Axborot tеxnologiyalari kafеdrasi kurs ishi «dasturlash tillari» fanidan kurs ishi mavzu: C++ dasturlash tilida for, while va do while operatoriga doir dastur tuzish

while() { operatorlar; }
Agar shart chin qiymat qabul qilib tursa {} ichidagi operatorlar bajarilaveradi, qachonki shart yolg‘on bo‗lgandagina takrorlanish o‗z ish faoliyatini to‗xtatadi. Takrorlash strukturasi bir ifoda yoki blokni ma'lum bir shart to‗g'ri (true) bo‗lishi davomida qaytarish imkonini beradi. Qaytarilayotgan ifoda shartga ta'sir ko‗rsatishi kerak. Ma'lum bir vaqt o‗tgandan keyin shart false ga o‗zgartilishi kerak. Bo‗lmasa while (davomida) tugatilmaydi. while faqat o‗zidan keyin kelgan ifodaga ta'sir qiladi. Agar biz bir guruh amallarni qaytarmoqchi bo‗lsak, ushbu blokni {} qavslar ichiga olishimiz kerak. Shart takrorlanuvchi blokning boshida tekshirilgani sababli, agar shart noto‗g'ri bo‗lib chiqsa, blokni hech ijro ko‗rmasligi ham mumkin. While operatori tarkibidagi shart yolg‘on qiymat qabul qilganda operatorlar bajarilmasdan qoladi, shart chin qiymat qabul qilgandagina operatorlar bajariladi. Ba‘zi hollarda shart takrorlanish boshidan yolg‘on qiymat qabul qiladi, bunda takrorlanish bir marta ham bajarilmaydi. Shart chin qiymat qabul qilib, lekin takrorlanish tanasida shart tarkibi o‗zgartirilmasa, takrorlanish cheksiz bo‗lib qoladi. Misol: Salom so‗zini ekranga n mart chiqarilsin. Bu masalani for sikl operatori yordamida ham ifodalash mumkin, lekin while operatorining mohiyatini o‗rganish uchun oddiy masala yordamida qaraymiz.


While operatorini dasturlash tarkibida ishlatish vaqtida doimo takrorlanish tarkibidagi shart bilan tekshiriladigan bitta o‗zgaruvchi olish kerak. Bu masalada shart bilan tekshirish uchun i o‗zgaruvchisi tanlandi. Takrorlanish sonini n orqali i bilan solishtirish natijasida aniqlanadi. While operatorining ishlash jarayoni yuqoridagi misolda quyidagicha. Boshlang‘ich holatda i=1 shart i<=n(1<=3) chin Qadam1: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=2; shart i<=n(2<=3) Qadam2: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=3; shart i<=n(3<=3) Qadam2: salom so‗zi ekranda chiqariladi i=4; shart i<=n(4<=3) yolg‘on takrorlanish to‗xtatiladi. Misol: n berilganda k!




Yuqoridagi dastur tarkibidagi shart p faqat 0 bilan solishtiriladi 0 dan farqli bo‗lsa, takrorlanish bajarilaveradi, demak takrorlanish cheksiz bo‗lib qoladi. Takrorlanish cheksiz bo‗lmasligi holatini quyidagi misol orqali tekshiramiz. Misol: “Misol” so‗zini ekranga n marta chiqaring.

while so‘zidan keyin qavs ichida qiymat berish buyruqlari ham bo‗lishi mumkin va bu buyruqlar mantiqiy ifodadan vergul (,) belgisi bilan ajratiladi hamda ushbu qiymat berish buyug‗i bajarilib, keyin mantiqiy ifodaning qiymati tekshiriladi. Qavs ichidagi oxirgi ifoda mantiqiy ifoda bo‗lishi kerak. Sikl buyrug‗i quyidagi ko‗rinishda bo‗lsa ham ishlaydi. While (s+= i++, i<=10); Qiymat berish buyrug‗i ikki yoki undan ortiq bo‗lishi ham mumkin. Masalan, quyidagicha o‗zgarish qilinsa juft sonlar yig‗indisi hisoblanadi. while (i+=1, s+=i++, i<=10); Agar sikl buyrug‗ida buyruqlar yoki buyruqlar bloki bo‗lmasa ham (;) bo‗lishi shart, aks holda keyingi buyruqni sikl tanasi deb tushunadi. Masalan, oxirgi buyruqda (;)bo‗lmasa, ya‘ni while (i+=1; s+=i++, i<=10) kabi bo‗lsa dastur natijasi quyidagicha bo‗ladi:

s = 2 s = 6 s = 12 s = 10 Demak, while sikl buyrug‗ida qavsdan keyin (;) qo‗yish buyruqlar blokining bo‗shligini bildiradi. Misol. Tanlangan natural sonning raqamlari ko‗paytmasini topish dasturini tuzing.

Ushbu misolda takrorlanish buyrug‗ini quyidagicha ham tashkil qilish mumkin edi. p=1; while (a) {a1 = a%10, a=a/10; p=p*a1}; bunda takrorlanish buyrug‗ining bajarilish tartibi bo‗yicha buyruqlar har bajarilganda tanlangan sonning o‗ng tomonidan bitta raqami qirqib olinib, p ga ko‗paytirilib borilaveradi, toki a=0 bo‗lguncha. Demak while tarkibidagi shart son qiymat bilan berilsa, bunda kamayish tartibida berilish kerak va berilgan son 0 ga tenglashganda takrorlanish to’xtatiladi.