Axborot tizimlari

14 – bob Iqtisodiy sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalari 
va tizimlaridan foydalanish 
14.1. Statistika sohasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari va 
texnologiyalari 
Davlat statistikasi – mamlakat iqtisodiyotini boshqarish tizimidagi eng muhim 
bug’inlardan biri. U jamiyat hayotidagi ommaviy xodisalarni o’rganish, ularning 
murakkab o’zaro aloqalari va hamkorliklarini aniqlash, hamda iqtisodiyotni faoliyat 
yuritish va rivojlanishga ilmiy asoslangan holda baho berishga qaratilgan. 
Davlat statistikasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 iqtisodiyotning barcha sohalari va ularga tegishli korxonalarning faoliyati 
haqidagi statistik axborotlarni yig’ish, ishlab chiqish va turli foydalanuvchilarga 
taqdim etish; 
 hozirgi zamonaviy bosqichda jamiyat extiyojlari hamda xalqaro andozalarga 
mos keluvchi ilmiy asoslangan statistik uslubiyatini ishlab chiqish; 
 barcha rasmiy statistik axborotlar to’liqligi va ilmiy asoslanganligini 
kafolatlash; 
 iqtisodiyotni boshqarish idoralarining statistik faoliyatini muvofiqlashtirish va 
ular tomonidan sohaviy statistik kuzatishlarini o’tkazishni ta’minlash; 
 barcha 
foydalanuvchilarga 
mamlakatning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
holati, 
iqtisodiyotning sohalari va sektorlari haqidagi rasmiy ma’ruzalarni tarqatish yo’li 
bilan ochiq statistik axborotlarga teng kirishni taqdim etish va boshqalar[18,34]. 
Davlat statistikasi mamlakatda statistik axborot tizimini yaratish uchun baza 
bo’lib xizmat qiladi. Davlat statistika idoralari o’z faoliyatini O’zbekistonda hisob va 
statistika tizimida iqtisodiyotni rivojlantirishning davlat tomonidan boshqarishning 
muhim tayanchi ekanligiga rioya qilgan holda amalga oshiradi. Boshqaruv ob’ektlari 
deganda tizimning me’yoriy faoliyat yuritishi uchun muntazam nazorat qilish va 
tartibga solishni talab qiladigan element tushuniladi. Iqtisodiyotning sohalari, 
ularning korxonalari va tashkilotlari boshqaruv ob’ektlari bo’ladi (14.1-rasm). 
Davlat statistika idoralari, davlat boshqaruvi idoralari iqtisodiyot sohalarining 
faoliyati haqida xabardor qilib, vazifalar ko’rinishidagi boshqaruvchi axborot qabul 
qilingani va boshqaruv ob’ektlarining haqiqiy holatidan kelib chiqqan holda qayd 
etilgan, muljallangan xarakatlarida aks ettiriluvchi muhim signal vazifalarini bajaradi. 
Statistik axborot tizimi murakkab tizimlarning oldiga qo’yilgan quyidagi 
barcha talablariga javob beradi: 
- umumiy maqsadga erishish uchun tizim elementlarining muvofiq o’zaro 
hamkorligi nuqtai nazaridan birligi; 
- katta o’lchamlilik; 
- holatning murakkabligi va boshqalar. 
O’zbekiston Respublikasi statistika qo’mitasi qoshidagi davlat statistika idoralari 
o’z ishini umumiy tamoyillar, davlat statistikasining yagona uslubiyati va ularni 
tashkil qilinishi asosida bajariladi. Ularning asosiy vazifasi – mamlakatda hisob va 
statistika ishiga markazlashtirilgan holda rahbarlik qilishdir. Vazirlik tizimi butun 
respublikani qamrab olgan, davlat statistika idoralari mamlakatning barcha 

---

176 
ma’muriy-xududiy tuzilmalarida mavjud. Statistik axborotlar turli-tumanligi, 
ommaviyligi va kelib tushishining davriyligi bilan farqlanadi. 
O’zbekiston Respublikasi statistika qo’mitasi tomonidan davlat statistika 
idoralariga respublika darajasidagi markazlashtirilgan rahbarlik amalga oshiriladi. U 
asosiy hisob – statistika markazi sifatida va O’zbekiston Respublikasi xukumati, 
respublika vazirlik va qo’mitalari, boshqa tashkilotlarni statistik axborotlar bilan 
ta’minlaydi. 
to’g’ri aloqa
(masalalar) 
teskari aloqa (hisobot
) 
14.1.-rasm. Iqtisodiyotni boshqarishda davlat statistikasi 
idoralarining vazifalari 
Qo’mitaga statistik axborotlarni o’z vaqtida ob’ektiv (to’g’ri) va ishonchli 
ishlab chiqish, ularni ko’rsatilgan idoralar va keng jamoatchilikka yagona ilmiy 
uslubiyat asosida etkazib berish vazifasi yuklangan. Statistikaning viloyat idoralari, 
korxonalar va tashkilotlar bilan bevosita va doimiy axborotli muloqatda bo’lib, ularga 
hisob va hisobotni tashkil qilishni amaliy yordam ko’rsatadi va o’z mintaqasida 
asosiy axborot manbai bo’ladi. 
Davlat statistika idoralari statistik ishlarning yagona uslubiyati va yagonarejasi 
bo’yicha ishlaydilar, ular tegishli yuqori idoralar tomonidan tasdiqlanadi. Bu rejaga 
kiritilgan vazifalar iqtisodiyot sohalariga mos keluvchi statistika sohalari bo’yicha 
taqsimlangan. 
Turli sohalarda xal etiladigan statistik vazifalar nuqtai nazaridan tartibga 
soluvchi va so’rov vazifalariga bo’linadi. Tartibga soluvchi vazifalar deganda 
statistik hisobot ma’lumotlarini vazirlikning tegishli darajasida ishlab chiqish vazifasi 
tushuniladi. Har bir tartibga soluvchi vazifa, qoidaga ko’ra, statistik hisobotning ba’zi 
bir aniq shakli yoki bir necha shaklining shakllanishi bilan bog’lik. 
Bunday vazifalarni echish uchun yaqin vaqtlarga qadar axborotlarni elektron