Axborot texnologiyalari” kafedrasi ma’lumotlarni tiklash

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi

MA’LUMOTLARNI TIKLASH
fanidan amaliy ishlar bo‘yicha
Uslubiy ko‘rsatma

TOSHKENT - 2023
.

1-amaliy mashg‘ulot. Ma’lumotlarni tiklash strategiyasini loyihalash. Ma’lumotlarni tiklash prinisiplari

Ishdan maqsad: Ma’lumotlarni tiklash strategiyasini loyihalash va ma’lumotlarni tiklash prinisplaridan foydalanish.
Ma’lumotlarni tiklashda umuman bir xil holatlar mavjud emas. Yo‘qotilgan barcha fayllarni asl nomlari va katalog tuzilishi bilan tiklash mumkin. Boshqa hollarda, faqat fayllar tarkibini tiklash mumkin, boshqa parametrlar, masalan, ismlar, ular joylashgan katalog tuzilishi, vaqt belgisi tiklanmaydi. Barcha tiklangan fayllarga zarar etkazadigan holatlar mavjud. Shuning uchun, foydalanuvchilar doimo bir xil savolga duch kelishadi: nega bu sodir bo‘lmoqda?
Masalani qo‘yilishi: Yo‘qotilgan barcha fayllarni asl nomlari va katalog tuzilishi bilan qayta tiklash.
Buni tushunish uchun fayllarni diskda saqlash va ularni tiklash printsiplarini ko‘rib chiqamiz. Texnik mutaxassis tomonidan ma’lumotlarni qayta tiklashning professional ko‘nikmalarini o‘zlashtirishi uchun bir necha yillar ketishi mumkin bo‘lsa-da, oddiy foydalanuvchi uchun ma’lumotlarni qayta tiklash asoslarini o‘rganish tezda baholash va undan keyingi foydalanish uchun mos keladigan ma’lumotlarni tiklash dasturini tanlashga imkon beradi.
Fayllar diskda qanday joylashgan?
Diskdagi fayllarning joylashuvining o‘ziga xos xususiyatlarini bilish, ular yo‘qolgan taqdirda ularni qanday tiklash mumkinligini tushunishga imkon beradi.
Ko‘pgina zamonaviy operatsion tizimlar qattiq diskni bir nechta mustaqil qismlarga ("tom") ajratishadi. DOS/Windows turdagi operatsion tizimda ushbu bo‘limlar "mantiqiy disklar" deb nomlanadi. Mantiqiy disklarga nom beriladi va ular uchun yorliq ham o‘rnatishingiz mumkin (aniqlik uchun), masalan, C: (Tizim) yoki D: (Ma’lumotlar). Har bir bo‘lim bir xil diskdagi boshqa bo‘limlardan mustaqil bo‘lgan o‘z fayl tizimiga ega.
Masalan, Windows o‘rnatilgan fizik qattiq disk ikkita mantiqiy diskdan iborat bo‘lishi mumkin: biri NTFS fayl tizimi bilan, ikkinchisi FAT32 fayl tizimi bilan. Diskni bo‘lish (C, D yoki E qismlarga ajratish) to‘g‘risidagi ma’lumotlar qattiq diskning bosh boshqaruv qismi (головка) da saqlanadi. U odatda "bo‘lim jadvali" (таблица тома) yoki "bo‘lim xaritasi" (карта тома) deb nomlanadi. Oddiy bo‘lim tuzilishi 1-rasmda keltirilgan.

1-rasm: Qattiq disklarning tuzilishi
1-rasmda joylashgan qattiq disk ustki qismi va bo‘lim tuzilishi haqidagi ma’lumotlar "meta ma’lumotlar" deyiladi. Bu diskda haqidagi umumiy ma’lumotlar to‘g‘risidagi bo’limdir. Xuddi shu tarzda, har bir bo‘lim yoki mantiqiy disk ikki qismga bo‘linadi: birinchisi disk haqida ma’lumot (papka tuzilishi, fayl tizimi va boshqalar), ikkinchisida fayllarni tashkil etuvchi ma’lumotlar mavjud. Ushbu bo‘linma metadata bilan boshlanib, diskdagi bo‘shliqni optimallashtirish , fayllarni tezroq qidirish va ishonchliligini oshirishga imkon beradi. 2-rasmda odatdagi mantiqiy disk tuzilishi ko‘rsatilgan.
2-rasm: Mantiqiy disk tuzilishi. Disk haqidagi xizmat ma’lumotlari: bo‘lim hajmi, fayl tizimining turi va hk.
Fayl va papka ma’lumotlari - bu fayl nomlari, hajmi, sanasi/vaqti va boshqa texnik ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan fayl yozuvlaridir. Ushbu ma’lumot diskdagi fayllarning aniq fizik joylashuvlarini (manzillarini) ham o‘z ichiga oladi. Ushbu ma’lumot odatda bir xil diskda zaxiralanadi. Ushbu ma’lumotlar turli xil fayl tizimlarida turli xil usullarda saqlanadi. Masalan, FAT fayl tizimida u fayllarni taqsimlash jadvalida (FAT-File Allocation Table), NTFS fayl tizimida Master File Table (MFT) da joylashgan.
Faylni o‘qish kerak bo‘lganda, kompyuter birinchi navbatda fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarni ko‘rib chiqadi va ushbu fayl haqida yozuv qidiradi. Keyinchalik, faylning manzili qidiriladi va diskdagi ma’lum joyga o‘tish amalga oshiriladi, so‘ngra fayl ma’lumotlari o‘qiladi. Bir joyda joylashgan diskda (bir-birining yonida joylashgan) fayllar uchun qidiruv tizimi soda xolatda amalga oshiriladi. Shu bilan birga, diskdagi fayllar qismlarga bo‘linishi mumkin, ya’ni bir-biriga yaqin bo‘lmagan bir nechta joylarni egallashi mumkin. Bunday xolat tez-tez sodir bo‘ladi, lekin ko‘pchilik foydalanuvchilar buni bilishmaydi. Bundan tashqari, agar siz Windows Explorer yoki Finder (Mac OS) da faylga murajaat qilsangiz, har doim faqat bitta faylni ko‘rasiz, chunki fayl qismlarini yig‘ish bo‘yicha barcha operatsiyalar operatsion tizimda sodir bo‘ladi. Fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarda saqlangan faylning barcha qismlarining manzillari uni o‘qish paytida darhol topiladi. Ushbu ma’lumot va uni qanday olish fayllarni tiklashda juda muhimdir.
Faylni o‘chirishni uning ma’lumotlarini bir zumda yo‘q qilmaydi. Buning o‘rniga fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarga faylning o‘chirilganligini ko‘rsatadigan ba’zi o‘zgarishlar kiritiladi. Ba’zi operatsion tizimlarda fayl oddiygina o‘chirilgan deb belgilanadi va faylga tegishli barcha metama’lumotlar yangi fayl haqidagi metama’lumotlar ustiga yozilguncha saqlanib qoladi. Windows fayl tizimlarida fayllar shu tarzda o‘chiriladi. Boshqa operatsion tizimlarda (masalan, Mac OS X) o‘chirilgan faylning yozuvlari to‘liq yo‘q qilinadi. Agar operatsion tizimga bog‘liq holda fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotdagi fayl haqidagi ma’lumotlar saqlanib qolsa yoki fayl o‘chirilgandan so‘ng darhol o‘chirilsa, u holda boshqa operatsion tizimdagi fayl maydoni ushbu operatsion tizim boshqa faylni yozish uchun zarur bo‘lgunga qadar saqlanib qoladi. Agar diskka boshqa fayllar yozilmagan bo‘lsa, unda fayl va uning ma’lumotlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar saqlanadi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, fayl ma’lumotlari haqida ma’lumot saqlanadigan diskning joyida fayllar va papkalar haqidagi ma’lumotlarning zaxira nusxasi ham mavjud. Bundan tashqari, diskdagi turli joylarda joylashgan fayllar va papkalarning tuzilishi haqida ba’zi qo‘shimcha ma’lumotlar bo‘lishi mumkin.