Axborot kommunikatsiya texnologiyalari

Nazorat savollari:

1. 
   Fon Neyman printsipiga ko`ra komp’yuterlar qanda tuzilgan?
   
2. 
   Komp’yuterning eng asosiy qismlarini ayting?
   
3. 
   Komp’yuter shinasi deganda nimani tushinasiz?
   
4. 
   Xotira va uning turlari to`g’risida ma`lumot bering?
   

Ma’ruza 3.
Texnik tizimlarda ma’lumotlar bazasi(MB). MB xarakteristikasi va modellari. Ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari. MySQL tizimi. Reja:

1. 
   Texnik tizimlarda ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlarning turlari.
   
2. 
   Ma’lumotlar bazasi modellari
   
3. 
   Ma’lumotlar bazasining asosiy ob’ektlari
   

.
Insonda axborotni tartiblashtirish, qayta ishlash va saqlashga talab qadim zamondan paydo bo’lgan. Masalan, qadim zamonlarda shoh xazinasi va soliqlar miqdori singari turli xil ma’lumotlar hisobi yuritilgan. Barcha hisob-kitob ishlari qo’lda amalga oshirilgan.
Hozirgi kunda inson qabul qiladigan axborot yildan yilga oshib borayapti. Kundalik hayotimiz, har bir qiladigan ishimiz ma’lumotlarni qayta ishlash bilan chambarchas bog’lanib ketgan. Umuman olganda, inson ma’lumotni kamida uch xil yo’l bilan qayta ishlaydi va unga o’z munosabatini bildiradi.

1. 
   Fiziologik -jismoniy yo’l bilan qayta ishlash.
   
2. 
   Ongli ravishda qayta ishlash.
   
3. 
   Aql-idrok va fikrlash asosida qayta ishlash.
   

Birinchi holda, inson organizmi orqali xabarlarni qabul qilib, shunga qarab ma’lumotga o’z munosabatini bildiradi. Misol uchun, issiq choynakdan ehtiyot bo’ladi, achchiqni sezib ichmaydi, olovni ko’rib uning oldiga bormaydi va h.zo.
Ikkinchi va uchinchi hollarda ma’lumotlarni qayta ishlash juda ham murakkab bo’lib, u odamning yoshi, hayotiy tajribasi, mutaxassisligi, hatto hulqi va xarakteriga, unga qanchalik zarurligi singari holatlarga bog’liq. Masalan, mashina dvigatelining notekis ishlashiga haydovchi darrov e’tibor bersa, haydovchi bo’lmagan odam e’tibor bermaydi. Mashina dvigatelning ishlamay qolishi mashina egasi uchun katta hajmdagi axborot bo’lsa, begona odamga kichik hajmdagi ma’lumot bo’ladi. Inson uchun axborotlarni to’plashda uning barcha sezgi organlari
xizmat qilsa, katta hajmli axborotlarni tez to’plash va tahlil qilishi uchun esa bu yetarli emas. Buning uchun maxsus texnik vositalar talab qilinadi. Shuning uchun ham axborotlar ustida bajariladigan asosiy amallar – ularni to’plash, qayta ishlash va uzatish amallarini bajarish uchun insonning turli vositalarga bo’lgan ehtiyoji ortib borgan. Shu sababli, hozirgi kompyuter texnikalari vujudga keldi va axborot texnologiyalari asriga yetib kelindi. Kompyuter axborotni qabul qilish, saqlash, qayta ishlash va foydalanuvchiga taqdim etish xizmatini amalga oshiradi.
Kompyuterda katta hajmli axborotlarni saqlash va ulardan jamoa bo’lib ishlashni tashkil qilish natijasida ma’lumotlar bazasi (MB) vujudga keldi.
Ma’lumotlar bazasi – bu o’zaro bog’langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo’lib, u ko’rilayotgan ob’ektlarning xususiyatini, holatini va ob’ektlar o’rtasidagi munosobatni ma’lum sohada tavsiflaydi.
MBda saqlanayotgan ma’lumotlar real, haqiqiy dunyodagi ob’ektlarning tavsiflarini beradi. Shu sababli, ma’lumotlarning tuzilishi ob’ektlar va ularning tavsiflari o’rtasidagi mavjud aniq munosabatlar va mantiqiy aloqalarni aks ettirishi zarur. MBning ish qobiliyati va samaradorligi aksariyat hollarda ma’lumotlar tuzilishi qanchalik to’g’ri tashkil etilganligi va u kompyuter xotirasida qanday aks ettirilganligi bilan belgilanadi.
MB muayyan qonun-qoidalarga muvofiq tuziladi va bir qator talablarga javob berishi zarur bo’lib, ulardan asosiylari quyidagilardan iborat:
o ma’lumotlarning ortiqcha takrorlanmasligi (eng kam ortiqchalik). Ma’lumotlarning har bir elementi MB ga bir marta kiritiladi va u yerda yagona nusxada saqlanadi. Ma’lumotlarni kiritishda MBBT ularning takrorlanmasligini tekshiradi;
o dolzarblashtirish imkoniyati. MBda saqlanayotgan ma’lumotlar eskirishi mumkin. Bunda yangi ma’lumotlarni kiritish zaruriyati tug’iladi. Ma’lumotlarning tuzilishi yangi ma’lumotlarni kiritish va eskirganlarini chiqarib tashlash, shuningdek saqlanayotgan ma’lumotlarga o’zgartirish kiritish imkonini berishi zarur. Bunda MB ning umumiy sxemasi va foydalanuvchilarning dasturlari o’zgarmasligi kerak. MB sxemasiga o’zgartirishlarni faqat ma’murgina kirita oladi;
o ma’lumotlarnin butunligin ta’minlash Tizimda foydalanuvchilarning ehtiyotsiz harakatlari oqibatida tasodifiy xatoliklar yuz berishi, dasturlarda xatolar va uskunalarning to’xtab qolishi yuz berishi mumkin. MBBT bunday holatlarda ma’lumotlarning yo’qolib ketmasligini va buzilgan ma’lumotlarni qayta tiklash imkoniyatini ta’minlashi zarur.
o qidiruvning yuqori tezligi. Xotira qurilmalarida ma’lumotlarni saqlash usuli ma’lumotlar bazasining muloqot rejimida ishlashini ta’minlashi zarur;
o xavfsizlik va maxfiylik. Foydalanuvchilar faqat ularga kerakli ma’lumotlar bilangina ishlashlari zarur. Boshqa ma’lumotlardan foydalanish ular uchun cheklangan bo’lishi kerak. Tizimda saqlanayotgan ma’lumotlardan bunga tegishli huquqi bo’lmagan shaxslar foydalanmasliklari zarur. MBBT, odatda, foydalanuvchilarni identifikatsiyalash vositalariga ega bo’ladi, bundan tashqari, maxfiy axborotlarni saqlovchi MB uchun maxfiylikni ta’minlashning maxsus vositalari ishlab chiqiladi;
o turli foydalanuvchilarning har xil so’rovlarini ta’minlash imkoniyati. Bu MB uchun asosiy talab hisoblanadi.