Axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali "kompyuter injiniring" fakulteti

4. Axborot oʻlchovining boshqa me’yorlari 
Keyingi vaqtlarda koʻplab mualliflar tomonidan axborot ma‘nosini oʻlchash 
uchun har xil miqdoriy oʻlchamlar koʻrilgan, masalan,

maqsad tushunchasiga tayangan oʻlchov (A.Xarkevich va boshqalar);

tezaurus tushunchasiga T= tayangan me‘yor, bu yerda X, Y, Z – 
bu bilimlarning mos tarzda ismlari, ma‘nolari va qiymatlari 
(pragmatiklari)ning toʻplamlari (Yu. Shreyder i va boshqalar);

ikkilik soʻzlarning tiklanish murakkabligi me‘yori (A.

Kolmogorov va boshqalar);

apostreor bilimlar me‘yori (N. Viner va boshqalar);

muvaffaqiyatli qaror qabul qilish me‘yori (N. Moiseyev va boshqalar);

axborot oʻxshashligi va farqlanishlari me‘yori va axborot oʻlchamlariga 
qaratilgan yondoshishlar. 
4.Tizimli tahlilning turli yondashuvlari 
Tizimli tahlil (analytics)ning turli yondoshuvlari quyidagilar bo'lishi mumkin: 
1.Ma'lumotlar tahlili (Data Analysis): Bu yondashuv odatda ma'lumotlarni 
o'rganish, o'rganilgan ma'lumotlarni tahlil qilish, aniqlash va ma'lumotlardan 
maqsadga muvofiq natijalar chiqarishni o'z ichiga oladi. Bu yondashuvning asosiy 
maqsadi statistik hisob-kitoblari, hisobotlar, grafiklar va boshqa usullar yordamida 
ma'lumotlarni o'rganish va ularning aniq hisobotlarini yaratishdir. 
2.Texnologik tahlil (Technological Analysis): Bu yondashuv texnologik 
o'zgarishlarni o'rganish va bularni kompaniyaning tizimlariga qo'llashni aniqlashga 
yo'naltiriladi. 
Bu 
yondashuvning 
maqsadi 
kompaniyalarni 
innovatsion 
yo'nalishlarda rivojlantirish, yangiliklarga va boshqa texnologik o'zgarishlarga 
qiziqish yaratishdir. 
3.Bozor tahlili (Market Analysis): Bu yondashuv bozor rivojlanishini 
o'rganishga va kompaniya uchun yangi bozorlarni aniqlashga yo'naltiriladi. Bu 
yondashuvning asosiy maqsadi savdo sotish va marketing strategiyalarini 
rivojlantirishdir. 
4.Mazkur vaqtning ta'siri (Time Series Analysis): Bu yondashuv mazkur vaqt 
davomida ma'lumotlarning turli o'zgarishlarini o'rganish va u o'zgarishlarga qarab 
kelajakdagi holatni bashorat qilishga yordam beradi. Bu yondashuvning asosiy 
maqsadi kelajakdagi tendentsiyalarni aniqlash, sezilar va sezilishlarni boshqarishni 
rivojlantirishdir. 
5.Kechikish modellari (Regression Analysis): Bu yondashuv ma'lumotlarning 
bir-biriga qarama-qarshi ta'sirini o'rganishga yordam beradi. Bu yondashuvning 
asosiy maqsadi ma'lumotlarning o'zaro bog'liq bo'lganligini aniqlash, ko'nikmalar va 
tendentsiyalarni qarib chiqish va boshqa prognostik usullar bilan ishlashni 
rivojlantirishdir. 
Tizimli tahlil murakkab masalalarni qismlarga ajratish va ularni mantiqiy, 

---

bosqichma-bosqich tekshirish usulidir. Tizimli tahlil qilishning turli xil 
yondashuvlari mavjud bo'lib, eng to'g'risi ko'rib chiqilayotgan muammoga bog'liq. 
Ba'zi mashhur yondashuvlar orasida ildiz sabablari tahlili, funktsional tahlil, foyda-
xarajat tahlili, jarayon tahlili, xavf tahlili va qarorlar daraxti tahlili va boshqalar 
kiradi. Har bir yondashuvning o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklari bor, shuning 
uchun ularning barchasini tushunish va berilgan vaziyat uchun to'g'ri tanlash 
muhimdir. Bundan tashqari, bir nechta yondashuvlarni birlashtirish foydali bo'lishi 
mumkin, ayniqsa muammo murakkab bo'lsa. 
1. To'siqlarni tahlil qilish: Bu usul tashkilot taraqqiyotini sekinlashtiradigan 
barcha mumkin bo'lgan to'siqlarni ko'rib chiqadi va keyin ularni tizimli ravishda hal 
qilishga va ularni buzishga harakat qiladi. 
2. SWOT tahlili: SWOT tahlili tashkilotning kuchli, zaif tomonlari, 
imkoniyatlari va tahdidlarini tahlil qilishdir. Bu tashkilotlarga uning 
muvaffaqiyatiga ta'sir etuvchi ichki va tashqi omillarni aniqlashga yordam beradi va 
keyin ish faoliyatini yaxshilash uchun choralar ko'radi. 
3. KPI tahlili: Asosiy samaradorlik ko'rsatkichlari (KPI) tashkilot yoki 
jarayonning samaradorligini o'lchash uchun foydalaniladigan ko'rsatkichlardir. KPI 
tahlili tashkilotning o'z maqsadlari va vazifalariga nisbatan qanday ishlashini 
tushunish imkonini beradi. 
4. Ildiz sabablarini tahlil qilish: ildiz sabablarini tahlil qilish - tuzatish choralarini 
ko'rish uchun muammolar, nosozliklar va hodisalarning asosiy sabablarini aniqlash 
usuli. Jarayon ma'lumotlarni to'plash, ularni tahlil qilish va keyin xulosalar asosida 
qaror qabul qilishni o'z ichiga oladi. 
5. PEST tahlili: PEST tahlili tashkilotga ta'sir etuvchi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy 
va texnologik omillarni ko'rib chiqadi. U tashkilotlarga tashqi tahdidlar va 
imkoniyatlarni aniqlashda va ularga javob berish strategiyalarini ishlab chiqishda 
yordam berishi mumkin. 
6. Sifat nazorati tahlili: Sifat nazorati tahlili mahsulot yoki xizmatdagi 
nuqsonlarni aniqlash va bartaraf etish uchun foydalaniladigan tizimli jarayondir. Bu 
potentsial muammolarni aniqlashni va keyin ularni oldini olish yoki ularning ta'sirini 
kamaytirish uchun choralar ko'rishni o'z ichiga oladi. 
Tizimli tahlilning turli yondashuvlari: 
1. Xarajat-foyda tahlili: Tahlilning bu turi taklif qilinayotgan loyiha yoki jarayon 
bilan bog'liq xarajatlar va foydalarni baholashni o'z ichiga oladi. Vaqt o'tishi bilan 
loyiha yoki jarayonning ta'sirini to'g'ri baholash uchun raqamli ma'lumotlardan 
foydalanishni talab qiladi. 
2. Risk tahlili: Risk tahlili taklif etilayotgan loyiha yoki jarayon bilan bog‘liq 
bo‘lishi mumkin bo‘lgan xavflarni baholashni o‘z ichiga oladi. Bu potentsial 
yo'qotishlar va / yoki mukofotlarni aniqlash va miqdorini aniqlashni, shuningdek, 
ushbu yo'qotishlar yoki mukofotlarning yuzaga kelish ehtimolini baholashni talab 
qiladi. 
3. Moliyaviy tahlil: Moliyaviy tahlil kompaniyalar, sheriklik yoki boshqa 
tashkilotlarning moliyaviy hisobotlarini tekshiradi. U asosli qarorlar qabul qilish 
uchun buxgalteriya balansi, daromadlar to'g'risidagi hisobot va pul oqimlari kabi 
moliyaviy hisobotlarni baholashni o'z ichiga oladi. 

---

4. Statistik tahlil: Statistik tahlil ma'lumotlarni tahlil qilish va bashorat qilish 
uchun matematik modellardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Tahlilning bu turi turli 
o'zgaruvchilar o'rtasidagi munosabatlar bo'yicha xulosalar chiqarish uchun 
ishlatiladi. 
5. Jarayon tahlili: Jarayon tahlili - muayyan jarayon qanday ishlashi va uni 
qanday yaxshilash mumkinligini tekshirish. Bu jarayonni individual bosqichlarga 
bo'lish va samaradorlik va samaradorlik uchun har bir bosqichni tahlil qilishni o'z 
ichiga oladi. 
6. Qarorlarni tahlil qilish: Qarorlarni tahlil qilish bir nechta variantlarni baholash 
va eng yaxshi variantni tanlashni o'z ichiga oladi. Bu har bir variantning ijobiy va 
salbiy tomonlarini tortish va mavjud ma'lumotlarga asoslanib qaror qabul qilishni 
talab qiladi. 
Xulosa 
Tizimli tahlil - bu yechim topish uchun muammolarni aniqlash va tahlil qilish 
uchun ishlatiladigan muammolarni hal qilish usuli. U turli yondashuvlarni o'z ichiga 
oladi, jumladan, lekin ular bilan cheklanmasdan, ildiz sabablarini tahlil qilish, 
ma'lumotlarni tahlil qilish, jarayonni tahlil qilish va ko'p o'lchovli tahlil. 
Ildiz sabablarini tahlil qilish muammoning asosiy sabablarini uning tarkibiy 
qismlariga bo'lish va ularni manbaga qaytarish orqali izlaydi. Ma'lumotlarni tahlil 
qilish yaxshilanish sohalarini yoki potentsial echimlarni aniqlash uchun tarixiy 
ma'lumotlar va tendentsiyalardan foydalanadi. Jarayon tahlili potentsial muammolar 
va takomillashtirish sohalari uchun jarayonni baholaydi. Ko'p o'zgaruvchan tahlil 
korrelyatsiya va tendentsiyalarni aniqlash uchun bir nechta o'zgaruvchilar o'rtasidagi 
munosabatni ko'rib chiqadi. 
Ushbu yondashuvlar muammolarni baholash va hal qilish uchun mustaqil yoki 
birgalikda ishlatilishi mumkin. Tizimli tahlil muammolarni hal qilish va yechimlarni 
tizimli va samarali tarzda aniqlashni ta'minlaydi.