kabel
  

turi.
Tarmoqni kabellarning istalgan tipi bilan yaratish mumkin.
Juftli o’ram. Eng arzon kabel telefoniyada foydalaniladigan eshilgan sim

juftidan iborat bo’lgan o’rama juft kabelidir. U ekranlangan va ekranlanmagan bo’lishi mumkin. Ekranlangan kabel elektr magnit halaqitlariga ancha bardoshli bo’ladi. Lekin amaliyotda aksariyat hollarda ekranlanmagan kabeldan foydalaniladi, chunki bunday turdagi kabeldan telefon liniyalarini o’tkazishda foydalaniladi va ekranlangan kabeldan ancha arzon. Kichik muassasalar uchun juda qulay. Ushbu kabelning kamchiliklari signallarning so’nish koefficienti yuqoriligi va elektrmagnit xalaqitlariga yuqori darajada sezgirligi, shuning uchun tarmoqda o’rama juftlikdan foydalanishda faol qurilmalar o’rtasidagi eng yuqori masofa 100 metrgacha bo’ladi. Koaksial kabel. Bu kabeldan ma’lumotlar uzatishning ikkita turli tizimida foydalanilish mumkin: signalni modulyatsiyalab va modulyatsiyalamasdan uzatish. Birinchi holda raqamli signal SHK dan qanday shaklda uzatilsa, undan shunday shaklda foydalaniladi va darhol kabel bo’ylab qabul qilish stantsiyasiga uzatiladi. U tezligi 10 Mbit/sek gacha va eng yuqori ta’sir radiusi 4000 m bo’lgan bitta uzatish kanaliga ega. Ikkinchi holda raqamli signal analogli signalga aylantiriladi va u qabul qilish stantsiyasiga yo’naltiriladi, u erda u yana raqamli signalga aylantiriladi. Signalni aylantirish operatsiyasini modem (modulyator/demodulyator) bajaradi; har bir stantsiya o’z modemiga ega bo’lishi kerak. Ma’lumotlarni uzatishning bu usuli ko’p kanalli (o’nlab kanallar bo’yicha uzatishni ta’minlaydi, buning uchun faqat

bitta kabeldan foydalanadi) hisoblanadi. Bunday usul bilan tovushlarni videosignallarni, ma’lumotlarni uzatish mumkin. Kabel uzunligi 50 km gacha etishi mumkin. Signallarni modulyatsiyalab uzatish modulyatsiyalamasdan uzatishga nisbatan ancha qimmat turadi. SHuning uchun yirik korxonalar o’rtasida ma’lumotlarni uzatishda undan foydalanish ancha samarali bo’ladi.
Optik tolali kabelda axborot eltuvchi yorug’lik nuri bo’ladi. U tarmoq tomonidan o’zgartiriladi va signal shaklini oladi. Bunday tizim tashqi elektr halaqitlariga bardoshli va shuning uchun ma’lumotlarni tez (20 Gbit/s gacha) va xatosiz uzatish mumkin bo’ladi hamda uzatilayotgan axborotning maxfiyligini ta’minlaydi. Bunday kabellarda kanallar soni juda ko’p bo’ladi. Ma’lumotlar faqat simpleks rejimida uzatiladi, shu sababli ma’lumotlar bilan almashinishni tashkil etish uchun qurilmani ikkita optik tola bilan ulash zarur (amaliyotda optik tolali kabel hamma vaqt juft tolali bo’ladi). Kamchiliklari qatorida qiymati yuqoriligi va ulash murakkabligini ko’rsatish mumkin.
Simsiz bog’lanishda mikro to’lqin diapazonidagi radioto’lqinlardan foydalaniladi. Masalan:

• 
  antennalar orqali
  
• 
  sun’iy yo’ldosh orqali
  

Ma’lumotlarni uzatish tezligi yuqori. Simsiz bog’lanishlar mahalliy tarmoqlarni rivojlantirishda istiqbolli yo’nalish hisoblanadi. Ularning afzalligi – oddiyligi va mobilligi. Kabel simlarini o’tkazish va montaj qilish bilan bog’liq muammolar yo’qoladi. Ish stantsiyalarida interfeys platalarini o’rnatishning o’zi etarlidir va tarmoq ishlash uchun tayyor bo’ladi.

5.