Axborot texnologi

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI

RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

FARG‘ONA FILIALI

“ Kamyuter injinering ” fakulteti

Kamyuter injinering yo‘nalishi

710-20 – guruh talabasi

AZIZJONOV NODIRBEKNING

“ Raqamli qurilmalarni loyihalashga kiris”

Mustaqil ishi


Farg‘ona
Mavzu: Multipleksorlar va demultipleksorlar

Reja:

1. 
   Muallifning tanimi - Multipleksorlar va demultipleksorlar nima?
   
2. 
   Multipleksorlar qanday ishlaydi?
   
3. 
   Demultipleksorlar qanday ishlaydi?
   
4. 
   Multipleksor va demultipleksorlar o'rnatilishidan qabul qilish uchun kerakli ma'lumotlar nimalar?
   
5. 
   Mux va demux qurilmalarining muhim sifatlari nimalar?
   
6. 
   Mux va demuxning oddiy misollarini keltirish.
   
7. 
   Mux va demuxning amaliyotda ishlatilishining misollari.
   
8. 
   Mux va demuxning keng tashqi soxalarida qo'llanishining misollari.
   
9. 
   Mux va demuxning yutuqlari va cheklovlari.
   
10. 
    Mux va demuxning elektronika sohasidagi ilgari, taraqqiyot va ko'nikmalar.
    

Reja yuzasidan ma’lumotlar:

1. 
   Muallifning tanimi - Multipleksorlar va demultipleksorlar nima?
   

Multipleksorlar va demultipleksorlar, elektronik sirkutlar hisoblanadi va ular ma'lumotni birlashtirish va ajratish uchun ishlatiladi.

Multipleksor (mux) - bu, bir nechta kiruvchi siqnallarni bir chiptan o‘tkazish uchun ishlatiladigan sirkutdir. Multipleksor, kiruvchi kanallarni tanlash uchun kirishlarni qabul qiladi va faqatgina bir kirishni chiptan chiqaradi, o‘tkazilayotgan siqnalning qaysi kiruvchi kanalga kiradi.
Demultipleksor (demux) - bu, kiruvchi siqnalni bir nechta siqnalga ajratish uchun ishlatiladigan sirkutdir. Demultipleksor, kiruvchi siqnalni qabul qiladi va uni ajratish uchun to‘plamdagi muayyan bir kanalga yo‘naltiradi.
Soddalashtirish uchun aytgancha, multipleksorlar bir nechta siqnalni birlashtiradi va demultipleksorlar siqnalni ajratadi.

2. Multipleksorlar qanday ishlaydi?

Multipleksorlar, bir nechta kiruvchi siqnallarni birlashtirish uchun ishlatiladi. Bu sirkutlar, bir nechta kiruvchi kanalga ega bo‘lgan kirishlar va birchi chiptan chiqarishni o‘z ichiga oladi.

Kiruvchi kanallar soni bo‘lgan multipleksorda, kiritilgan har bir siqnal o‘zining birlashma mux-larini topadi va mos mux-lariga qo‘yadi. Bir muxning kiritilgan har bir kanalni qabul qilish uchun mux-lari tanlash uchun bitta yuqori marta mux-sirasi ishlatiladi. Mux-sirasi, mux-larni tanlash uchun mux-lar sonini kamaytiradi.
Masalan, 8 ta kiruvchi kanalga ega bo‘lgan mux-lar uchun, mux-sirasi 3 bitdan iborat bo‘ladi va 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110 va 111 mux-lariga mos mux-larni tanlash uchun ishlatiladi. Mux-lar, tanlangan kiruvchi kanaldan kiritilgan siqnalni oladi va birlashgan siqnalni chiptan chiqaradi.
Bunday usulda, bir nechta siqnalni bir joyda birlashtirish uchun mux-lari ishlatish, siqnal o‘tkazishda mijozlar uchun ko‘p xizmatni taqdim etishni osonlashtiradi.
3.Demultipleksorlar qanday ishlaydi?

Demultipleksorlar, bir mux-dan kelayotgan kiruvchi siqnallarni ajratish uchun ishlatiladi. Demultipleksorlar, mux-lari ajratish jarayonining qarshisidagi operatsiyalarni bajaradi.

Demux-larda, kiritilgan siqnal mux-lardan biriga kelayotgan mux-sirasi va ajratiladigan siqnalning qabul qilingan kanalini tanlash uchun mux-sirasi ishlatiladi. Mux-sirasi, demux-larni tanlash uchun mux-lar sonini kamaytiradi.
Demultiplexorni qabul qilingan siqnal, mux-sirasi tomonidan tanlangan kanaldan olingan mux-lardan biriga yuboriladi. Mux, siqnalni qabul qiladi va uni ajratish uchun mos kanalga yo‘naltiradi.
Demux-lar, bir nechta siqnalni bir joydan ajratish uchun ishlatiladi va bu, mux-lardan kelgan katta siqnal to‘plamlarini qayta ishlay olmasdan o‘zaro ajratishga imkon beradi. Demux-lar, mux-lar bilan birlikda foydali sirkutlardir va bu, ma'lumotlar o‘tkazishni osonlashtiradi.

4.Multipleksor va demultipleksorlar o'rnatilishidan qabul qilish uchun kerakli ma'lumotlar nimalar?

Multipleksor va demultipleksorlar uchun o'rnatilishida quyidagi ma'lumotlar kerak bo‘ladi:

Qancha kiruvchi kanallar kerak: Bu, multipleksor yoki demultipleksorning qancha kiruvchi kanalga ega bo‘lishini aniqlaydi. Bu, siqnalning birlashgan yoki ajratilgan kanallar sonini ifodalaydi.
Kiruvchi kanallarning turlari: Bu, kiruvchi kanallarning turini aniqlaydi. Misol uchun, analog yoki raqamli bo‘lishi mumkin.
Mux-sirasi soni: Bu, multipleksor uchun mux-sirasi sonini aniqlaydi. Mux-sirasi, mux-larni tanlash uchun ishlatiladi va bir mux-sirasi soni ko‘p mux-larga ega bo‘lgan multipleksorlarda ko‘p bitlardan iborat bo‘ladi.
Siqnal turi: Bu, siqnalning turini aniqlaydi. Misol uchun, analog yoki raqamli bo‘lishi mumkin.
Tizimining aralashmasi: Bu, multipleksor yoki demultipleksorni tizimi bilan bog‘liq bo‘lgan tizimining aralashmasini ifodalaydi. Misol uchun, bu, mux-dan kelib o‘tadigan kiruvchi siqnal va demux-ga yuboriladigan ajratilgan siqnal tizimining aralashmasini ifodalaydi.
Tizimning yoniga ko‘ra, sirkutning boshqa zarur elementlari: Bu, multipleksor yoki demultipleksorni tizimi bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa zarur elementlarni ifodalaydi. Misol uchun, bu, mux-larni birlashtirish uchun xor sirkuti yoki demux-larni ajratish uchun xor sirkuti kabi zarur elementlarni ifodalaydi.
Bu ma'lumotlar, multipleksor va demultipleksor tizimini to‘g‘ri o‘rnatish uchun kerakli bo‘lgan ma'lumotlardir.
5. Mux va demux qurilmalarining muhim sifatlari nimalar?

Mux va demux qurilmalarining muhim sifatlari quyidagilar bo‘ladi:

Kiruvchi kanallarning soni: Mux-lar, bir nechta kiruvchi kanalni biriga birlashtirish uchun ishlatiladi. Demux-lar esa, bir mux-dan kelib o‘tadigan kiruvchi kanallarni ajratish uchun ishlatiladi. Bu son mux va demux qurilmalarining muhim sifatlari hisoblanadi.
Mux-sirasi soni: Mux-sirasi soni, mux-larni tanlash uchun mux-sirasi ishlatiladigan multipleksorlarda ko‘p bitlardan iborat bo‘ladi. Bu son mux-lar bilan ishlaydigan demultiplexorlarda juda muhim hisoblanadi.
Siqnal turi: Mux-lar, analog yoki raqamli siqnalni biriga birlashtirish uchun ishlatiladi. Demux-lar esa, analog yoki raqamli siqnalni ajratish uchun ishlatiladi.
Aralashma xususiyatlari: Mux va demux-lar, tizimining aralashmasiga ko‘ra o‘zaro bog‘liq bo‘lgan sirkutlar va boshqa elementlarga ega bo‘lishi mumkin. Bu sifatlar, mux va demux qurilmalarini to‘g‘ri ishlatish uchun juda muhim hisoblanadi.
Chipta hajmi: Mux va demux-lar, shuningdek, yordamchi sirkutlar va boshqa elementlarning hajmi juda muhim hisoblanadi. Bunda, chipta hajmi kichik bo‘lgan mux va demux-lar boshqa qurilmalarga nisbatan qulay hisoblanadi.
Tezlik: Mux va demux-larning ishlab chiqarish tezligi va to‘g‘ri ishga tushirish tezligi, ularning muhim sifatlari hisoblanadi. Bu sifatlar, mux va demux-lar bilan ishlovchi tizimni tezroq va sifatli ishlatishni ta’minlash uchun juda muhimdir.
Bu kabi sifatlar, mux va demux-larni to‘g‘ri ishlatish uchun kerakli ma'lumotlar hisoblanadi.

6. Mux va demuxning oddiy misollarini keltirish

Mux va demux qurilmalarining oddiy misollari quyidagilardir:
Oddiy Mux: Ushbu misolda, ikki kiruvchi siqnal mux-lar yordamida birlashtiriladi. Bitta mux-ning uch xil kiruvchi kanali bo‘lishi mumkin. Mux-sirasi soni, mux-lar tomonidan biriga birlashtirilgan kiruvchi kanallarning sonini ifodalaydi. Mux-sirasi 2 bo‘lgan mux-da, 2^2=4 ta kiruvchi kanalni birlashtirish mumkin. Mux-sirasi 3 bo‘lgan mux-da, 2^3=8 ta kiruvchi kanalni birlashtirish mumkin.
Oddiy Demux: Ushbu misolda, bir mux yordamida kelgan bitta siqnal ajratiladi. Bitta demux-ning uch xil chiquvchi kanali bo‘lishi mumkin. Demux-sirasi soni, demultiplexorlarning kiruvchi kanallarning sonini ifodalaydi. Demux-sirasi 2 bo‘lgan demux-da, kelgan siqnal 2 ta chiquvchi kanalga ajratiladi. Demux-sirasi 3 bo‘lgan demux-da, kelgan siqnal 8 ta chiquvchi kanalga ajratiladi.
Kommutator: Ushbu misolda, ikki yoki undan ko‘p mux qurilmalarini birlashtirib, bir nechta kiruvchi kanalni bir-biriga ulashish mumkin. Kommutatorlarni tarmoqda kutilmagan siqnal qayta birlashtirish uchun ishlatish mumkin.
Mux va Demux bilan raqamli aralashma: Ushbu misolda, mux yordamida bir nechta raqamli siqnal birlashtiriladi va demux yordamida ularga ajratiladi. Shuningdek, mux yordamida bir nechta analog siqnal birlashtirilishi ham mumkin.
Bu kabi oddiy misollar, mux va demux qurilmalarining ishlatilishi va ularning muhim sifatlarini tushunish uchun yordam beradi.
7. Mux va demuxning amaliyotda ishlatilishining misollari.

Mux va demux qurilmalari amaliyotda ko'p yo'nalishlarda ishlatiladi. Quyidagi misollar bundan namunadir:

Muxning o'rtasida muvofiqlashgan demux qurilmasi hamda aynan shunchalik mux qurilmasi amaliyotda ishlatiladi, masalan, yuqorida ko'rsatilgan sifatlarga ega bo'lganlar.
Axborot uzatish tarmoqlari: mux va demux tarmoqlari birlashtirilgan mux-demux bloklari, ma'lum bir amalni bajarish uchun, masalan, ko'p shtat mux qurilmalaridan foydalaniladi. Bu ko'rsatkichlarga muhim amaliyotida sayohat uchun ishlatilgan elektronika mavjud.
Komp'yuter jangovar tizimlarida: yuqorida aytib o'tilganidek, kommutatorlar shaklida mux va demuxlar o'z o'rniga ishlatilishi mumkin.
Mux va demuxlar, raqamli signal uzatish tizimlarida foydalaniladi, masalan, telekomunikatsiya tizimlari va boshqa muhim ko'rsatkichlar.
Mux va demuxlar asosan, tizimni simplifikatsiyalash, tarmoqni yoritish va yoki siqnalni o'zlashtirish maqsadida ishlatiladi. Masalan, yo'nalishga ko'ra, bir nechta mux va demux qurilmalari birlashtirib komp'yuter tarmoqining hammasini uzaytirish uchun yoki uzatish tarmoqining ta'sirini oshirish uchun foydalanilishi mumkin.

8. Mux va demuxning keng tashqi soxalarida qo'llanishining misollari.

Mux va demuxning keng tashqi soxalarida ham foydalaniladi. Misollar quyidagicha bo'lishi mumkin:

Telekomunikatsiya tizimlari: Telefoniya va uyali aloqa xizmatlarida mux va demux qurilmalari foydalaniladi. Bu qurilmalar, aloqa tarmoqlaridan o'tkan ma'lumotni birlashtirish, bitta o'zaro aloqani bir nechta abonentlarga tarqatish va sana uzatish uchun ishlatiladi.
Televizion tizimlari: Televizion kanallari ko'rsatish uchun mux va demux qurilmalari foydalaniladi. Mux qurilmasi kanallarni birlashtiradi va demux qurilmasi esa har bir kanalni alohida uzatish uchun foydalaniladi.
Satellit va nafarzand tarmoqlar: Mux va demux qurilmalari shu tarmoqlarda ma'lumotlarni birlashtirish, nafarzand tarmoq tuzilishlari orqali foydalanuvchilarga tarqatish va boshqa maqsadlar uchun foydalaniladi.
Data uzatish tarmoqlari: Mux va demux qurilmalari data uzatish tarmoqlarida ishlatiladi. Mux qurilmasi, bir nechta data tarmoqlarini birlashtiradi va demux qurilmasi esa har bir data tarmoqini alohida uzatish uchun foydalaniladi.
Avtomatlashtirish va kontrol tizimlari: Mux va demux qurilmalari avtomatlashtirish va kontrol tizimlarida ham ishlatiladi. Bu qurilmalar, muxning bir nechta signalni birlashtirish yoki demuxning bir nechta aloqani alohida tarqatish yoki uzatishga imkon beradi.
Bunday soxalarda mux va demux qurilmalari ko'p yoki kam muxqati o'zgartirib va qo'llanishida bundan tashqari boshqa qurilmalar foydalaniladi.

9. Mux va demuxning yutuqlari va cheklovlari.

Mux va demuxning yutuqlari va cheklovlari quyidagicha bo'lishi mumkin:

Muxning yutuqlari:
Yutuq soni muxqatga bog'liq: Mux qurilmasining yutuqlari, muxqatning soniga bog'liq bo'ladi. Agar muxqatda 2^N ta aloq bo'lsa, muxning yutuqlarining soni N ta bo'ladi.
Yutuq bandi muxqat bandiga bog'liq: Muxning yutuqlari, muxqat bandining birinchi yoki oxirgi bo'lgan barcha aloq bantlari uchun yagona band bo'ladi.
Muxning aloqa xavfsizligi: Mux qurilmasining yutuqlari, aloqa xavfsizligini ta'minlash uchun qo'shimcha yutuqlar ham o'z ichiga oladi. Masalan, muxda bo'lgan fiksatsiya yutuqlari, aloqni tekshirish va noto'g'ri yuborishni aniqlash uchun ishlatiladi.
Demuxning yutuqlari:
Yutuq soni demuxqatga bog'liq: Demux qurilmasining yutuqlari, demuxqatning soniga bog'liq bo'ladi. Agar demuxqatda 2^N ta aloq bo'lsa, demuxning yutuqlarining soni N ta bo'ladi.
Yutuq bandi demuxqat bandiga bog'liq: Demuxning yutuqlari, demuxqat bandining aloq bantlaridan har biri uchun alohida band bo'ladi.
Demuxning aloqa xavfsizligi: Demux qurilmasining yutuqlari, aloqa xavfsizligini ta'minlash uchun qo'shimcha yutuqlar ham o'z ichiga oladi. Masalan, demuxda bo'lgan fiksatsiya yutuqlari, aloqni tekshirish va noto'g'ri yuborishni aniqlash uchun ishlatiladi.
Mux va demuxning cheklovlari quyidagicha bo'lishi mumkin:
Boshqa mux va demuxlarga nisbatan mux va demuxning cheklovi o'sha muxqat va demuxqatda ishlatiladigan aloq bantlarining cheklovi bilan belgilanadi.
Yutuqlarning ishlatilishi: Mux va demuxning cheklovi, yutuqlarning qanday ishlatilishi bilan belgilanadi. Muxning cheklovi, muxda ishlatiladigan aloq bantlari bilan bir qatorda, demuxning cheklovi esa aloq bantlari bilan bir-biriga bog'liq bo'ladi.
Alohida mux va demux yutuqlari: Mux va demuxning cheklovi, alohida mux yoki demux qurilmal

10.Mux va demuxning elektronika sohasidagi ilgari, taraqqiyot va ko'nikmalar.

Mux va demux, elektronika sohasidagi muxlarni o'rnatishda va to'plamlashda katta rol o'ynagan qurilmalardir. Mux va demuxning ilgari va taraqqiyoti quyidagicha:

Teknologik tarqatish: Keyingi yillarda mux va demuxlar, kichik mikrochiplar (small-scale integration - SSI), ortiqcha kichik mikrochiplar (medium-scale integration - MSI), yuqori kichik mikrochiplar (large-scale integration - LSI), super LSI (VLSI) va ultra LSI (ULSI) xususiyatlari bilan yaratilgan. Bu qurilmalar, mux va demuxlarni ishlab chiqarishda zamonaviy texnologiyalarni qo'llash va tashqi faktorlarni minimallashtirish uchun yaratilgan.
Ishlatiladigan materiallar: Mux va demuxning yaratilishida ishlatiladigan materiallar, uning xususiyatlariga va qulayligiga bog'liq. Mux va demuxlar, silikon, qog'oz, vositachilar va shoshilinch materiallar ishlatilgan.
Murakkablik: Mux va demuxlar, murakkablik darajasiga qarab ayirboshlash mumkin. Bu mux va demuxlar murakkablik darajasini oshirish uchun yana bir qancha mux va demuxlar to'planadi. Bu qurilmalar, mux va demuxlarning katta xavfli, murakkab mux va demuxlar sifatida aniqlanadi.
Mux va demuxning elektronika sohasidagi ko'nikmalariga quyidagilar kiradi:
Mux va demuxlar, qurilishi va ishlashi oson bo'lgani uchun, ular yirik ishlab chiqarish kompaniyalari tomonidan ishlab chiqariladi.
Bu qurilmalar, avtomatlashtirilgan tizimlarning bir qismi sifatida ishlatiladi. Mux va demuxlar, kompyuter tizimlari, telefon tizimlari va boshqa ko'plab texnologik tizimlar kabi muhim sohalarda ishlatiladi.
Mux va demuxning yaratilishidagi texnologik taraqqiyot, ularning murakkablik darajasini kamaytiradi va xavfni kattalashtiradi.
Mux va demuxlar, elektronika sohasida, aloq yordamida ma'lumotlarni o'zaro almashishni osonlashtirish uchun, avtomatlashtirilgan tizimlarning bir qismi sifatida ishlatiladi.