Axborot tizimlari jamiyat paydo bo‘lgan paytdan boshlab mavjud, chunki jamiyat rivojlanishning turli bosqichlarida o‘z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan tayyorlangan axborotni talab etgan

Slackware Linux - Patrick Volkerding tomonidan 1992-yilda yaratilgan Slackware Linux bugungi kungacha amal qilayotgan eng dastlabki distributiv bo'lib hisoblanadi. Uning o'ziga xos tomonlari — o'ta oddiylik va tizimni moslashda ishlatiladigan grafik interfeysli dasturlarning yo'qligi, oddiy matnli o'rnatish dasturi. Ko'pgina distributivlar ko'p ishlatiladigan utilitalar uchun qulay bo'lgan interfeyslar yaratishga jiddiy e'tibor berayotgan bo'lsada, Slackware Linux foydalanuvchini «qo'lidan ushlab» yurmaydi, haligacha, barcha moslamalar matnli fayllarni tahrirlash bilan amalga oshiriladi. Shundan kelib chiqqan holda, Slackware Linux distributivini Linuks tizimini biroz o'rganish uchun bir qancha vaqtini ajratishga tayyor foydalanuvchilarga tavsiya qilish mumkin.
Slackware Linux ancha barqaror va xavfsizligi ham yuqori, server sifatida ishlatish talablariga ham javob beradi. Tajribali Linuks administratorlari ushbu distributivda ko'pgina paketlar o'zgartirilmaganligi va keyinchalik yangi xatoliklarni paydo bo'lishiga sabab bo'luvchi ortiqcha qo'lbola o'zgartirishlarsiz qo'llanilishi sababli potensial muammolar kam bo'lishini ta'kidlashadi. Yangi versiyalari unchalik tez chiqarilmasada (o'rtacha yilda bir marta), yangi paketlarni rasmiy relizdan so'ng bemalol yozib olish mumkin. Slackware Linux — Linuks operastion tizimi tuzilishini chuqurroq o'rganish niyatida bo'lganlar uchun mos keladigan distributiv.
Mandriva – fransuzlarning ajoyib distributivi hisoblanadi. Gael Duval tomonidan yaratilgan Mandriva Linux distributivi 1998-yilda birinchi marta taqdim qilinganidayoq o'zgacha bir mashhurlikka erishdi. Distributivni ishlab chiquvchilar Red Hat distributivini olib undagi andoza ish stolini KDE ish stoliga almashtirishdi va Linuksni o'rnatish qiyinligi haqidagi mifni yo'qqa chiqargan, ishlatish uchun juda oson, o'rnatish dasturini qo'shishdi. Mandriva Linux distributivi 2005-yilga qadar Mandrake Linux nomi bilan mashxur edi. 2005-yildan boshlab uning nomi Mandriva Linux deb o'zgartirildi. Mandrivadagi asbob-uskunalarni avto-aniqlash imkoniyati, disklarni bo'lish utilitalari bu boradagi eng yaxshi dasturlardan hisoblanadi.
Ko'pgina foydalanuvchilar boshqa distributiblarda topmagan qulayliklarni Mandrivada uchratishdi. Mandriva Linux shundan beri Linuks tizimidan ancha rivojlandi, yangi foydalanishni boshlaganlar va uy sharoitida ishlatuvchilar orasida mashxur distributivga aylandi. Mandrivani yaratish jarayoni to'liq ochiq bo'lib, yangi paketlar «cooker» deb nomlanuvchi katalogda har kuni paydo bo'ladi. Yana shuni aytish lozimki, Mandriva bugungi kunda o'zbek tilini qo'llab quvvatlayotgan yagona distributivdir.
Hozirgi kunga kelib Mandriva distributivi rivojlanish pallasida, ya'ni ular operatsion tizimning planshetlar uchun mo'ljallangan ko'rinishini ishlab chiqishmoqda. Bunday imkoniyatlar distributivning bepul emasligidan va uning sotuvidan kelib tushayotgan mablag' evazigadir. Aniq qilib aytadigan bo'lsak, distributivning bepul ko'rinishi Free deb nomlansa, bepul bo'lmagan ko'rinishi PowerPack deyiladi.
PowerPack sotib olishga arziydimi? Bu bizga kerakmi yoki yo'qmi. Bu ko'rinishidagi dasturda quyidagi paketlar mavjud:
— MP3, MPEG4(DivX), DVD larni o'qish uchun mo'ljallangan kodeklar
— Windows – muhiti o'yinlarini o'ynash imkoniyatini beruvchi Cedega emulyatori
— nVidia va ATI video kartalar uchun drayverlar.
Ammo hozirgi kunda internet tarmog'idan nVidia va ATI videokartalar uchun drayverlarni mutlaqo bepul ko'chirib olishingiz mumkin. Grafik muhitga kelsak, Gnome muhiti sizga to'g'ri keladi. Undan tashqari linux operastion tizimida ishlashni hohlagan inson o'yin o'ynash uchun bu operastion tizimdan foydalanmasa kerak. Shunday ekan nima uchun PowerPack? Bizga FreePack ham bo'laveradi. Mandriva ning tezkor xotirasi 512 Mb dan kichik bo'lgan kompyuterlarda KDE grafik interfeysi ko'tarmaydi, "osilib qoladi". Shuning uchun biz Gnome ni maslahat beramiz.
Ubuntu – Yetarlicha qiziq distributiv. Ubuntu so'zini tarjima qilganda afrikada foydalaniladigan qaysidir tilda "o'zgalarga nisbatan insoniylik munosabati" ma'nosini beradi.
Ubuntu Linux Linuks hamjamiyatiga bundan oldingi birorta ham loyiha amalga oshira olmagan tezlik bilan kirib keldi. U bunga tajribali o'yinchilar kabi erishdi: dastlab boshqa asosiy distributivlarni kuzatib bordi, ularni xatoliklarini o'rganib va shu bilan birga ulardagi barcha yaxshi tomonlarni bir yerga to'plab ajoyib mahsulotni yaratdi.
Ushbu distributivga qiziqqanlar uchun olti oylik chiqarish stikli, zamonaviy paketlar, aniq qilib belgilangan mahsulotning umri(18 oy), yozib olish uchun tezkor oynalar, hattoki erkin tarqatiladigan, dunyoning xoxlagan nuqtasiga bepul etkazib beriladigan kompakt disklar muntazir.
Loyiha JARlik tadbirkor Mark Shuttleworth tomonidan moliyalashtiriladi. U Go Open Source kabi bir qancha ta'lim va EOKDT tashabbuslariga asos solgan.
Texnik tomondan Ubuntu Debian SID (barqaror bo'lmagan tarmoq)ga asoslangan. Ammo unda ancha zamonaviy paketlar taqdim qilinadi, xususan, GNOMEning oxirgi versiyasi. Bu distributiv ham ish stoli sifatida, ham server sifatida ishlatishga moslashtirilgan. Ubuntu ning Kubuntu, Eubuntu, Xubuntu, Gubuntu kabi turlari (nashrlari, editions) mavjud.
Doppix - birinchi o'zbekcha Linux distributivi. birinchi nashri Doppix 2008.0 EDU deb nomlanadi. Bu nashr Mandriva Linux 2007.1 Spring Free distributivi asosida yaratilgan bo'lib, yangi, erkin tarqatiladigan Linuks ochiq operastion tizim distributividir. Ta'lim muassasalarida (maktab, kollej va listeylarda) ishlatishga mo'ljallangan, do'stona interfeysga, hamda tanlash imkoniyati keng bo'lgan o'quv va kundalik dasturlariga ega. Doppix 2008.0 EDU distributividan uy kompyuterlari va ish stanstiyalarida ham foydalanish mumkin. O'quv dasturlaridan tashqari, distributiv to'laqonli ofis va multimedia dasturlar to'plamiga ham ega.
Doppix 2008.0 EDU MC Windows OTdan Linuks operastion tizim ga o'tishni xoxlaganlar uchun ajoyib yechimdir. Linuksda yangilar uchun, o'zini tushunarli va qulay muhitda his etish imkoniyatini beruvchi maksimallashtirilgan foydalanuvchi interfeysi mavjud. Foydalashda sodda bo'lgan o'rnatgich yordamida distributivni kompyuterga oson o'rnatish mumkin. Doppix 2008.0 EDU 3 ta tilda ishlay oladi — o'zbekcha (kirill/lotin), ruscha va inglizcha. Ishlab chiqarish jarayonida barcha eskirgan va stabil bo'lmagan paketlar yangilariga almashtirilgan. Bundan tashqari distributiv tarkibiga katta hajmdagi qo'llanmalar qo'shilib so'rov tizimi kengaytirilgan. Doppix 2008.0 EDU distributivi mahalliy talablardan kelib chiqqan holda ta'lim muassasalari uchun yaratilmoqda. Asosiy urg'u stabillik, soddalik va hammaning ushbu distributivdan foydalanishi va uni muammosiz olishiga qaratilgan.

2.2. Linux va Windows distributivlari farqlari

Linux to'liq operatsion tizim emas. Ism haqiqatda faqat yadroga ishora qiladi, bu sizning operatsion tizimingiz qanday ishlashining nisbatan ko'rinmas qismidir. Ekranda ko'rgan interfeys, displey serveri, audio tizim va ilovalar turli manbalardan keladi. Tarqatish - bu butun tizimni sizga ishlaydigan kompyuterni berish uchun birlashtirish usuli.
Ushbu komponentlarni insonning xohish-istaklari yoki ehtiyojlariga moslashtirish uchun birlashtirishning bir nechta usullari mavjud bo'lgani uchun, turli xil taqsimotlar mavjud.
2. Manba kodi
Windows xususiy operatsion tizimdir. Manba kodi yopiq, bu sizning operatsion tizimingizda ishlayotgan kodni ko'rish uchun Microsoft kompaniyasida ishlashingiz yoki Microsoftdan ruxsat olishingiz kerakligini anglatadi. Agar siz ushbu kodga ruxsatsiz kirishga yoki tarqatishga harakat qilsangiz, huquqiy muammolarga duch kelishingiz mumkin.
Linux bepul va ochiq kodli operatsion tizimdir. Siz kodni ko'rishingiz, undan o'rganishingiz, kerak bo'lganda o'zgartirishlar kiritishingiz va uni boshqalar bilan baham ko'rishingiz mumkin. Siz hali ham ochiq kodli litsenziyaga yopishib olishingiz kerak, lekin bu odatda kodni olib, uni xususiy tizimda qayta paketlay olmasligingizni anglatadi.
3. Ish stoli interfeyslari
Windows 8-dan oldin Windows interfeysi juda ko'p innovatsiyalarga duch kelmagan edi. Boshlash menyusi, Vazifa paneli, Vazifa paneli, Windows Explorer - bularning barchasi asosan bir xil edi va Windows 10 da hamma narsa qayta tuzilgan.
Linuxda interfeys platformaning bir qismi emas. Siz sozlamalardan xalos bo'lmasdan interfeysingizni o'zgartirishingiz mumkin. GNOME va KDE kabi ulkan variantlar mavjud bo'lib, ular to'liq o'rnatilgan ilovalar to'plami bilan birga keladi. Bundan tashqari, turli jihatlarga e'tibor qaratadigan kamroq ma'lum bo'lgan ko'plab navlar mavjud. Quyida Linux uchun eng yaxshi ish stoli muhitlarining qisqacha mazmuni keltirilgan.
4. Ilovalar
Ilovani Windows-ga o'rnatish uchun siz ba'zi veb-saytlarga tashrif buyurishingiz kerak, yuklab olish bo'limiga o'ting va sizga EXE faylini yuboradigan havolani bosing. Keyin siz uni ishga tushirasiz, dastur o'rnatuvchisi o'z ishini bajaradi va siz uni "o'rnatilgan" deb hisoblashingiz mumkin. Ilovalarni oʻchirib tashlamoqchi boʻlsangiz, Ilova sozlamalari bilan shugʻullanishingiz kerak boʻladi. Albatta, Microsoft App Store'ni Windows 8 bilan ta'minladi, lekin siz xohlagan ko'p narsa u erda yo'q.
Ko'pgina Linux distributivlarida bajariladigan fayllarni qidirishingiz shart emas. Buning o'rniga sizda paket menejeri deb ataladigan narsa bo'ladi. An'anaviy paket menejeri dastur paketlarini ko'rish, o'rnatish va olib tashlash ustidan nozik nazoratni ta'minlaydi. Yangi variantlar mobil ilovalar doʻkonlariga yaqinroq tajriba beradi.
Kerakli dastur paket menejerida mavjud bo'lmasa, ishlar yanada murakkablashadi. Linuxning yagona versiyasi mavjud emasligi sababli, barcha turli tarqatishlarda ishlaydigan yagona paket formati mavjud emas. Yaxshiyamki, bu boshlandi.Universal Package Formats Latest tufayli bu holat o'zgarmoqda.
Linuxda minglab ilovalar mavjud, ammo ularning aksariyati yangi boshlanuvchilar hech qachon eshitmagan bepul va ochiq kodli ilovalardir. Mashhur tijorat ilovalari odatda Windows-ga mo'ljallangan. Hozirda Linuxda bu ilovalar har qachongidan ham ko'proq bo'lsa-da, Windows oddiygina ish stoli ilovalarining ancha keng kutubxonasiga ega.
Biroq, agar siz qulay ochiq manbali muqobilni topa olmasangiz, Wine yoki virtual mashinalar yordamida ko'pgina Windows ilovalarini Linuxda ishga tushirishingiz mumkin.
5. Fayl tizimining tuzilishi
Linux infratuzilmasi Windows-dan butunlay farq qiladi - siz kutganingizdek, u alohida ishlab chiquvchilar tomonidan alohida kod bazasi bilan ishlab chiqilgan. Ubuntu'da "Mening hujjatlarim" ni topa olmaysiz va Fedora'da "Dastur fayllari" ni topa olmaysiz. C: yoki D: disklari yo'q.
Buning o'rniga bitta fayl tizimi ierarxiyasi mavjud va sizning drayverlaringiz ushbu ierarxiyaga o'rnatiladi. "Uy" va "ish" kataloglari ham ushbu individual fayl tuzilishining bir qismidir. Texnik jihatdan, siz butunlay yangi fayl tizimi va uning arxitekturasini qanday boshqarishni o'rganishingiz kerak. Buni qilish unchalik qiyin emas, lekin baribir farq bor.
Fayl tizimi
Windows NTFS fayl tizimi. Aksincha, Linux juda ko'p turli xil variantlarni qo'llab-quvvatlaydi. Agar siz tizza kompyuteringizga Linuxni o'rnatayotgan bo'lsangiz, ehtimol siz EXT4 dan foydalanasiz. Ammo agar siz Linuxni veb-serverda ishga tushirishni istasangiz, BTRFS yoki ZFS-ni sinab ko'rishingiz mumkin. Ushbu fayl tizimlari uy kompyuterlari foydalanuvchilari foydalana olmaydigan xususiyatlarga ega, ammo ular bulutli xizmat ko'rsatish korxonalari yoki o'z serverlariga xizmat ko'rsatadigan odamlar uchun juda yaxshi.
6. Tizim jurnali
Windows ro'yxatga olish kitobi Bu sizning kompyuteringiz sozlamalarining asosiy ma'lumotlar bazasi. Unda dastur ma'lumotlari, foydalanuvchi parollari, qurilma ma'lumotlari va boshqalar mavjud. Agar ma'lumot fayl sifatida saqlanmasa, u Windows registrida saqlanadi.
Linuxda bitta monolit registr mavjud emas. Odatda, ilovalar har bir ilova uchun sozlamalarini foydalanuvchining uy katalogidagi yashirin papkalarda saqlaydi. GSettings va dconf konfiguratsiya vositasini o'z ichiga olgan Gnome Desktop Environment kabi ba'zi istisnolar mavjud.